Entradas

Des-Googlización: Alternativas libres ás ferramentas de Google

Hai uns días tivemos o taller de des-googlización, para avanzar na soberanía dixital e a protección dos nosos datos. Queriamos dar alternativas libres ás ferramentas de google, que semellan terse convertido en imprescindibles (iso é o que queren que pensemos). A concentración de servizos (de calquera tipo) en poucas organizacións e cada vez maiores, aumenta a dependencia e favorece a opacidade dos procesos. Por iso, como parte do traballo con enfoque de Tecnoloxía para o Ben Común, se promove tanto o software libre como a tecnoloxía libre en xeral, e se optan sempre que sexa posible por servizos de gobernanza descentralizada cun maior control comunitario.

A continuación deixamos esta pequena publicación que o voluntariado de ESF recompilou co material do que se tratou no taller. Grazas a Jose, Sergio e Jorge!! Ah, e tamén deixamos unha recomendación bibliográfica, a novela O Círculo, de Dave Eggers, moi relacionada coas prácticas das grandes empresas que trafican cos datos.

DESCARGA: https://archive.org/details/alternativas-google-hibrido

Estudo sobre Tecnoloxía para o Ben Común no ensino secundario galego

Como parte da primeira fase do programa Hackers Sen Fronteiras: Tecnoloxías para o ben común e os Dereitos Humanos no ensino secundario de Galicia, elaborouse un estudo sobre o coñecemento e a aceptación na comunidade galega do ensino secundario do enfoque de Tecnoloxía para o Ben Común.

Por un lado, se obtivo información de profesorado e por outro de alumnado (no caso do alumnado, só dos 3 centros que participan como centros piloto de Hackers Sen Fronteiras). Queremos agradecer á Asociación do Profesorado de Tecnoloxía de Galicia (APETEGA) a súa implicación para mover a enquisa entre as súas asociadas.

DESCARGAR ESTUDO

Algúns datos de interese

Para recoller a información aportada polo alumnado deseñouse un cuestionario online 2 cunha batería de preguntas pechadas realizado polas rapazas e rapaces participantes no proxecto dos tres centros educativos. A finalidade desta enquisa é medir os seus coñecementos e actitudes en relación á tecnoloxía (e, de xeito máis concreto, á tecnoloxía para o desenvolvemento humano e o ben común).
Finalmente, a enquisa baséase en 125 cuestionarios válidos (54% mulleres). A distribución por centro é dun 58% do IES de Celanova, 22% do IES San Rosendo de Mondoñedo e 19% do IES de Curtis3.

A pesar que case a metade do alumnado cree posuír un pouco de coñecemento sobre a TpBC (e o 20% afirma ter bastante ou moito) na pregunta inicial sobre autopercepción, as respostas ás seguintes preguntas apuntan a que, en realidade, o enfoque da TpBC está moi afastado da súa realidade.

Fenda de xénero: as rapazas continúan sen percibir o eido tecnolóxico como propio, sen optar por el como futuro profesional. Neste caso, nunha escala do 0 ao 10, os rapaces sitúan a probabilidade dun posible futuro laboral vinculado á tecnoloxía no 6,5, fronte ao 3,8 de media das
rapazas.

✓ No momento de sinalar o que pensan que é tecnoloxía, existe unha fenda enorme entre os exemplos de tecnoloxía duras (mencionados por unha porcentaxe de alumnado moi elevadas, de entre o 76% e o 98%) e as brandas (sinaladas como exemplos de tecnoloxía tan só por entre o 6% e o 46%). Por exemplo, a mocidade participante ten claro que os teléfonos móbiles ou os robots con intelixencia artificial son tecnoloxía, mentres que non entrarían neste concepto cousas como a organización veciñal para a xestión da monte ou unha campaña de reciclaxe.
✓ Tamén se observa esta forte tendencia ao escoller os conceptos ou ideas que, segundo o alumnado, gardan relación co eido tecnolóxico. Por exemplo, máis do 90% cre que termos como robótica, internet e informática están vinculados á tecnoloxía, fronte a menos do 10% a vincula á solidariedade, fame ou igualdade.
✓ Ademais, evidénciase que non perciben o impacto potencial que poida ter a tecnoloxía no avance no desenvolvemento humano e a consecución dos dereitos humanos. É dicir, desde a súa visión, a contribución da tecnoloxía a promover a democracia ou a erradicar a fame no mundo, por exemplo, é pouca.

A información aportada polo profesorado foi recollida a través dun cuestionario realizado de xeito online por un total de 21 persoas. 7 destas persoas pertencen aos tres centros educativos implicados no proxecto (3 do IES de Celanova, 3 do IES de Curtis e 1 do IES San Rosendo de Mondoñedo) e o resto traballan en diferentes centros de secundaria de toda Galicia. En total, cóntase coa representación de 16 centros.

O profesorado que coñecen o concepto de TpBC é moi pouco, e manifestan unha autopercepción media do seu coñecemento sobre ese tema de 4,6 nunha escala do 0 ao 10.

Porén, o interese medio manifestado por coñecer a tecnoloxía para o desenvolvemento humano e o ben común é moi alta, situándose no 8,4 na mesma escala.


Case 3 de cada 4 afirman que ten bastante ou moita importancia ese enfoque na súa actividade docente e tan só o 19% sinala que pouca ou ningunha. Ao preguntar de novo polo seu interese por introducir nalgún momento este enfoque nas aulas, saen resultados moi positivos (nunha escala do 1 ao 5, outorgáronlle un 4 de media á afirmación “Teño interese en introducir o enfoque TpDH nas miñas clases en algún momento”).

É importante subliñar que tan só o 11% do profesorado (2 persoas) considera que ten bastantes materiais ou recursos que lle axuden a introducir o enfoque da TpBC na impartición das súas materias.

Esta escaseza de coñecementos, materiais e recursos pode estar detrás de que tan só unha persoa recoñeza que realizou moitas iniciativas para traballar este enfoque na aula (e o 33% afirma que nunca). A esta liña apuntan as súas respostas ao preguntarlles polas necesidades que perciben para poder introducir o enfoque da TpBC con maior frecuencia nas aulas: máis formación-coñecementos e máis recursos didácticos son as opcións máis frecuentes (mencionadas por un 67% e 58% respectivamente).

Estudo sobre tecnoloxía para o ben común nas universidades

Dentro do programa que temos en marcha de Tecnoloxía Sen Fronteiras, de promoción da tecnoloxía para o ben común nas escolas técnicas das universidades públicas galegas, fixemos en 2022 unha liña de base (diagnose) para ver o grao de coñecemento e aceptación na comunidade universitaria deste enfoque da tecnoloxía. Deste xeito, poderemos ir estudando nas seguintes fases do programa en que medida vai cambiando esta percepción.

DESCARGA VERSIÓN COMPLETA

DESCARGA RESUMO

Algunhas conclusións interesantes

✓ Destaca o coñecemento sobre os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible. En relación coa temática concreta desta intervención, posición media (2,8 sobre 5), sen estar de acordo nin en desacordo coa afirmación “teño un bo coñecemento sobre a Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano e o Ben Común”.
✓ En termos xerais e exceptuando o acceso a servizos básicos, o alumnado non percibe que actualmente a tecnoloxía estea a contribuír de xeito notable ao desenvolvemento humano e sostible a nivel global.
✓ Amosa acordo coa idea de que o enfoque da Tecnoloxía para o Ben Común é necesario para a súa formación e para o seu futuro e que sería
interesante que houbese máis materias con este enfoque.

✓ Destaca o alto coñecemento sobre os Obxectivos de Desenvolvemento Sostible. En relación coa Tecnoloxía para o Ben Común, posición media-baixa no grao de coñecemento (2,5 sobre 5).
✓ En termos xerais e exceptuando o acceso a servizos básicos, o Persoal Docente e Investigador (PDI) tampouco percibe que actualmente a tecnoloxía estea a contribuír de xeito notable ao desenvolvemento humano e sostible a nivel global.
✓ Amosa certo acordo coa idea de que o enfoque da Tecnoloxía para o Ben Común é necesario para o futuro profesional do seu alumnado e que este tería
interese.
✓ Manifesta certo desacordo co afirmación de que contan cos coñecementos necesarios para introducir a Tecnoloxía para o Ben Común na súa docencia.

Reseña do libro ‘Contra el futuro, resistencia cidadá fronte ao feudalismo climático’

Marta Peirano explora con mirada crítica as costuras a medio descoser da sociedade que nos rodea e que enarbora a bandeira do optimismo tecnolóxico.

Nesta época con tinguiduras apocalípticas, onde os problemas e as súas causas estúdanse e repítense até a saciedade, agradécese un libro que os aborde de fronte e con solucións. Faio ademais sen culpabilizar á cidadanía, pero tratando de propor alternativas ao alcance de calquera. O libro está atravesado por unha idea central de acción cidadá colectiva, que debería impregnar calquera solución de transición social xusta. La outra opción sería unha sociedade cunha tecnoloxía ao servizo de l control da cidadanía en nome da seguridade, oun van intento de manexar un decrecemento obrigado e disruptivo onde o ecofascismo sería probablemente o sistema que se imporía (e que xa hai tempo ten presenza en libros, series, cómics e outros produtos mesmo de consumo de masas, como as distópicas O Conto da Criada ou Snowpiercer).

A autora non fuxe desa parte que nos quita o soño a quen estamos no activismo para unha transformación social para unha sociedade máis solidaria, sustentable e igualitaria: como se pode mobilizar? Ou, máis ben, como sacudirse esa apatía, moitas veces case cínica, que vén da resignación do “nada vai cambiar porque o ser humano é así”, que adoita esconder un desexo de seguir como estamos que outra xente pásao peor?

Desta maneira, o libro ten tres partes ben diferenciadas, todas elas cun ton moi didáctico, salpicadas de casos reais moi ilustrativos.

Na primeira parte toca distintos mitos que condicionan desde hai séculos o noso marco de pensamento e nos coartan á hora de buscar solucións novas a novos e máis complexos problemas.

Fala da Arca de Noé como mito de tecnoloxía que nos saca dun gran problema (a uns poucos). Tamén do mito do home branco que se fai a si mesmo e véndese como filántropo tecnolóxico, personalizándoo en Elon Musk e Jeff Bezos. Son liderados moi personalistas que activan marcos do máis alto, máis lonxe, máis forte (e máis tecnoloxía gobernadas por moi pouca xente que nos xeran a máis persoas aínda máis dependencia).

Desenvolve o mito da neutralidade tecnolóxica a partir da paradigma Von Braun, tanto para a exploración espacial como na tecnociencia en xeral, que “non ten límites nin moral porque é unha ferramenta de conquista da especie humana sobre todo o demais”. Contrapon ese paradigma ao que chama Paradigma de Carl Sagan, para o que “a observación e análises colectivas dos fenómenos do universo a través de instrumentos cada vez máis precisos son máis valiosos para a ciencia que a conquista e transformación de novos espazos a golpe de enxeñaría imperial”. Pero esa acción colectiva é menos vendible á opinión pública (e medios de comunicación de masas) que as historias persoais de liderado e superación, cando en realidade a ciencia e a tecnoloxía é máis a historia de humilde e paciente traballo de formiguiñas. Gusta máis o mito de xenio que inventa unha nova rama das matemáticas, ou crea empresas punteiras no seu garaxe (ou, engadiríamos nós, o que crea un sistema operativo da nada para darlle en a boca ás grandes empresas, cando sabemos que GNU-Linux é ao final o traballo dunha enorme comunidade).

Aínda na primeira parte, Marta Peirano trae á palestra varias tecnoloxías que xa están a impulsar as elites que creen que elas si se van a poder salvar do que vén. Unha é a conquista doutros planetas (Marte, por exemplo). Outra son o que chama castelos, emprazamentos en lugares óptimos da Terra que permitan aguantar a algúns elixidos o peor do cambio climático. Tamén mete o dedo na chaga do Metaverso e tamén no das cidades construidas da nada (sabiades que a area é unha das materias primas máis demandadas do mundo?). A continuación toca o mito da superpoboación, para acabar este bloque de mitos analizando por que é difícil pensar no cambio climático e maneiras de impulsar esa reflexión para ir contando cunha cidadanía consciente.

A segunda parte fala de máquinas. Se para primeiramente nalgunhas grandes solucións, moi custosas, que alimentan o case-mito da economía circular, herdeira da economía verde ou do crecemento sustentable: xeo-enxeñería, captura de CO2, campañas de macroplantacións de árbores, etc. Pero o bloque ten unha segunda parte, onde se reflexiona sobre tecnoloxías máis sociais, onde todas e cada unha podemos participar. Unha é o cambio cara a unha dieta con menos produtos animais (desde moitas organizacións trabállase xa hai tempo con lemas como menos carne, mellor carne). Outro é a promoción do contacto coa natureza no noso hábitat, xa que estamos programadas desde hai milenios para estar na natureza, non en balde o verde e o azul son as cores que máis nos relaxan… Atrévese a entrar en sistemas e novos modelos de vivir e organizarse, con espazos comunitarios e igualitarios, baseándose na devolución de terras, xestión racional dos recursos e redución da industria agro-alimentaria intensiva.

Ao terceiro bloque chamoulle Intelixencia Non Artificial. Vai debullando nel distintos aspectos básicos para a vida e o papel da tecnoloxía e a súa gobernanza neles. Empeza coa auga, con historias de boas e malas prácticas por todo o mundo. Tamén explora o modelo de incentivos vs multas para promover boas prácticas cidadás en distintos ámbitos, con exemplos de colaboración entre administracións públicas e cidadanía. Hai un capítulo dedicado ás smart cities, onde reflexiona como serían as cidades verdadeiramente intelixentes, as que non están de costas á cidadanía porque solo considéraa un emisor de datos para explotar comercialmente en nome da seguridade.

A continuación explora o concepto de Nubes Temporais Autónomas, como maneiras de empregar o big data con datos públicos para extraer información útil e poder resolver un problema puntual ou estudalo, de forma que a consulta desapareza posteriormente para que non poidan usarse esas segmentacións de datos persoais con obxectivos comerciais.

Un capítulo moi revelador é no que a argumenta que vivimos cada vez máis nun mundo sin friccións, nas nosas burbullas, sen unha comunidade real física onde hai relacións de apoio mutuo, discusións e negociacións. As comunidades virtuais superan en importancia e tempo dedicado ás de proximidade física. Afirma que hai que recuperar a pertenza a comunidades reais, as de xente que queda sen auga cando unha mesma quedas sen auga. Chega mesmo a falar da importancia da mobilización comunitaria para traballos na nosa contorna (un “exército civil contra o cambio climático”), que ten que ver con esa pertenza á comunidade e que, mesmo nas aldeas, foise perdendo, ao perderse os traballos comunitarios ligados ao sector primario.

Acaba, con todo, cun chamamento á esperanza, a usar e crear tecnoloxías pensadas para dar poder á cidadanía, coa xente que temos máis preto. Si hai unha tecnoloxía que nos salve (ou, máis ben, nos axude a salvarnos), será a que favoreza iso.

Detalles do libro

  • Marta Peirano. Contra o futuro. Resistencia cidadá fronte ao feudalismo climático.
  • Penguin Random House Grupo Editorial, 2022. 173 páxinas.

ESF en el Museo Nacional de Ciencia y Tecnología A Coruña

La UNESCO designó el 4 de marzo como Día Mundial de la Ingeniería para el Desarrollo Sostenible, fecha señalada para concienciar sobre el papel de la ingeniería para mitigar los efectos del cambio climático y avanzar en el desarrollo sostenible. El Museo Nacional de Ciencia y Tecnología A Coruña nos invitó a desarrollar una serie de actividades como entidad de referencia en este ámbito.

  • 11:00-13:00 h. Taller “Cacharreando en el ordenador ¡si no puedes abrirlo, no es tuyo!”. El Banco de Reciclaje mostrará cómo es el interior de un ordenador y a instalar software libre. Reflexionarán sobre los materiales de estos dispositivos, problemas sociales y ambientales en su ciclo de vida o sobre la electrónica ética como alternativa.
  • 11:00-13:00 h. Taller “Juegos de tecnología por los derechos humanos”. Sesión con el Grupo de Educación para la Transformación Social para trabajar conceptos de tecnología e ingeniería para el bien común y derechos humanos en el mundo: juego de cartas Cooperando, Risc energético, videojuego Tet-HR-is de derechos humanos…
  • 12:00 h.-13:00 h. Charla “Tecnologías inclusivas de bajo coste”. Charla y muestra de objetos sobre tecnologías de bajo coste para personas con movilidad reducida, especialmente dirigida a potenciales usuarios y su entorno o tecnólogxs interesadxs en colaborar. Grupo de Tecnoloxía Inclusiva de Enxeñería Sen Fronteiras e grupo de investigación Talionis – CITIC da Universidade da Coruña.
  • 13:00 h.-14:00 h. Charla “Tecnología en proyectos de cooperación internacional para el desarrollo”. Los Grupos de Proyectos de Cooperación Internacional hablarán sobre la aplicación de tecnología por el bien común: promoción del derecho humano al agua, alimentación y soberanía alimentaria o de amenazas vinculadas a la tecnología (extractivismo mineral o energético, sistemas agroindustriales, etc.).

Sábado 4, de 11:00 a 14:00 h. Entrada libre hasta completar aforo; en los talleres, participación según orden de llegada durante todo el horario indicado.

ESFRadio. Investigando polo ben común nas universidades galegas

Neste novo programa, un extra de Nadal, queremos visibilizar unha rede de persoal docente e investigador nas tres universidades galegas que poñen o foco na tecnoloxía para os dereitos humanos e o ben común: a rede Artigo9Tech.

Esta rede creouse hai tres anos baixo o paraugas da RGCUD e apoiada por unha axuda da Cooperación Galega da Xunta de Galicia. Se queremos chamar a atención sobre a investigación en tecnoloxía para o ben común, é que o resto de investigación tecnolóxica non ten ese foco? A que nos referimos cando falamos de investigación en tecnoloxía para o ben común?

Para falar destas cousas, e coñecer iniciativas concretas de proxectos en tecnoloxía para o ben común, temos connosco a 4 mulleres que forman parte desta rede, ou que están a piques de facelo. Todas elas participaron na xornada de clausura dun proxecto que Enxeñería Sen Fronteiras desenvolveu con Artigo9Tech en 2021 e 2022, sobre tecnoloxía para o ben común nas escolas técnicas das universidades galegas. Neste, entre outras actividades, se impulsaron bolsas de investigación para 4 proxectos onde a tecnoloxía tiña que ser posta ao servizo do ben común.

  • Vanessa Míguez é responsable da Oficina de Cooperación e Voluntariado da Universidade da Coruña en Ferrol e foi unha das fundadoras da rede.
  • Cristina López, investigadora e profesora na Universidade de Vigo, participou na rede dende o principio, e nos falará do proxecto que ela liderou dos financiados no proxecto, que ten que ver con
  • Alejandra Facal, estudante de último ano no Grao de Enxeñería Informática na Universidade da Coruña, e parte do equipo do grupo Talionis da UDC, liderado por Thais Pousada (PDI que colabora tamén na rede dende o principio), que nos falará do proxecto VisualTech.
  • Elena Arce, investigadora e profesora na Universidade da Coruña, que liderou o proxecto Xogando coas Letras, cun grupo multidisciplinar das universidades da Coruña e Vigo.
En spotify

Produce: Jorge Lama

Modera: Sergio Fernández

VisualTech, plataforma para mapeo de productos de apoyo de bajo coste

—————————————–

¿Qué es VisualTECH?

VisualTech es plataforma online colaborativa para el mapeo, categorización y difusión de la tecnología y productos de apoyo, de bajo coste o asequibles, para promover la participación y la actividad de todas las personas, especialmente de aquellas con diversidad funcional.

A pesar de que en la actualidad existen diferentes aplicaciones tecnológicas útiles, no están plenamente difundidas entre los agentes del sector de la salud, lo social y las potenciales usuarias, encontrándose infrautilizadas. Por ello, es fundamental contribuir con la difusión y divulgación de las tecnologías para el bien común disponibles, adecuadas y asequibles.

VisualTECH nace por una necesidad de las propias personas con diversidad funcional, usuarias de la tecnología y de las/os profesionales que les acompañan en sus procesos de intervención.

Su desarrollo se basó en un proceso de trabajo colaborativo, contando con la participación de profesionales y persoas pertencentes al ámbito asociativo de las entidades representantes de persoas con diversidad funcional.

El trabajo ha sido desarrollado por el grupo de investigación TALIONIS de la Universidade da Coruña, que pertenece, a su vez, al Centro de Investigación en las TIC (CITIC). TALIONIS tiene un acuerdo de colaboración con Enxeñería sen Fronteiras Galiza y participa activamente en el grupo de trabajo de “Tecnología para el bien común”, de ESF.

Con este proyecto se ha pretendido crear una red dinámica de colaboración online sobre tecnologías para todas las personas y el bien común, manteniendo un carácter de participación activa y cooperación.

¿Cuáles fueron los objetivos del proyecto?

Objetivo general:

Crear una plataforma online colaborativa para el mapeo, categorización y difusión de las tecnologías y productos de apoyo adecuados para la participación de las personas con diversidad funcional.

Objetivos específicos:

  • Promover la búsqueda y, actualización y difusión de las tecnologías y productos de apoyo de bajo coste disponibles para las personas con diversidad funcional.
  • Consolidar un recurso accesible, usable y adecuado para la consulta por parte de profesionales sociosanitarios y personas con diversidad funcional, que será una página web.
  • Crear una red dinámica de colaboración online sobre tecnologías para todas las personas y el bien común.

¿Cuáles han sido las fases del proyecto?

VisualTECH se ha desarrollado a partir de varias acciones consecutivas que se reflejan en el siguiente gráfico

¿Cuáles serán los siguientes pasos?

Este proyecto permanece vivo y activo, a un medio y largo plazo. Por eso, se realizará una actualización periódica de los datos sobre las soluciones tecnológicas incluidas en el repositorio, y se irán añadiendo nuevas aplicaciones que puedan surgir y que cumplan con el objetivo de ayudar a la participación de las personas con diversidad funcional.

El espacio colaborativo de la web, además de incluir un apartado para la recogida de necesidades y de colaboraciones, contará con un foro de consulta para que todas las personas visitantes puedan compartir experiencias, dudas e incertidumbres con respecto al uso de las tecnologías y productos de apoyo.

Se habilitará también una pequeña biblioteca con documentos, guías y manuales basados en la filosofía del bajo coste aplicada al desarrollo de recursos y dispositivos de apoyo para las personas con diversidad funcional.

Por último, se pretende completar la experiencia informativa con la elaboración y publicación de videotutoriales y presentaciones dinámicas sobre el uso y ajuste de las soluciones tecnológicas.

E se aprenderamos a ler e escribir? XOGANDO COAS LETRAS

Este é o segundo dos 4 proxectos seleccionados na convocatoria de proxectos de investigación no marco do “Programa de Impulso á Investigación Universitaria en Tecnoloxías para o Ben Común“, financiada por Cooperación Galega da Xunta de Galicia e organizada pola red de profesorado universitario Artigo9Tech e Enxeñería Sen Fronteiras.

Un equipo multidisciplinar das universidades da Coruña e Vigo impulsan este proxecto Xogando coas letras. A doutora Elena Arce, coordinadora do grupo, nos conta como foi o desenvolvemento do proxecto.

———————————

Este proxecto ten como obxectivo democratizar o coñecemento e, en concreto, contribuír á alfabetización global e á xeración de recursos para nenos e nenas con dificultades na aprendizaxe da lectura. Nas últimas décadas observáronse progresos constantes en materia de alfabetización, a escala mundial, segundo datos da UNESCO, 250 millóns de nenos e nenas non adquiren as competencias básicas en lectoescritura. A recente crise da COVID-19 acentuou a problemática existente en materia de alfabetización e tivo repercusións na escolarización.


A habilidade para ler e comprender é fundamental para o correcto desenvolvemento social e psicolóxico do individuo. As dificultades lectoras adoitan aparecer durante a nenez e, se estas non son remediadas a tempo, o habitual é que continúen durante a adolescencia e a idade adulta causando problemas de tipo académico e laboral: a falta de comprensión dun texto impide ao estudante aprender os contidos do currículo. Ademais, é importante subliñar a relevancia da alfabetización como ferramenta para erradicar a pobreza, reducir o abuso infantil, instaurar a igualdade entre xéneros e garantir o desenvolvemento sostible, a paz e a democracia.


Durante os primeiros anos de aprendizaxe da lectura, unha das primeiras habilidades que o neno aprende é a decodificación das palabras que aparecen no texto. Esta habilidade non se aprende de forma innata, senón que require dun ensino formal e paulatino que habitualmente comeza nos últimos cursos de educación infantil. O profesorado, a través das diferentes actividades desenvolvidas na aula, axuda a comprender como se escriben as letras e como se forman as palabras que, hasta ese momento, só eran sons. Para iso, é imprescindible dispoñer de recursos que axuden nesta tarefa. Por iso, o principal obxectivo deste proxecto é dotar de recursos para a aprendizaxe.


Metodoloxía


Para poder levar a cabo proceso de deseño, foi preciso contar coa colaboración de centros educativos da contorna. En concreto, neste proxecto participaron sete centros do concello de Ferrol: CPR Tirso de Molina, CPR Plurilingüe Santa Juana de Lestonnac, CPR San Rosendo, CPR Compañía de María, CEP de Pazos, CEIP Manuel Masdías e CPR Cristo Rey. Por parte dos centros foi preciso contar con docentes e persoal do equipo de orientación.


Seguindo a metodoloxía de Deseño Centrado en Persoas, un alfabeto completo en letras maiúsculas foi deseñado. O método de deseño estruturouse entorno a un ciclo de 3 etapas: Comprender, Crear e Contrastar. Optouse por enfocar o recurso cara letras maiúsculas, en lugar de minúsculas, xa que son os primeiros estilos de caracteres cos que se traballa nos centros educativos, debido a maduración dos nenos na etapa na que aprenden os grafemas e fonemas.
O recurso deseñado foi un alfabeto completo en formato imprenta xa que ao ser o desenvolvemento das habilidades de lectura e escritura moi paralelo, ler letras en imprenta axuda a identificar as formas que logo poden aplicar na escritura. Ademais, a actual dixitalización tamén contribúe a empregar este formato. Para favorecer a auto-aprendizaxe ou aprendizaxe autónoma, o deseño do alfabeto permite colocar os caracteres de forma inequívoca.
No referente ao material para construír os recursos, por cuestións de hixiene, lixeireza e durabilidade, optouse por empregar resina fronte a opcións como madeira, metal ou goma espuma. Tras explorar diversas opcións, optouse por empregar emoticonas como indicativo de erro. Na posición correcta, os usuarios verán unha cara sorrinte e na posición incorrecta, unha cara triste.

Na Imaxe 1 poden verse as diversas opcións de tamaños e deseños de letra que se produciron inicialmente (a) e o tamaño do modelo seleccionado (b).b) Tamaño seleccionado

Imaxe 1. Tamaños e deseños presentados aos centros e modelo seleccionado.


As letras foron realizadas empregando software de deseño paramétrico e fabricadas empregando impresoras 3D de resina con tecnoloxía MSLA (Imaxe 2). Para a fabricación das letras empregouse resina foto sensible a base de plantas. Con isto buscouse que o impacto medioambiental fose mínimo.

Imaxe 2. Lote de letras impresas sobre plataforma.

Resultados

Os recursos fabricáronse con resina translucida, xa que permite o traballo con mesas de luz. Na Imaxe 3 pode verse a un neno facendo unha actividade co alfabeto fabricado. Co obxectivo de comprobar a eficacia dos recursos, deseñáronse para cada centro probas pre e pos-intervención. As probas son ad-hoc para cada centro, xa que deben ser adaptadas as letras e fonemas traballados polos diferentes docentes, así como as necesidades do alumnado participante no estudo. Estas probas están deseñadas en base ás baterías TALE (Test de análises de lectoescritura) e PROESC (Batería de avaliación dos procesos de escritura). Nos próximos meses teremos os resultados finais destas probas.

Imaxe 3. Probas iniciais realizadas con algúns dos recursos deseñados.


Como liñas futuras de traballo, propóñese o traballo con outros formatos de letras, como poden ser as letras minúsculas enlazadas, que favorecen a transición cara modelos de escritura a man, ou recursos que axuden na motricidade fina, tal e como nos solicitaron dende os centros educativos.

Equipo de traballo
• Dra. María Elena Arce Fariña. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dra. Carla Míguez Álvarez. Área de Didáctica da Lingua e da Literatura. Departamento de Didácticas Especiais. Universidade de Vigo
• Dra. María Isabel Fernández Ibáñez. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dr. José Antonio López Vázquez. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dr. Miguel Cuevas Alonso. Área de Lingua Española. Departamento de Lingua Española. Universidade de Vigo
• Dr. Andrés Suárez García. Departamento de Enxeñaría Industrial. Centro Universitario de la Defensa en la Escuela Naval Militar. Adscrito á Universidade de Vigo.

Fóra da clase. Tecnoloxías para o ben común dende a universidade: WHAME app

Este ano, xusto antes do verán, tivo lugar unha nova edición dos LPRODays. Trátase dunha feira onde grupos de estudantes da materia Laboratorio de proxectos de 4º curso do grao en Enxeñaría de Tecnoloxías de Telecomunicación da Universidade de Vigo presentan os traballos que fixeron durante o curso. Trátase de solucionar problemas concretos reais que presentan entidades externas á aula (sobre todo empresas ou organizacións sen ánimo de lucro como ESF). Xa hai dous anos un dos grupos presentara un traballo proposto e guiado por ESF, un caudalímetro de baixo custo.

Este ano, dentro do programa de promoción da tecnoloxía para o ben común en escolas técnicas das universidades galegas (que financia Cooperación Galega da Xunta de Galicia), en colaboración co grupo Talionis da UDC (algún dos seus membros colabora no grupo de Tecnoloxía Inclusiva de ESF), se propuxo a un dos grupos a elaboración dun sistema que permita que persoas con diferentes discapacidades que restrinxen o seu movemento, poidan controlar o rato do ordenador en distintos dispositivos. É un xeito de facer esta tecnoloxía máis inclusiva. Así naceu WHAME app.

Neste repositorio se pode descargar o software e instrucións de montaxe, por se se quere seguir mellorando.

A continuación se pode ver un exemplo do seu funcionamento

NUEVO PROGRAMA: Hackers Sin Fronteras. Tecnologías para el bien común y los Derechos Humanos en la enseñanza secundaria de Galicia, fase 1.

Cumplidos los 29 años de vida, Ingeniería Sin Fronteras sigue trabajando en una de sus líneas de trabajo fundamentales: la creación de una ciudadanía crítica, haciendo especial énfasis en el uso de la tecnología para el desarrollo humano y el bien común. El concepto de “Tecnología para el Desarrollo Humano” (o para el bien común y la emancipación, como venimos denominándolo últimamente), parte de cuestionar el uso histórico de la tecnología y apostar por una tecnología participativa y no excluyente que permita lograr la equidad y la justicia social con un enfoque de bien común. Esta herramienta comprende los conocimientos, mecanismos y estrategias que hacen que ciertas soluciones técnicas potencien la calidad de vida de las personas de manera inclusiva. Para esto es necesario entender la tecnología no como un fin en sí incluso, sino como un medio, y dentro de un contexto social, económico y cultural.

Con este proyecto se quiere impulsar el concepto de tecnología para el bien común en la docencia de la comunidad educativa de la enseñanza secundaria gallega de base tecnológica.

Para conseguir este objetivo, el eje principal del proyecto presentado es el inicio de un trabajo, con vocación de continuidad, con 3 centros piloto de enseñanza secundaria, fuera de las 7 grandes ciudades gallegas, en 3 provincias distintas: Celanova, Mondoñedo y Curtis. También se quiere hacer trabajos puntuales en otros centros, que permitan ir ampliando la red y dando a conocer la iniciativa, apoyándose en la asociación APETEGA, en cuya asamblea de primavera 2022 se presentó el proyecto. Habrá tres grandes líneas de trabajo:

  • Línea profesorado, especialmente enfocado al profesorado de tecnología o la aquellas acciones de centro en las que la tecnología tenga un papel destacado. Se tratará de acompañar y dar apoyo a prácticas docentes con enfoque de ciudadanía global, dado el papel clave al ser multiplicadoras de cara al alumnado de conocimientos, habilidades y actitudes que pueden fortalecer y poner el foco en los derechos humanos y el bien común. En esta línea se impulsará apoyo en herramientas didácticas, creación participativa de nuevas herramientas, análisis de materiales ya existentes viendo como incorporan la perspectiva de tecnología para el bien común, y la participación en el programa de conocimiento de la realidad en países donde ESF trabaja en cooperación al desarrollo de una persona docente (prioritariamente, de los centros piloto).
  • Línea alumnado, por el interés de ESF en promover un alumnado crítico y movilizado, que pueda participar más allá de las acciones académicas formales y vaya obteniendo una base que impulse su ciudadanía activa. Si se consigue alumnado implicado y sensibilizado con la ciudadanía global y el bien común, en su día a día futuro (tanto personal cómo profesional) también podrán ser agentes de transformación. Se propone un catálogo de hasta 20 tertulias/talleres de corta duración en los centros piloto participantes, que se agrupan en packs o itinerarios temáticos (que desde el centro pueden escoger para distintos cursos). Este catálogo también estará disponible para otros centros que ya mostraron interés, y otros que puedan surgir. Ver aquí catálogo e itinerarios. También se trabajará en impulsar alguna acción en cada centro piloto que tenga un mayor recorrido y, sobre todo, mayor protagonismo por parte del alumnado (y el profesorado), a la que se conocerá como Comandos Hacker Sin Fronteras.
  • Línea creación de red, por el interés en visibilizar el trabajo que se desarrollará con el proyecto (y otros en la misma línea que se han podido estar ya desarrollando). Se impulsará la creación de una red o grupo de trabajo de profesorado en el campo de la tecnología para el bien común, así como un encuentro de alumnas interesadas en la tecnología de los distintos centros participantes a modo de red, y un Premio Hackers Sin Fronteras a iniciativas docentes de tecnología para el bien común en secundaria.

Se levantará una línea de base para estudiar en qué medida ese enfoque alternativo de la tecnología para el bien común y los derechos humanos es conocida en la comunidad de la enseñanza secundaria tecnológico gallega y qué acogida tiene.

Cabe mencionar el enfoque de género que se pretende incluir en este proyecto, dado que la brecha de género en estudios técnicos comienza ya a notarse en la enseñanza secundaria, tiene una importancia (y dificultad) especial, tanto en la participación, como en la co-responsabilidad del proyecto, como en el comité de seguimiento y las acciones concretas. La red mencionada de alumnas, varios talleres (como los impulsados dentro del programa de mujeres tecnólogas para lo bien común) y propuestas de trabajo en el campo de la brecha de género en la tecnología (incluyendo un pack), o un apartado específico de la línea de base para entender mejor esa brecha de género en los estudios tecnológicos son algunos de los elementos incorporados.

ESF pretende con sus actividades la generación de una ciudadanía global crítica y comprometida con la lucha contra la pobreza a través de la Tecnología para el Desarrollo Humano, para lo cual tendrá en todas ellas un protagonismo destacado el voluntariado de nuestra base social, como co-responsable de su diseño, ejecución, seguimiento y evaluación, teniendo personas colaboradoras dentro del profesorado y también entre las personas que impartirán talleres de distintas temáticas, o haciendo el seguimiento del premio y el programa de conocimiento de la realidad.