Entradas

Encuentro Mulleres Bravas en Honduras. Crónica de Sandra

La verdad que mirando atrás mi niña interior estaría impactada con muchas cositas que estoy viviendo estos meses. Desde que tengo uso de razón, mi abuela, me ha dicho que debo buscar a mi tribu, mis mujeres que me sostengan y me cuiden, ya que la unión entre mujeres hace esta vida más bonita.


Hoy comprendo mucho más las palabras de mi abuela, y las resignifico todos los días. En mí proceso de adaptación a Honduras, quizás lo más complejo fue encontrar a ese entorno seguro de personitas con las que poder compartir. Aun teniendo el mismo idioma, los códigos, las formas de socializar, el humor o los temas de conversación eran otros. A su vez, como mujer blanca occidental con unos grandes límites ideológicos acotados, me costaba afianzar mis relaciones con personas con percepciones ideológicas tan diferentes a las mías, en aspectos como el aborto o la religión.


En este último mes además de poder conocer a un sinfín de personas en las diferentes actividades que realizábamos con CODDEFAGOLF, en encuentros e incluso en espacios cotidianos de charla, como podían ser los espacios con mi querida Daniela. A medida que iba a las comunidades y hablaba con mujeres lideresas como Toña, quienes me hablaban de sus luchas por sus territorios y comunidades, así como del orgullo que era para ellas como mujeres llegar a ser lideresas, fui transitando esas fronteras. La escucha me permitió ver más allá de esos límites acotados con los que llegué. Sin negar que lo personal es político, y que la lucha por la defensa del territorio, la libertad y cuidado de nuestros cuerpos, deben siempre pasar por las lógicas anticapitalistas en los marcos de izquierda… Pero también con la idea de que mis perspectivas teóricas, se quedan en simples reflexiones cuando de aplicabilidad cotidiana se refiere. Y en un contexto en el que las comunidades tienen que vivir el día a día, con muchas horas de trabajo, buscando formas de sostener a su familia, de preservar sus tierras y de cuidar a sus comunidades. Las perspectivas teóricas y académicas, como privilegio que aporta la comodidad y el tiempo, se borran. Y ello me permitió comprender y simpatizar con los relatos e historias que las diferentes mujeres que se han interpuesto en mi camino, me han compartido, regalándome un trocito de cada una y abriéndome sus hermosos corazones.


Con todo, la necesidad de crear relatos compartidos y entrelazar luchas, para poder sostenernos y cuidarnos conjuntamente, nos hizo querer cocrear un espacio poderoso entre mujeres defensoras integrantes del proyecto Mulleres Bravas. El mismo permitiría realizar una evaluación del programa, para aportar a este de un enfoque participativo y horizontal, así como, posibilitar que las participantes pudieran conocerse entre ellas, conocer a otras mujeres con distintas luchas pero similares preocupaciones y sentires por el cuidado de la tierra y de las suyas.


Tras muchos nervios, trabajo y miedos, porque si, la vulnerabilidad está en todas partes, en mí también, y admito que aunque en Galicia he organizado jornadas similares, el hecho de hacer algo así en el norte global como mujer blanca occidental me daba realmente pavor. Sin embargo, todo vuelve, y mis intenciones de acuerpar volvieron a mí con el acuerpamiento constante que sentí por parte de Martina, su acompañamiento, trabajo y emoción fueron un parte fundamental de las jornadas.


En ellas, todas llegaron con ganas de volver a conectar con Mulleres Bravas, de conocer al resto de compañeras y sobre todo de poder pasar una jornada de disfrute y desconexión. Y si, así fue. Comenzamos el día con un buen desayuno, para coger fuerzas para la intensidad emocional que se venía adentrando. De forma dialógica y a modo de relato, cada mujer comenzó contando los aportes, lo que se llevó, del programa Mulleres Bravas. Todas y cada una de las narrativas emocionaban, me hicieron conectar con ese sentimiento de ilusión que tenemos mucho las primeras veces que vamos a hacer algo. En los relatos salieron desde anécdotas románticas (el
chisme se queda en el akelarre), de ternura (verónica relatando la primera vez que vio la nieve) y de fuerza (la unión con colectivas de mujeres gallegas y ver que la lucha traspasa fronteras).


Tras ello y una buena comida de reposición, en grupos pequeños, cada uno presentó: aspectos que les gustaría mejorar del programa; propuestas; alianzas generadas. Cada una de las presentaciones dio para mucho debate. Centrándose en temas como el contraste de temperatura (Pobre Alba que vino congeladita) e incluso, la propuesta de una colectiva o espacio de unión Mulleres Bravas (ya veis que se llevaron fatal eh ). Pero sin duda, lo que más se destacó por parte de todas, fue el cuidado y calidez que sintieron por parte de Sergio y Patricia. Tan maravilloso, poder ver ese efecto tan poderoso que tenemos unas personas sobre las otras, sembrar cariño fortalece a las plantitas tanto…


Después de un buen descanso con café de por medio, se realizaron unas performances que daban unas pinceladas que las luchas diarias que tienen las defensoras. A través de esas obras de teatro pudimos conectar con historias reales y cotidianas de resistencias. Con ellas, pudimos identificar las barreras burocráticas, la corrupción y el cansancio, con alcaldesas que daban largas y solo se regían por sus votantes y empresas extractivistas que destruyen el medio… Pero también las
compañías y acuerpamientos que dan impulso a la lucha, de primera mano, y que se vio reflejada en las diferentes obras, en el sostén y apoyo siempre por parte de alguna otra mujer de la comunidad, entendiendo la lucha como algo colectivo.


El día finalizo con cansancio e ilusión por ver que depararía el último día…El cuál estaría centrado en el goce maaaximooo . Comenzamos el viernes moviendo las caderas, conectando con la cuerpecita a través de la activación (yyyy menuda activación cattracha tienen las mulleres bravas en sus caderas!). Tras ello, realizamos unas cartografías cuerpo-territorio. En ellas, cada una debía dibujar su cuerposimbólico, con la representación deseada (muchas mariposas y arbolitos por ahí) e ir identificando en ella los lugares del cuerpo o del ambiente que les rodea que les generaban: resistencias, conexión con la tierra, rabia, unión….Salieron cositas tan bonitas y tan íntimas. Dentro de un sistema que nos desconecta constantemente con nuestra cuerpa, nuestra ciclicidad y nuestro territorio, las mulleres bravas consiguieron conectar con sus cartografías desde el primer momento. Cada una se identificó con un ser o elemento de la naturaleza, como si la propia tierra se integrase en ellas relataban sus dibujos con un sentir mágico. Nunca olvidaré las palabras de Basilia, quien me relataba sobre la fugacidad de la vida como si de una abeja se tratase, y del trabajo constante y vital que estas realizan en su corta vida. Quizás así sea como deberíamos ver la vida, con la fugacidad de las abejas y el dulzor de la miel….Cuántas reflexiones que todavía siguen y seguirán rondando por mi mente.


Para finalizar la jornada, realizamos una dinámica hermosa sobre alianzas femeninas. Para ello, las mujeres se organizaron en grupos en función del animal o elemento de su cartografía, en ellos debían organizarse en una colectiva de mujeres, creando un nombre, un lema y unos derechos por los que lucharan. Y de ahí nació el himno mulleres bravas:
Mujeres unidas, jamás vencidas.

Si nos tocan a una nos tocan a todas.
Somos unidas nadie nos apaga la luz que nos brilla.
Mujeres bravas defendiendo nuestros derechos que son violentados por el estado.

Si nos tocan a una, nos tocan a todas.

Por eso somos, mulleres bravas.


La colectiva mariposa, mujeres luchando con mil batallas por dentro y mil sonrisas por fuera y mujeres poderosas, manifestaron sus reivindicaciones más profundas, las gritaron y las performaron, bailaron sus reivindicaciones, lo hicieron desde el disfrute y el amor. Desde el himno mulleres bravas, a color esperanza llegando a la culpa no era mía. La liberación que se sentía con cada palabra, cada movimiento y cada sonido, es difícil de expresar en este texto…


Creo que nuestras narraciones se construyen en parte gracias a los relatos que escuchamos y en los que conseguimos introducirnos. Una aprende mucho sola, actuando, tomando acción y errando. Pero aún más acompañada, en colectividad, con la escucha activa en el centro y el corazón abierto a seguir, con pasos fuertes y sostenidos con las manos de las compañeras. Nuestras historias se entrelazan, y siempre caminaremos a hombros de gigantes, mis gigantas son ellas, las mulleres bravas. Solo puedo sentir admiración a cada una de las ahí presentes, e inmenso agradecimiento por compartir, ser y estar. Me quedo con los abrazos, las risas y los apretones de manos. Me quedo con los ojitos brillantes de Martina durante esos dos días y su motivación constante. Me llevo esto para siempre, en mí ser. Gracias ESF, gracias mujeres

Crónicas dende Honduras. A primeira de Sandra!

Sandra, xunto con Martina, son as dúas participantes no Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades (PCR) 2024 que xa están en Honduras. En breve, uniráselles Víctor. Sandra participa no PCR grazas ao programa de Mulleres Bravas, de intercambio entre activistas de Honduras e Galicia, neste caso coa financiación da bolsa PCR da Oficina de Cooperación e Voluntariado da Universidade da Coruña. Aquí deixamos a súa primeira crónica tras un par de semanas por alí!

——————————————————————————————

Boaaasss!
Xa levamos unhas semaniñas en Honduras, tras un longo viaxe e unha adaptación agridulce,
marcada pola cultura do piropo (como ben di Martina), que tanto impactounos á nosa
chegada….Xa superamos a nosa semanaversario aquí. E como non, o celebramos comendo
uns xeadiños de Sarita, a mellor xeadería de San Lorenzo (e a única que probamos).


O luns fumos a CODEFFAGOLF a presentarnos e a coñecer ao equipo, quedamos con moitas
ganas de facer cousiñas con eles, e estamos desexando que chegue a próxima semana para
que así sexa.

O mércores tivemos o pracer de ir a Sartenejal para coñecer o depósito de auga do seu novo sistema de abastecemento. Alí coñecimos a Doña Jacoba, a presidenta da comunidade, quen estivo explicandonos o longo camiño de loitas e resistencias que recorreron durante 25 anos, ata conseguir este sistema de abastecemento.


O xoves estivemos de novo en Sartenejal. Co convite de Alondra (técnica de la Mancomunidad NASMAR) e da comunidade, participamos no obradoiro de xénero (ver foto de portada). Nel trataronse os roles e estereotipos de xénero na cotideanidade, así como sobre a consecución de dereitos humanos. Foi un espazo fermoso, no que pintamos, xogamos e sobretodo rimos. Pereceume moi interesante escoitar ás mulleres da comunidade falar sobre como no seu día a día rompen coas barreiras e estigmas patriarcais, e escoitalas definirse como: loitadoras.


Con esa adrenalina comezou a nosa finde, que dende logo, xa tiña grandes expectativas de antemán. O sábado pola mañá fumos ao Parque Nacional de La Tigra en Tegucigalpa, fixemos durante unhas tres horiñas a ruta. Tivemos unha gran acompañante incondicional, a chuvia!! Pero como boas galegas que fomos, iso non fixo que disfrutaramos menos de aquel bosque tan fermosooo.


O domingo, con resaquita (que recuperamos cuns pouquiños frijoles) puxemos rumbo a Cantarrana e Valle de Ángeles. Foi incríble coñecer a súa arte urbana, a maioria das pinturas tiñan mensaxes reivindicativos e de loita social, encantoume ver como facían artivismo nas sús rúas es espazos cotiás….Sen embargo, aínda que esos espazos deixaronme atrapada tiñamos que volver a San Lorenzo, esperabanos unha semana chea de cousiñas novas por
descubrir.

O luns, para empezar a semaniña con enerxía reunímonos con Alondra para planificar o obradoiro do xoves, na comunidade, que xiraría en torno ao consentimento e o desexo nas relacións afectivas.


Pola súa parte, este martes fumos ao primeira saída a campo con CODEFFAGOLF. Acudimos á recollida de trampas colocadas na Microcuenca del Río Laure, para a realización dun monitoreo da fauna silvestre que posibilite o seu estudio e conservación. Aínda que as famosaas trampas, tiñan moita trampa, xa que non dimos sacado dúas de elas, e sen darnos conta estivemos case 4 horiñas de rutiña por Laure. Despois de esta experiencia, creo que tanto Martina coma eu, podemos decir que rematamos con todo tipo de fobias e medos ao insectos e calquera tipo de animal, xa sexan arañas, culebras ou mosquitoss. Estos últimos, especialmente, gran debilidad de Martina, quen desenvolveu un superpoder visual de detección de mosquitos. Agora ela é: Supermosqui 🙂

A verdade que esta experiencia está sendo moi chuli, e aínda que encantame probar e aprender cousas novas as veces unha sinte algo de vértigo, pero a compañía neste novo camiño fai que todo sexa mellor. Desexando coñecer todo o que me espera, seguir coñecendo rincóns, persoas e diferentes formas de vivenciar este mundo. Sintome moi agradecida, de cada persoa, comunidade e entidade que nos abriu as portas para coñecelas. Grazas por permitirnos sentir os distintos mundos que hai dentro deste mundo, e as diferentes historias que o habitan. Irei informando, un abrazo moi forte para todas.

Sandra

O programa Mulleres Bravas ten nova páxina web

Queremos presentar a nova web do programa Mulleres Bravas, un programa que vimos desenvolvendo coa financiación de Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

Alí por 2019 houbo un primeiro proxecto, Coidadoras da Terra, que foi o xermolo, no que 6 mulleres activistas de Honduras visitaron Galicia para traernos as súas historias de loita pola defensa do territorio, e doutro xeito de producir e de coidarse.

Xa en 2021, en colaboración con Amigas da Terra, e coas compañeiras de CODDEFFAGOLF e ADEPES en Honduras, tivemos a primeira fase “oficial” deste programa.

En 2023 comezamos a segunda fase, na que quixemos xa dotar ao programa dunha marca propia e afondar na importancia da rede e a acción comunitaria nas mulleres bravas. A isto axudounos AGARESO, que nos orientou tanto na nova imaxe do proxecto, como na nova web que agora presentamos.

Nesta nova web do proxecto atoparedes:
🟢Un repaso polo traballo realizado no 2021-2022
🟢Unha presentación das mulleres bravas participantes na primeira edición
🟢Libre acceso a tódolos recursos xerados ata o momento
🟢🔜Moi pronto, máis novidades e toda a programación e info deste ano, porque en marzo teremos visita de 2 activistas!!

BENVIDA Á NOVA WEB DE MULLERES BRAVAS!

🌐 https://mulleresbravas.gal/

Nova imaxe de Mulleres Bravas, a cargo de Iria Fafián

Xuntanza de Outono de ESF. A crónica do que se pode contar

As xuntanzas son encontros da base social de ESF. Soemos ter dúas ao ano, en primavera e outono, coincidindo con sendas asembleas extraordinarias. O lugar vaise cambiando en cada unha, e aprovéitase para facer formacións, obradoiros ou sesións temáticas de traballo.

A deste outono de 2023 fixémola en Allariz, o pasado sábado 4 de novembro. Pola mañá, tivo lugar a Asemblea Xeral Extraordinaria e, pola tarde, tivemos un taller para deseñar o Plan País Honduras, así como un faladoiro de dúas das participantes no Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades (PCR), que hai unhas semanas regresaron de Honduras.

Na Asemblea pola mañá, despois dunhas dinámicas de presentación, fixemos un resumo dos distintos grupos en activo na asociación (había moita xente nova!). Un momento importante foi a aprobación (por unanimidade) dunha nova liña ou programa de traballo en ESF: as asesorías técnicas para plataformas de defensa da terra e o territorio en Galicia. Máis información aquí.

Tamén falamos de diversos temas económicos e aprobamos a previsión de contas para 2024. Reflexionamos sobre a coherencia de colaborar con entidades que á súa vez reciban apoio simultáneamente por parte de empresas con valores non compatibles con ESF. Falamos de que non imos deixar estes espazos de colaboración, aínda que non se compartirán actividades apoiadas por estas empresas, de xeito que non apareceremos simultaneamente como colaboradoras.

Outro momento importante foi o cambio de Xunta Directiva. Tras agradecer moito ás persoas que deixan a Xunta (Marc, Tomás, Alberto, Zoe, Mateo e Chelo), demos a benvida ás que conformarán a vindeira “xunta divertida” ESFeira: Jose como presidente, Chus como vicepresidenta (viña de ser vogal na xunta directiva anterior), Chevi como secretario, Ana como tesoureira e, nas vogalías, Thais (que repite como vogal), Alba (que volve á xunta directiva tras varios anos) e Celia.

Pola tarde, comezamos cun obradoiro onde tivemos conexión directa con Honduras (é a foto da cabeceira). Empezamos a traballar o novo Plan País Honduras, onde queremos esbozar as liñas estratéxicas e xeitos de traballar no país para os vindeiros anos. Este primeiro taller foi para pensar que nos aporta como asociación o traballo en Honduras que se está a realizar. Queremos seguir facéndoo? Para que? Queremos mudar algo? Foi unha reflexión interesante que iremos compartindo proximamente.

Rematamos o día con dúas das participantes no PCR. Sofía participou como parte do proxecto Mulleres Bravas e Sofía como parte de Hackers Sen Fronteiras. Entre as dúas, apoiadas por unha boa cantidade de fotos, fomos asomándonos un pouquiño ás súas experiencias, que contaban mentres aínda lles brillaban os ollos coas lembrazas. Tamén nolo foran contando en diversas crónicas, pero escoitalas a elas é distinto…

Tiñamos ganas de espazo presencial, pero tamén se puido participar en liña!

Crónicas de Honduras. Celia

Boas! Despois da intensidade das semanas anteriores, estas veñen un pouco máis relaxadas en canto a saídas de campo, pois centrouse máis en traballo de oficina, que tamén e necesario para poder adiantar e aprender outras disciplinas. É por iso que aquí vai un resumo das cousas máis bonitas e interesantes.

Coma sempre, a semana empeza facendo unha reunión con Coddeffagolf (a organización coa que ESF colabora no programa de soberanía alimentaria) para ver os horarios da semana. O martes pola mañá estivemos na oficina de ESF Galicia facendo cousiñas como esta que estou a facer agora mesmo, para que nos poidades ler e nós vos podamos contar todo o que estamos vivindo. Á tarde houbo unha reunión/capacitación de ESF e Coddeffagolf, polo que aproveitamos para quedarnos e aprender un pouco máis sobre os proxectos de cooperación.

Tras dous días máis relaxados na ofi, o mércores tivemos saída de campo a Moropocay con Aminta, Sasch e Modesto para unha reunión co consello da Microcuenca de Panasaracán. É a segunda vez que imos e aínda que as condicións do camiño para chegar as comunidades é movidito, é unha marabilla chegar con esas vistas e o ben que nos acolle a súa xente. A reunión comezou, como en moitas actividades, cunha oración, pois son moi créentes e tamén é a súa forma de expresar agradecemento.

As técnicas de Coddeffagolf fixeron unha charla sobre o impacto na saúde da contaminación da auga e as boas prácticas agrícolas. Os asistentes contaban que cando eles eran pequenos, os seus pais e avós tiñan unhas terras máis fértiles e produtivas, que agora costa moito máis debido o desgaste e maltrato que sufre o solo cos pesticidas e demáis produtos agrícolas. Tamén contan que en ocasións, gran parte da comunidade vese afectada con diarreas e outros síntomas dixestivos pola contaminación da auga do seu uso e consumo. Nesa charla, nunha dinámica puxeron en común as súas actividades e ubicacións para entre todos, poder “monitorear” cal pode ser o problema e así mellorar as prácticas en beneficio de todos. A verdade e que nestas xuntanzas saen conversacións moi interesantes que lles axuda a socializar entre eles, emprender o diálogo e a resolución de conflictos. Para nós tamén é unha forma de entender como funciona o seu traballo e xestión no campo, que no meu caso que son de vila mariñeira, todo é unha novidade.

A semana está a piques de rematar, pero o xoves é moi emocionante, pois chega Sofía! Era a que nos faltaba para poder estar os tres xuntos. Despois de un mes en San Lorenzo, a súa chegada tamén fixo que revivísemos outra vez as primeiras impresións. A nivel persoal, tamén foi moi guai ver como explicándolle a ela un montón de cousas, dábame conta de todo o que aprendera nun mes e o rápido e ben que nos adaptamos.

Finalmente, o venres poñemos ó día traballo de oficina pola mañá e saímos como sempre a aproveitar coñecendo sitios novos. Esta fin de semana a Nicaragua, que a pesar de ser moi similar a Honduras ten un encanto moi especial.

Tras a viaxe da finde, comeza unha semana nova. Luns de reunión para non perder a costumbre e o martes acompañamento a un taller de novas masculinidades impartido nun centro escolar da comunidade El Jicarito e a comunidade 7 de mayo. As mulleres encargadas da realización de este tipo de actividades e que lideran o proxecto, non contan cun fondo para impartir estas charlas ou facer saídas, pero si co apoio de algunhas organizacións, incluso para proporcionar merendas nos colexios, e a participación das nais na súa elaboración. Aproveitando esta saída, Nidia, unha técnica de Coddeffagolf nos fai unha breve visita guiada pola zona, que é a súa de nacemento, para ensinarnos a quebrada do río Las Cristobas na comunidade de Tierra Blanca. Tamén visitamos a cooperativa La Sureñita, onde as mulleres cultivan e procesan a semilla e o froito do marañon, que en España coñecemos como anacardo. A verdade é un traballo tradicional e artesán increíble, dende a recollida, o secado o Sol, como o empacamento en bolsas para a súa comercialización.

Un pouco na mesma línea de talleres, o mércores acudimos a un de habilidades para a vida, pero esta vez non era nunha escola, senon nas oficinas de Coddeffagolf en San Lorenzo cos integrantes do banco de semillas de Moropocay e a comunidade de El Marañoñal. O taller foi impartido por Mario, un psicólogo de Tegucigalpa que se gañou o cariño da comunidade na primeira sesión. A verdade normal, por que tanto el como os das integrantes das comunidades estiveron moi participativos e abertos a contar todas as súas experiencias persoais. Traballamos as emocións e os sentimentos a través de dinámicas de presentacións variadas para ir gañando confianza e participamos na elaboración dunha máscara de libre creación. Saíron historias moi bonitas a vez que valentes e nostálxicas, onde as lágrimas tanto de tristeza como de emoción estiveron moi presentes. Uns momentos moi fermosos que gardarei para sempre no recordo.

Rematando a semana, e coincidindo co Día Nacional do Indio Lempira, ben celebrado por toda a comunidade hondureña, acudimos xunto cos técnicos de Coddeffagolf Javier e Onán, as comunidades de El Marañonal e Los Piches. Nestas comunidades tivemos a sorte de participar nas Escuelas de Campo que están collendo cada vez máis peso entre os seus integrantes. Dende ahí, reforzan a base da escola, intentando captar tamén integrantes xóvenes que poidan relevar o futuro na comunidade. O grupo de veciños da comunidade elaborou un horto comunitario onte se plantan diferentes tipos de semillas: yuka, camote, pepinos, maiz, árbores froiteiras e algunhas planta aromática como o orégano.

Eu, que poucas veces vin como se traballa a terra dende cero, e sobre todo para certo tipo de plantacións como e a yuka ou o camote, foi unha sorte poder aprender e participar nos futuros froitos de esa terra, así como no resto de actividades da semana onde o trato cercano ca xente das comunidades recárgache da súa boa enerxía.

Novo proxecto. Fase 2 de Mulleres Bravas, tendendo pontes entre defensoras da vida de Honduras e Galicia

Mulleres Bravas é un programa que ten como meta visibilizar as problemáticas globais relacionadas coa sobreexplotación de recursos naturais en todo o mundo e que afectan especialmente aos países empobrecidos (extracción de materias primas, produción de enerxía, e explotación da terra, entre outras). A través da conexión das realidades de Honduras e Galicia, abórdase cos públicos obxectivos do proxecto, a reflexión sobre os impactos ambientais e sociais do noso actual modelo de consumo e desenvolvemento, así como alternativas sostibles de xestión dos recursos que exemplifiquen que outro modo de producir, consumir e vivir, é posible.

Trátase dun programa cuxo xermolo foio desenvolto en 2019 por ESF Galicia e a continuidade dunha primeira fase realizada durante os anos 2021 e 2022 xa en consorcio con Amigas da Terra Galicia, a cal pretendemos dar continuidade debido a boa acollida e valoración do mesmo.

O obxectivo do proxecto é, polo tanto, “visibilizar os impactos sobre as persoas e o medio ambiente dos proxectos industriais e extractivos en Honduras e Galicia, así como alternativas sustentables, con especial atención ás mulleres”. Para conseguilo, o proxecto artéllase ao redor de dúas liñas de acción:

  • 1. Crear pontes entre organizacións e movementos da sociedade civil de Honduras e Galicia para a protección da vida e/ou que impulsan alternativas sustentables, con especial protagonismo das mulleres
  • 2. Visibilizar o enfoque de cidadanía global das resistencias ao extractivismo e das alternativas sustentables nos públicos meta ás que mellor poden acceder ESF e Amigas da Terra: escolas universitarias e colectivos cidadáns de defensa do territorio)

Esto materialízase máis concretamente na viaxe de 3 mulleres hondureñas a Galicia (en dous momentos diferentes do 2024), para participar en espazos de encontro con plataformas e colectivos activistas de defensa do territorio e a economía social, e charlas en universidades. Como novidade desta fase, unha das activistas hondureñas realizará unha estadía de longa duración, de máximo un mes, convivindo con diferentes mulleres labregas galegas, coa colaboración do Sindicato Labrego Galego.

Tamén se explorarán novas formas de achegarse á comunidade universitaria destacando a presentación dun proxecto de innovación educativa en aprendizaxe-servizo (ApS) na Universidade de Vigo.


Como parte da estratexia para visibilizar o enfoque da cidadanía global nestas plataformas de resistencia realizarase unha campaña de comunicación que poñerá a disposición das plataformas de defensa do territorio de Galicia participantes, formación presencial en comunicación de guerrilla, así como un espazo de encontro para xeración de sinerxías. O eixo principal da comunicación será a reivindicación da acción colectiva e comunitaria, coas redes de coidados que iso posibilita (e do que se pode aprender moito dos saberes de Honduras).

Un elemento engadido con respecto á primeira fase é unha investigación sobre conexións do extractivismo España-Honduras.


Hai dous feitos diferenciais e transversais a todas as actuacións do proxecto:

  • por un lado a loita pola xustiza de xénero, a cal empeza co recoñecemento do papel relevante que xogan as mulleres no sustento e protección da vida (non só no eido familiar, se non tamén na protección e defensa do territorio, xogando un papel central no activismo e defensa da comunidade). Tamén sendo conscientes dos perigos e abusos que enfrontan no seu activismo polo feito de ser mulleres.
  • or outro, o traballo en rede que non só se concreta na conexión de colectivos de Honduras e de Galicia, reforzándose polo apoio con máis entidades colaboradoras, ao igual que na cooperación coas universidades galegas, nas redes de traballo no sur de Honduras así como na rede nacional e internacional da Federación de Amigos de la Tierra e na Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras.

Crónicas dende Honduras. Celia 2

Nova crónica de Celia, que estivo en Honduras grazas ao programa Mulleres Bravas, financiado pola Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

NOTA: Foto de portada, vistas desde Moropocay

—————————————————————————————————

Boas! Como todas as semanas, esta comeza cun novo mes. Xa é tres de xullo, vai facer un mes que chegamos a San Lorenzo é empezo a ter a sensación de que o tempo pasa moi rápido.

Hai semanas máis calmadas que outras, pero esta sen dúbida, estou segura de que vai a ser unha das máis intensas da viaxe, ou polo menos, que non se me vai a esquecer na vida.

O luns comeza como case todos ata o momento, cunha reunión en Coddeffagolf para ver a planificación semanal, e esta, imos ter a sorte de poder ir a saídas de campo todos os días para coñecer máis proxectos.

O martes empeza de marabilla, temos a segunda saída o manglar. Un estudante da UNAH está facendo a súa tese sobre a perdida de mangle e imos ver cales son as zonas afectadas. A chegada foi en lancha, unha vez localizada a zona que imos ver, atracase no que hai de praia pola marea baixa e camiñamos en fila ata a zona con máis vexetación. Juan e eu imos o final da final, sempre diante os que coñecen o camiño e nós aprendendo deles. Como xa sabemos un pouco como é pola primeira vez que fomos, imos preparados: pantalóns longos, manga longa, gorro, bloqueador solar, repelente, etc. Esta é a teoría, que todos a podemos saber, pero na práctica sempre xorden imprevistos (como os insectos), e iso foi o que nos pasou a nos ese día.

Non levabamos nin dous minutos e a Juan o atacou unha colmea de abellas. Fixo todo o que puido, incluso se meteu na auga, pero non se librou de decenas e decenas de picaduras, menos mal que non era alérxico! Despois dun rato, o lancheiro conseguiu recollelo, dar unha volta na lancha con velocidade e así conseguir que o resto de abellas se fosen. O resto, non podíamos dar marcha atrás e mentres esperabamos a que nos viñesen a buscar mentres subía a marea, íamos de playón en playón do manglar. Xa non había abellas, pero si jejenes, uns insectos que viven en zonas húmidas, e como os mosquitos, tamén pican. A vítima esta vez, eu.

Despois de que Juan estaba seguro e lle deron algo para as picaduras na base da policia naval, viñeron a recollernos e nos volvemos a xuntar todos. Juan e eu cheos de picaduras (debemos de ser sangre nova para os bichos, porque de todos os que íamos, solo nos picaron a nós e ao lancheiro). Non vos podedes imaxinar o susto que pasamos! Pero por sorte, todo quedou en iso e a verdade e que a filosofía e o humor que os hondureños teñen na vida, axudounos a quitarlle peso e ver a parte positiva da experiencia. Menos mal que estaban eles alí.

O mércores, recuperándonos aínda do susto e alerta por acto reflexo a todos os insectos existentes, fomos con Jorge e Nicia a Isla do Tigre, en Amapala. Visitamos ás mulleres marisqueiras de Playa Grande e Playa Negra, onde lle fan seguimento con reunións periódicas para non perder o fío do desenvolvemento do proxecto. A verdade e que ver a todas as mulleres xuntas, coordinándose por mellorar no seu traballo, como asociación de mulleres marisqueiras e escoitalas falar, é unha marabilla.

O xoves tamén foi un día intenso, empezamos as sete da mañá na xornada ReciclaMás en Marcovia, que non rematamos ata as sete da tarde. Tras varias semanas facendo charlas e dinámicas nos coles da zona sobre a importancia da reciclaxe, a xornada ten como obxectivo final a xestión de todos os residuos separados polas institucións educativas ata ese día. Unha empresa encargase de comprar os residuos para que, de esta forma, os colexios tamén podan obter cartos para mercar material nas aulas.

A intensidade de semana chega o fin, cunha saída de campo o venres a Moropocay. O camiño ata alí e toda unha aventura, pero vale a pena polo bonitas que son as vistas e o amable que é a xente alí. Esta vez fomos con Aminta e Onán a reunirnos con persoas do banco de sementes de varias comunidades. Tiñan que poñerse de acordo para delimitar un terreo que se vai a traballar cando remate a canícula e empece a época de choivas constantes outra vez. Traballar as leiras por “tareas” que é unha unidade de medida que utilizan alí.

Ensináronnos todas as sementes que plantan, pero en concreto unha a que lle teñen especial cariño, pois é como eles lle chamaron, o millo de Moropocay. É unha semente cultivada por eles ca axuda do proxecto de sementes de ESF Galicia e Coddeffagolf. Ten que ser moi gratificante e bonito ver como despois dos esforzos por sacala adiante, obtés a recompensa de poder cultivala.

A verdade, esta foi unha semana moi intensa (pois todas as picaduras non axudaron a atoparnos como sempre), sen embargo, estar nas comunidades, escoitar a xente e aprender dela, fixo que tamén fose unha das máis bonitas.

Crónicas dende Honduras. A primeira de Celia!

Despois dunha primeira semana de aterrizaxe en Honduras xunto con Juan, Celia nos narra a súas segunda e terceira semanas no país (do 19 ao 30 de xuño), que como poderedes ver foron intensas…


Ola boas!!

Esta segunda semana xa empeza moito máis adaptadas (menos o calor e as picaduras dos zancudos claro, esa é unha loita que non imos gañar nunca), coñecendo mellor a cidade, os nosos veciños e as costumes.

Empezamos a rutina semanal cun luns de oficina, con reunión en Coddeffagolf (unha das organizacións coas que traballa ESF dende hai anos) para coñecer a semana que nos espera por diante e un pouco máis como é a vida dos proxectos dende o escritorio.


O martes visitamos as escolas de República de Guatemala, República de Honduras e República Lempira, nas comunidades El Obraje, Las Arenas, Las Pozas e La Buena Vista, en Marcovia. Fomos con Nohelia e Estafanía, técnicas de Coddeffagolf encargadas do proxecto Recicla Más, cas que apoiamos nunha charla sobre as 3R. A esta charla acompañáronos tamén dous chicos e unha chica que fan voluntariado no grupo Jóvenes en Acción por el Clima, un grupo con unha moi boa iniciativa que colabora moitas veces de apoio cas organización en actividades relativas o medio ambiente. Dividímonos entre os colexios, cada dous de nós dabamos a charla en un deles e o rematar as impresións e o que vivimos, a pesar de ser comunidades cercanas, foi moi diferente. No meu caso a charla era para nenos de primeiro, segundo, terceiro e sexto grado e tanto o trato dos profes como dos nenos foi marabilloso, atentos co proxecto e con nós, que nos sentimos acollidos en todo momento.

O mércores cambiamos de escenario e imos por primeira vez a un manglar. Moi emocionados por descubrir este ecosistema tan típico da zona do Pacífico e que no meu caso, tantas veces vin nos libros de texto e nos apuntes do grado. Con moitas ganas de poder ver dende dentro en primeira persoa como é: a Avicennia, a Rhizopora e todas as especies de aves, crustáceos e moluscos. Foi increíble e non pensabamos fai uns meses en que estaríamos no medio do manglar nunha lancha de cores típica hondureña. Situábase na zona de Marcovia, na Colonia 3 de Febrero en Pueblo Nuevo, na zona protexida da Reserva Natural Los Delgaditos. Fomos con Victor e Jota no proxecto de monitoreo de moluscos bivalvos.

O procedemento era establecer varios cuadrantes de 5×5 en diversas zonas do manglar e o seu playón, e monitorear a lonxitude, o ancho, o peso e algunha medida máis dos moluscos comprendidos nel. Honduras non conta cunha talla mínima establecida para os moluscos bivalvos que comercializan (cascos de burro, ameixas, curiles…) polo que toman as medidas establecidas por El Salvador para poder establecer unha referencia similar. Unha vez recollidos os datos para o estudio, estes moluscos son devoltos o medio para que poidan seguir crecendo. O grupo de mulleres e homes mariscadoras é encantador, moi cercano e traballador, ensinándonos de cerca como é o seu traballo do día a día, a rutina, todas as anécdotas que teñen no manglar e os seus consellos para sobrelevar o calor e os zancudos. Tamén nos ensinaron como recollen os moluscos, se ningún tipo de ferramenta, unicamente cos seus pes descalzos no lodo.

Para ir finalizando a semana, tivemos un cambio de plans, pois tivemos que ir a embaixada española en Tegucigalpa, a pedir o voto por correo e aproveitando, a darnos de alta no consulado. De esta forma, no caso de haber algunha emerxencia, o país sabe que estamos aquí e onde. Ademáis, tivemos unha visita moi especial, pois veu Paola de España! Con fins institucionais pero moi contentos por vela e poder compartir con ela primeiras impresións e experiencias. Comemos todos xuntos en Tegucigalpa e xa alí, visitamos a oficina de AHJASA, Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Sistemas de Agua. Os seus técnicos Turcio e Lenin explicáronnos como impulsan os procesos de desenvolvementos comunitarios para unha independencia tanto técnica como económica, intentado fortalecen ás organizacións comunitarias e achegar a elas os servicios de auga e saneamento, como un dereito para todas as persoas.


O venres acompañamos a Adán e Carlos (técnicos de CODDEFFAGOLF,) a unha escola de Monjarás, municipio de Marcovia, a unha charla sobre os recursos naturais do golfo de Fonseca: o manglar, as praias, a importancia do chan e das especies que o rodean, a importancia de xestionar ben os residuos. A diferenza da charla do luns este colexio era para alumnado de noveno, décimo e undécimo curso. O último é modalidade de bacharelato e pódese elexir entre dúas modalidades.

Antes de comezar a finde e ir a coñecer outros lugares, concluímos a semana cunhas emocións moi boas por ver in situ como son todos os proxectos e como se desenvolven (así tamén podemos poñerlle forma a todo o traballo que hai detrás de cada un deles), polo trato da xente e a sensación de non deixar de sorprendernos por descubrir cousas novas.


A terceira semana foi incrible, non sei si é a miña percepción dende o punto de vista do que estudei (Ciencias do Mar), pero imaxinádesvos un Centro de Investigación Mariña nunha illa do Golfo de Fonseca no Océano Pacífico? Pois existe, está na Isla do Pacar, pegadiña a Isla do Tigre. Teñen un laboratorio, unha zona de interpretación e sendeiros con avistamento de aves. Ademais, chegas a través dunha praia onde che deixa unha barquiña, é decir, quen non ía querer traballar aí? Pois aí estabamos nós.

Toca o proxecto de Mostreo de Augas, que é o primeiro que se está elaborando na zona, pois non existe ningún rexistro dos parámetros físicos, químicos e microbiolóxicos das augas oceánicas. Moitas zonas, sobre todo as colindantes, non contan con tratamento de augas residuais, e moitos dos residuos acaban alí a través dos propios cursos de auga. Este proxecto ten como obxectivo recoller información mensual de todos estes parámetros para poder contribuír a elaboración dunha base de datos con fins científicos. De feito, este mes de xullo vai a ser o sexto mes que a fagan, e a idea é que xa poidan facer un informe.

Para preparar os medios do cultivo microbiolóxico dedicamos un día no CURLP (Centro Universitario Pacífico Regional del Litoral Pacífico) da UNAH (Universidad Nacional Autónoma de Honduras), facendo os tubos onde irán as mostras de auga.

Estas mostras recollémolas o día seguinte en tres liñas, con diferentes estacións en diferentes coordenadas. Aquí vanse recollendo en bolsiñas e tamén tomando os datos dos parámetros físicos in situ ca sonda paramétrica (pH, temperatura, salinidade, conductividade, sólidos en suspensión, etc.). Xa no CIM vai a parte química (cloro total, o amonio, etc.) e a incubación de mostras microbiolóxicas.

A lectura de resultados faise o día seguinte ( e nós claro, encantados de ir dous días seguidos en lanchiña ata o Centro de Investigación) co apoio dunha das doutoras da Universidade, ca que se fará tamén o primeiro informe de todos os datos que estiveron a recoller estes meses.

E xa para rematar a semana de traballo de campo, aproveitamos que estamos na illa e que rematamos todos os análises para disfrutar dun almorzo con boas vistas e concluír unha semana de traballo e aprendizaxe dende un sitio marabilloso. Agora solo queda un día de traballo de oficina e a disfrutar a finde que temos planeada en Tegucigalpa e con rappel en Siguatepeque!

Crónicas de Honduras, 8. Despedidas

Nicole nos deixa a súa última crónica, que tamén será a última das participantes no Programa de Coñecemento da Realidade 2022. Este programa puido realizarse grazas ao apoio financeiro da Cooperación Galega da Xunta de Galicia e da Convocatoria de subvencións destinadas á realización de programas de interese xeral para fins de carácter social, con cargo á asignación tributaria do 0,7% do IRPF da Consellería de Política Social e Xuventude.


¡Hola de nuevo!

Como ya sabrán algunxs de ustedes, tuve la oportunidad de participar en la edición 2022 del Programa de Conocimiento de la Realidad que ofrece ESF anualmente. En esta ocasión quiero simplemente explicar el por qué creo que si pueden, deberían presentarse y, de ser escogidxs, deberían aventurarse.

A pesar de que mi llegada al programa tuvo un desarrollo peculiar y algo curioso, desde que me enteré de que existía una oportunidad tan increíble como para permitirte ir a conocer una cultura ajena a la tuya y aparte aprender cosas que no te enseñan dentro de un aula, la emoción que sentí no disminuyó hasta que supe que efectivamente me iría…

Aterricé en esta experiencia como suelen pasar los acontecimientos que te cambian la vida: de repente y sin esperarlos. Esta nota es una despedida a esta etapa que viví y una invitación a este maravilloso programa. Nadie que no lo viva podrá entenderlo. Les invito a presentarse y les recomiendo vivirla si se les da la oportunidad.

El proceso de adaptarse a un lugar nuevo es siempre diferente y allí no fue distinto. Vivir en Galicia te acostumbra a que si sale el sol es día de paseo y si no, también. San Lorenzo es un contraste de sol todos los días y significó una bocanada de aire (caliente) que no sabía que necesitaba. Es un lugar pequeño -dependiendo a quién le preguntes- pero que tiene un alma grande.

No voy a contar mucho más de lo que debería porque cada experiencia es única y quien vaya este año nos contará su proceso, sólo me gustaría ser honesta y decirle a quien lea que Honduras les espera con los abrazos abiertos, estoy segura. La mejor parte de este país centroamericano tan pequeño y escondido detrás de prejuicios es su gente. Sin lugar a dudas con lo que más me quedo de todo lo vivido es la calidad humana que encontré allí.

Mucha suerte a las nuevas personas que se embarquen en la aventura. Esto es un antes y un después.

Crónicas de Honduras, 7. Nicole

¡Hola mundo! Soy Nicole, una de las PCR de la edición 2022 del programa. Hacia finales de septiembre llegué a Honduras y desde el primer día en San Lorenzo, Valle -lugar en donde se encuentra la oficina/sede de ESF en el país-, estuve conociendo a las copartes con quienes compartiría durante mi tiempo allí.

Hasta ahora pueden leer una crónica de tipo más personal mía porque tuve unos meses movidos desde que empezó la experiencia hasta mi regreso a Galicia, pero lo importante es que aquí está.

Voy a empezar hablándoles un poco de las copartes con las que tiene proyectos en común ESF Galicia en Honduras: CODDEFFAGOLF, NASMAR y AHJASA. CODDEFFAGOLF es una organización que trabaja en pro del bienestar y la conservación del Golfo de Fonseca, ubicado en el departamento de Valle, Honduras. NASMAR es la Mancomunidad de Municipios del Sur de Honduras y su objetivo es la mejora de las condiciones de vida de los habitantes de los municipios socios. Por último, la Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Sistemas de Agua -AHJASA- trabaja en el fortalecimiento de las organizaciones prestadoras de servicios de agua y saneamiento y promueve el desarrollo comunitario para la independencia técnica y económica a nivel social.

Coddeffagolf fue mi primer contacto y mi segundo hogar. Contacto porque fue la primera coparte que conocí y con la que tuve oportunidad de participar casi de inmediato en actividades y, hogar, porque las amistades y redes que creé estando allí estaban relacionadas sobretodo con esta organización.

Tratar de resumir varios meses de vivencias en Honduras dentro de un relato corto es algo imposible de hacer, por lo que contaré algunos momentos que destacan en mis memorias ahora que regresé de la experiencia. La primera imagen que se me viene a la mente es cuando viajé hasta La Berbería, una zona perteneciente al sistema nacional de áreas protegidas y que se encuentra ubicada en la parte sur oeste del departamento de Choluteca. Allí pude conocer y colaborar con la documentación de imágenes de un proyecto para la recuperación de bosques de mangle a través de creación de canales para la rehabilitación hídrica de la zona. Durante esta experiencia conocí a varias personas de la base social de Coddeffa (como a veces le dicen cariñosamente a la organización), lo cual para mí personalmente resultó ser muy gratificante al ser un acercamiento a la realidad de la comunidad y, al mismo tiempo, me permitió ver un poco el funcionamiento de un proyecto.

Otra experiencia que me gustaría destacar de mi estancia como PCR sería cada visita que tuve al proyecto con APROEM, la Asociación de Productores Experimentadores de Moropocay. Fueron varias las visitas en las que pude participar con el proyecto y la comunidad, por lo que generé lazos con varixs de lxs integrantes de la asociación y comí todo el maíz que puedan imaginarse (más unos kilos extra) … sí, porque me encanta, pero sobretodo porque las personas en la asociación querían que probase el sabor resultante de llevar trabajando en el proyecto durante ya algunos años.

La última vivencia que quisiera mencionar es la actividad que realizamos junto a las y los chicxs de la RedJAC- Red de Jóvenes en Acción por el Clima en Honduras en la Playa de las Almejas. En esta ocasión tuvimos un día lleno de actividades para reflexionar acerca de varios temas como el medio ambiente, la importancia de la comunicación dentro de la red y por último, en retribución al espacio, hicimos una mini jornada de limpieza de la isla liderada por lxs jóvenes.

Las historias que mencioné aquí son una pequeña parte de toda la experiencia que viví durante mi estancia en Honduras. Hacen falta aún miles de historias más que se quedarán en mi memoria y allí encontrarán su hogar.

Gracias a ESF y a todas las personas en Honduras con las que me crucé en algún momento y tuvieron una sonrisa o un gesto amable. Esta definitivamente es una de esas experiencias de vida que nunca se olvidan y aunque aún no puedo creer que me haya pasado a mí, una mujer migrante latina, agradezco que haya sido así.

* Foto de cabecera: playa La Cabaña en San Lorenzo, Valle.