Programa de Mulleres Tecnólogas para o ben común

Visibilizar como a tecnoloxía se pode poñer ao servizo do ben común é unha das actividades ás que máis tempo adicamos en Enxeñería Sen Fronteiras, aínda que tradicionalmente o fixemos no ámbito universitario técnico. Agora, cuns proxectos cofinanciado pola Xunta de Galicia, por un lado con fondos da Cooperación Galega e por outro con fondos de IRPF (a famosa casiña de fins sociais da declaración da renda), queremos contribuír a que mulleres tecnólogas vinculadas ás universidades galegas e ao mundo profesional tecnolóxico, que colaboran con ESF, dean a coñecer a súa actividade en centros de ensino secundario.

Obxectivos

A actividade trata de impulsar faladoiros en centros de secundaria que o desexen para visibilizar a mulleres que traballan en temas de tecnoloxía, pero cun enfoque para o ben común. Esta actividade ten un par de pequenas peculiaridades con respecto a outros programas de mulleres nas STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics):

1) Que a idea é non simplemente visibilizar ás mulleres nas STEM, senón o enfoque de Tecnoloxía para o Ben Común. Ou sexa, non se busca só que se poña en valor e se visibilice a presencia de mulleres neste eido, senón tamén o xeito distinto de empregar a tecnoloxía (baseado en valores de colaboración, participación cidadá, sustentabilidade, enfoque a grupos vulnerabilizados, etc., que pensamos que non son os habituais nestes ámbitos técnicos).

2) Que a idea é, no caso de relatoras procedentes da universidade, poder preparar e impartir ese faladoiro involucrando tanto a persoal docente e investigador da universidade como a alumnas ou ex-alumnas, para ir creando certa conciencia no alumnado e participe máis nestas iniciativas, ademais de que poidan ser referentes para as nenas (e tamén nenos) que queiran adicarse ao eido STEM con ese enfoque.

Para Enxeñería Sen Fronteiras Galicia é retomar unha liña de traballo, a de accións no ensino secundario, pola que se quere apostar nos vindeiros anos, centrando proxectos especificamente neste ámbito.

Metodoloxía

A actividade consiste na organización de faladoiros a impartir en centros de ensino secundario por algunha das mulleres colaboradoras de ESF (se é posible, acompañadas dalgunha alumna ou colaboradora no caso de relatoras da universidade). Un elemento que se busca prioritariamente é a flexibilidade, para adaptar os faladoiros ás necesidades da aula, centro ou profesorado de secundaria que o solicite.

Os cursos ás que se dirixe son, preferiblemente de 3º ou 4º de ESO, que é cando empezan a decidirse os itinerarios formativos. Podería ser unha actividade de aula, ou con varias aulas simultaneamente, dependendo das preferencias da equipa docente do centro interesada nesta actividade

O formato podería ser presencial ou teleconferencia, dependendo tamén das preferencias da equipa docente do centro interesada nesta actividade.

As datas e hora de realización da actividade serían coordinando a dispoñibilidade das colaboradoras de ESF Galicia (que son voluntarias) e as preferencias da equipa docente do centro interesada nesta actividade.

A duración do faladoiro sería para encaixar nunha clase (uns 50 minutos), aínda que se podería variar dependendo das preferencias da equipa docente do centro interesada nesta actividade.

Os materiais precisos serían un proxector conectado a unha computadora na que se poida enchufar un pendrive (se non se contara con este material, se podería adaptar o faladoiro sen problema, previa coordinación coa persoa que impartiría o faladoiro).

A sesión empezaría pasando un brevísimo cuestionario ao alumnado (no caso de facelo presencial) cunhas preguntas baseadas no que se vai transmitir na faladoiro.

A continuación se desenvolve o faladoiro, que pode ter algún elemento máis participativo dependendo das restricións COVID do centro (ou do formato, presencial ou en liña). A relatora ou relatoras falarán da súa experiencia, por que decidiron facer o que fan e que expectativas teñen para o futuro. Ademais, falarán especificamente dalgún dos seus proxectos (laborais ou de activismo, presentes ou pasados) que teña unha especial compoñente social na aplicación tecnolóxica.

Acabará a sesión co cumprimentado por parte do alumnado do mesmo cuestionario do inicio.

Esperamos recoller o material que se xere nos distintos faladoiros que se realicen nos distintos centros que participen na actividade, así como as avaliacións da aula, e compartilos logo coa equipas docentes que participaron dos centros (mesmo, se chega a haber interese e se conforma un grupo de profesorado de secundaria interesado, tratar sacar algún material didáctico máis formal).

Equipo de colaboradoras

Cóntase cun grupo dunhas 20 mulleres tecnólogas, tanto docentes e investigadoras das tres universidades galegas, como alumnas e tamén tecnólogas externas á universidade. Se desempeñan en ámbitos tan dispares como a enxeñería aeroespacial, a hidroxeoloxía, a informática, a enxeñería civil, a tecnoloxías de apoio para persoas con problemas de mobilidade, as telecomunicacións, a física aplicada, os humanismos dixitais ou a bioconstrución.

Primeiras actividades

Nos segundo e terceiro trimestres do curso 2021-2022 se iniciaron os faladoiros, en centros como o IES San Rosendo de Mondoñedo, o IES de Curtis, o IES Valadares de Vigo, o IES de Soutomaior ou o IES Monte Carrasco de Cangas.

NUEVO PROYECTO. Mejora de la Gestión Comunitaria del agua en el sur de Honduras. Fase 1.

El proyecto se diseña como Fase 1 de un Programa de fortalecimiento de la Gestión Comunitaria del Agua en el sur de Honduras. La experiencia de ESF Galicia con la Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Agua y Saneamiento (AHJASA)en este componente, ha dejado unos aprendizajes y metodologías que permiten la réplica y ampliación orientando un programa específico en materia de gestión comunitaria.

Se estima que más del 70% de las inversiones en sistemas de agua se deben a una reposición, ampliación o mejora de sistemas de agua ya construidos, y que por un proceso de abandono, se fueron deteriorando hasta el punto de ser no funcionales. Se sabe que el proceso de fortalecimiento comunitario previene estos problemas y supone una mejora de la eficiencia de los recursos. También funciona como contrapeso y vigilancia de derechos de cara a las administraciones públicas que tienen obligación de velar por el derecho humano al agua (en Honduras es la administración local). En este tipo de procesos de fortalecimiento de gobernanza es más difícil la medición y justificación en el corto-medio plazo. Por este motivo, se hace con enfoque de programa.

En los inicios del trabajo conjunto ISF-AHJASA-Mancomunidad Nasmar, el personal técnico de AHJASA realizaba el fortalecimiento directo de las juntas de agua, obteniéndose muy buenos resultados a medio – largo plazo, observándose juntas de agua más autónomas y proactivas en la solución de los problemas del agua.

Posteriormente, dado que el alcance del personal de AHJASA no es suficiente para toda la demanda de acompañamiento y fortalecimiento de juntas de agua, se abordó estratégicamente este problema a través de un programa de certificación de personas jóvenes técnicas comunitarias para poder realizar este trabajo. Este proceso, apoyado en un inicio por la Xunta de Galicia en las fases 2 y 3 del anterior programa, para el diseño y pilotaje, fue posteriormente ampliado a más departamentos del país, con fondos de varios financiadores por parte de AHJASA, obteniéndose la certificación oficial para 108 técnicos/as, 65 de ellos/as en el sur.

Este proyecto que se comienza en 2022 viene a retomar estos procesos con los técnicos/as, que se han visto perjudicados por la incidencia y efectos de la pandemia, para poder instalarse laboralmente como profesionales autónomos en gestión de juntas de agua, iniciando ya el proceso de fortalecimiento de más de 20 juntas de agua, tras un proceso de refuerzo formativo, especialmente para el sensible trabajo comunitario.

Se pretende apoyar esta instalación laboral en juntas de agua que previamente habían acordado la participación en el programa, así como poder dar un espacio de participación a las juntas de agua comunitarias en espacios e instituciones de gobernanza del agua, lo que permitiría más acceso y oportunidades de conocimiento, acceso a fondos, información y también incidencia política.

Por otra parte, se pretende mejorar uno de los módulos formativos del programa, relativo a la gestión con enfoque integral del recurso y enfoque de cuenca. Para ello, se cuenta con el apoyo de la organización Comité para la Defensa y Desarrollo de la Flora y Fauna del Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), que se suma en este proyecto al programa de agua de ESF, dada su experiencia como organización ambientalista. CODDEFFAGOLF dará apoyo en la componente de sensibilización, ciertas formaciones al personal técnico municipal e impulsará el pilotaje de acciones de conservación en una microcuenca, concretamente la microcuenca del Río Laure, con 5 entidades comunitarias en su interior, cuenca en la que ya se ha trabajado en antiguos proyectos. Se pondrá en marcha el proceso de declaratoria de la microcuenca formalmente, y se planificará la delimitación, con análisis del uso del suelo y medidas de corrección y protección del suelo y especialmente de zonas de recarga. Se obtendrá una sistematización del proceso, para poder extraer aprendizajes y dejarlos recogidos en el contenido ampliado del programa de técnicos.

Se iniciará así mismo un primer paso de mejora de la integración de las entidades de gestión comunitaria, dinamizándose este proceso con reuniones y foros sociales y técnicos, dinamizándose a través de la mesa de agentes del sector, mesa de momento establecida ad-hoc en las reuniones de identificación de este proyecto, de la que se ha obtenido la muestra de interés en seguir manteniendo reuniones de tipo técnico y social para la mejor gobernanza en gestión comunitaria del agua en el sur de Honduras.

FICHA

Título: Mejora de la Gestión Comunitaria del agua en el sur de Honduras. Fase 1.

Presupuesto: 203.626,87 €

Duración: abril 2022 a decembro 2023

NUEVO PROYECTO: Mejora de la sostenibilidad de la actividad marisquera como fuente de ingresos de grupos de mujeres en los municipios de Amapala, Alianza, San Lorenzo y Marcovia, Honduras

Este proyecto forma la fase 1 de un proyecto de marisqueo, con vocación de continuidad, dentro del programa de Soberanía Alimentaria de ESF Galicia, y del Programa de Pesca y Marisqueo de la socia local CODDEFFAGOLF. El proyecto se realizará con el apoyo del Laboratorio de Enxeñería Cartográfica da UDC (Cartolab). La delegación en la región de la Dirección General de Pesca también participó en el diseño y lo hará en la ejecución.

Esta Fase 1 surge de la experiencia de un proyecto anterior sobre marisqueo, ejecutado en 2019-2020. Dicho proyecto, generó unas dinámicas de unión y articulación con los actores en materia de pesca y marisqueo, y tuvo que adaptarse a dos situaciones de cambio de contexto intensas:

  • la pandemia COVID-19
  • los sucesos de muertes de moluscos generalizados en la zona de actuación.

Todo esto, derivó en una pérdida acentuada de la capacidad de generación de ingresos de los grupos de mujeres mariscadoras beneficiarias, tanto por las limitaciones de movilidad por la pandemia y la crisis posterior, como por la pérdida de recurso acentuada. En este 2022 también se da otro cambio de contexto de importancia, que es el cambio de gobierno en Honduras, tras las elecciones de noviembre de 2021, con un giro de las políticas hacia el apoyo al pequeño/a productor/a y al feminismo. Los diálogos con la sociedad civil habidos hasta el momento, también demuestran una tendencia a la apertura y construcción de una democracia más participativa.

Estas circunstancias suponen un cambio en las prioridades identificadas en el sector:

  • 1) existe una preocupación por la sostenibilidad ambiental y de salud general del recurso marisquero, siendo necesario ampliar el conocimiento al respecto
  • 2) se ve más necesario mejorar la articulación de los diferentes actores, con sus diferentes perspectivas y capacidades, para hacer frente a un problema complejo como es la regulación y sostenibilidad de la actividad
  • 3) se identifica la debilidad social y económica de los grupos tras la crisis devenida por la pandemia, el aislamiento derivado de las restricciones y el aumento generalizado de las violencias intrafamiliares y comunitarias y, por otra parte, la falta de actividad económica ocasionó una descapitalización en algunas familias.

El programa se enfoca a la sostenibilidad de la actividad marisquera como fuente de ingresos de grupos de mujeres. Se puede considerar por tanto en sí mismo como una acción afirmativa en género. Este proyecto se centra en los 3 resultados:

  • el fortalecimiento de los grupos desde un punto de vista de mejorar su autonomía y reducir dependencias para la toma de decisiones y acción en materia de generación de alternativas económicas e incidencia
  • la gobernanza, a través de la articulación horizontal y vertical de actores del sector
  • la puesta en marcha de las alianzas entre actores para sentar procesos de generación de conocimiento, orientados a la ordenación o regulación de la actividad.

Con los grupos, se pretende mejorar su capacidad económica y de toma de decisiones de forma proactiva. Se reforzarán aspectos de gestión organizativa, incluyendo componentes de gestión emocional, y otros. Se darán capacitaciones e insumos para la experimentación en formas de añadir valor agregado a los productos del mar. Se trata de aprender técnicas, experimentar con sus propios recursos, y probar la venta en diferentes formatos, analizar los resultados e ir estableciendo negocios con mejores rendimientos.

La mejora de la gobernanza del sector en la región sur se abordará: reforzando la Comisión de Bivalvos establecida en el proyecto de 2019-20, dándole un protagonismo importante en la gestión y decisiones del proyecto a nivel de tomadores de decisión y titulares de responsabilidad; reforzando las reuniones y capacidad de agencia de las mujeres marisqueras, dando seguimiento a la Agenda de incidencia de las mujeres marisqueras definida en el proyecto anterior. A través del comité de seguimiento local del proyecto que incluirá la comisión de bivalvos y representantes de los grupos de beneficiarias, se irán tomando decisiones estratégicas del proyecto y generando dinámicas de acción.

Se trabajará en el componente de gestión y generación de conocimientos, con un enfoque a corto, medio y largo plazo, siendo este un eje fundamental y estratégico a nivel de programa. En esta fase 1 del programa se madurarán y harán más específicas las metodologías de muestreo y tratamiento de la información, se generarán otras nuevas, se dará capacitación específica a tomadores de decisión y titulares de responsabilidad, se constituirá una red comunitaria de alerta temprana y una red de voluntariado para la toma de muestras y datos de seguimiento (calidad de agua, inventario del recurso, etc). Se realizará un ensayo de cultivo de moluscos con doble finalidad: conocer la técnica para poder tener una respuesta rápida para la regeneración en caso de repetirse sucesos de muertes de moluscos, y avanzar en el conocimiento para la producción de moluscos con cultivos, extrapolando así el conocimiento de años de Galicia en este campo. Para todo ello se contará con el apoyo técnico de la Fundación CETMAR en Galicia.

ESFRadio. Un tema de ESF ao mes: a cooperación para o desenvolvemento que queremos dende Galicia

Benvidas a ESFRadio, o podcast de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia. Xa mirando cara as vacacións de verán, quixemos aproveitar un encontro de reflexión da Coordinadora Galega de ONG de Desenvolvemento para coñecer a opinión dalgunhas das persoas que, en Galicia, están no día a día da cooperación ao desenvolvemento.

Neste contexto de escaseza crecente de recursos ao toparnos cos límites do planeta, aumento de desigualdade e polarización social, quixemos visibilizar a utilidade da Cooperación para o Desenvolvemento como parte da solución. Cooperación ante competencia entre países e persoas, neste contexto onde o autoritarismo, o militarismo e o peche de fronteiras poden captar cada vez máis apoios. Falamos, así, de distintos retos para o futuro, como o desexo de colaborar con outros movementos transformadores e mobilizar ás nosas bases sociais, ou como ser capaces de comunicar mellor a importancia de pensar en clave dereitos humanos globais.

En Internet Archive:

En spotify podes escoitalo aquí

Produce: Jorge Lama

Presenta e modera: Mateo González

Participan: Sara González (técnica da Coordinadora Galega de ONGD), José Luis Barreiro (coordinador de Galicia-Asturias da ONG Entreculturas e vogal da xunta directiva da CGONGD), María Paz (directora da ONG Solidariedade Internacional de Galicia e secretaria da xunta directiva da CGONGD) e Sergio Fernández (o noso técnico de proxectos en sede en Enxeñería Sen Fronteiras Galicia)

Boletín Oficial ESFeiro: xullo 2022

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística do mes
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

    Xuño foi un mes de libros, a cal máis interesante. Presentamos en Santiago de Compostela ‘Resistencias, historias de mujeres que cambian el mundo’, coa súa autora, María Castro. En A Coruña presentamos “La nueva cooperación”, con Miquel Carrillo, o seu coordinador, e compañeiro de ESF Catalunya.

    Quixemos facernos eco da denuncia sobre o autoritarismo do goberno de Daniel Ortega, que silencia ás organizacións da sociedade civil de Nicaragua (desta volta, ás nosas antiguas colaboradoras no país, La Cuculmeca e FIDER, entre outras moitas).

    A principios de mes sacamos un novo programa do noso podcast ESFRadio, sobre as mulleres bravas da economía social de Honduras que nos visitaran en maio dentro do proxecto financiado pola Cooperación Galega. Se che vai máis o visual, tamén temos mini-entrevistas en video con elas, e tanto Francisca como Leni nos contan da sua vida e a súa teima por acadar outro xeito de producir.

    Foi un mes intenso no programa que estamos arrancando de tecnoloxía para o ben común no ensino secundario, ao que chamamos Hackers Sen Fronteiras. Solicitamos unha subvención para poder desenvolvelo axeitadamente o vindeiro curso 2022-2023 (cruzamos os dedos), pero xa estivemos traballando nel na medida das nosas posibilidades neste curso. En xuño, fin de curso, concentráronse varios faladoiros de varias das nosas Mulleres Tecnólogas para o Ben Común (no IES Monte Carrasco de Cangas ou no IES San Rosendo de Mondoñedo). Tamén houbo faladoiros sobre cacharreo electrónico con xente da rede de bancos de reciclaxe electrónica (no IES San Rosendo, no IES Curtis ou no IES Valadares de Vigo).

    Falando dos Bancos de Reciclaxe Electrónica con software libre, temos a boa nova de contar cun novo membro da rede, trala creación do Banco de Ames (que xa figura na web da rede). Ademais, no de Coruña, dentro do proxecto con Ecos do Sur financiado con fondos IRPF (a famosa casiña de fins sociais da declaración da renda), houbo 2 cursos de iniciación ao cacharreo, dunhas 10 horas de duración cada un. De aí van sair dúas persoas que contarán cunha pequena bolsa de transporte para seguirse formando no banco.

    Para rematar, comentar que tivemos espazo no blogue que a Federación ISF ten en El Salto Diario, co artigo Tecnología en las organizaciones transformadoras: si no la usas tú, te usará ella.


HONDURAS

    En Honduras foi un mes de contactos e de deseño dun proxecto para continuar o traballo en Dereito Humano á Auga que se presentou á convocatoria de proxectos de AECID. Tivemos unha reunión co Centro Cultural de España en Tegucigalpa, de onde esperamos que salgan boas colaboracións con organizacións da zona do Golfo de Fonseca. 


MOZAMBIQUE

    En Mozambique, xa nos incorporamos oficialmente ao consorcio con Augas de Galicia e a Cooperación Galega. Deixamos unha descripción do programa para facerse unha idea. Ademais, sacamos unha convocatoria para unha asistencia técnica dentro do proxecto, que xa se cubriu. Fainos moita ilusión este comezo a traballar en Mozambique, país co que moita da base social de ESF xa tiña relación.


ENLACES DE INTERESE

Auga

Comunicación para o (como) desenvolvemento

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Voluntariado e Persoas


A RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA DO MES

Este mes traemos a canción REGULARIZA!, unha fermosa canción de apoio á Iniciativa Lexislativa Popular (ILP) pola regularización das personas migrantes (que se pode asinar, e podes saber máis aquí).


E NO PRÓXIMO MES …

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD (ou subscríbe ao seu boletín quincenal, que conta con ofertas de emprego; formacións e actividades; novidades do sector; convocatorias de bolsas e subvencións; propostas de voluntariado, etc.). Tamén nas nosas redes sociais Facebook instagramTwitter difundimos eventos de interese externos a ESFGalicia de temas vinculados ao noso traballo.


A ESF-RASE DO MES

Fixemos pouco e o fixemos tarde. O habitual na nosa especie.

Chrisjen Avasarala. Personaxe de ficción da serie The Expanse

Identificando seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras

Esta temporada estivemos concretando accións para a seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras. Queremos seguir apoiando o fortalecemento técnico de unidades técnicas municipais dos municipios da Mancomunidade NASMAR (que agora pasaron de 7 a 9). Tamén continuar o desenvolvemento do programa de persoal técnico comunitario de AHJASA. Pero queremos fortalecer dúas novas compoñentes: o vínculo cos temas de saúde hídrica, e as boas prácticas de mantemento das microcuencas hidrográficas, para ir entrándolle ao enfoque de cunca na xestión da auga, na medida das nosas posibilidades.

Así, nas últimas semanas tivemos varias actividades nesta liña:

  • Reunión coa comunidade de El Sartenejal, para revisar o proxecto e a contrapartida comunitaria
  • Reunión coa delegación departamental de Valle da Secretaría de Salud, para revisar necesidades para o laboratorio de análise de auga.
  • Reunión con persoal técnico municipais de auga designados polos alcaldes da Mancomunidade NASMAR, e técnicas de Oficinas Municipales de la Mujer, sobre proxectos de auga e saneamento con enfoque de dereitos – enfoque de xénero.