Enxeñeria Sen Fronteiras

Comando Hacker sobre videoxogos serios

Un videoxogo serio é un xogo deseñado cun propósito que vai máis aló do simple entretenemento. O seu obxectivo é transmitir valores, concienciar sobre problemáticas sociais, ambientais ou culturais, e fomentar a reflexión e a acción positiva entre as persoas que o xogan.

Ao longo deste ano, o alumnado de 2º da ESO do IES San Rosendo (Mondoñedo), baixo a orientación da docente da Universidade da Coruña Mª Luz Castro, desenvolveu unha serie de videoxogos serios sobre temáticas moi diversas. O proceso creativo permitiu que os estudantes traballasen en equipo, experimentasen coa programación e reflexionasen sobre cuestións relevantes para a sociedade.

Algunhas das ideas que desenvolveron foron: un xogo de recollida de lixo no mar, outro para localizar elementos que non pertencen a un ecosistema, un videoxogo inspirado na vida e obra de Julio Verne e outro no que hai que axudar a atopar os amigos perdidos dunha persoaxe.

Destacamos un videoxogo sobre o acoso escolar, onde experimentas en primeira persoas as vivenzas dunha nena que chega nova a un instituto e sofre bullying por parte dunhas compañeiras. Deixámosvos unhas capturas e o enlace para que o probedes!

A creación destes videoxogos permitiu ao alumnado desenvolver competencias tecnolóxicas, sociais e de pensamento crítico, ademais de concienciarse sobre temas relevantes para a sociedade.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Encuentro sobre hermanamientos de operadores de agua (WOPs)

Tuvo lugar en Sevilla, y pudimos participar vía online estando en contacto con compas de ESF Catalunya que sí pudieron desplazarse.

Al principio, Jaime Morell, secretario general de la Asociación Española de Operadores Públicos de Abastecimiento y Saneamiento (AEOPAS), llamó la atención sobre que el agua es un bien público en España. Los operadores públicos serían los municipios, aunque luego puedan trabajar a través de empresas públicas o privada.

Jesús Maza, presidente de DAQUAS, Asociación Española del Agua Urbana (asociación donde hay operadores públicos, mixtos y privados), afirmó que España es líder mundial en la gestión de agua, con lo que hay capacidades que es interesante que se puedan poner al servicio de la cooperación.

Emma Orejudo, subdirectora de Transición Ecológica, Agua y Lucha contra el Hambre y Oficina del Fondo de Cooperación para Agua y Saneamiento, AECID, dijo que el Fondo del Agua no pretende llevar infraestructuras, sino servicios, y además con ese enfoque de Derecho al Agua. Desde Ingeniería Sin Fronteras consideramos que ese enfoque de fortalecimiento y no tanto de infraestructuras más o menos grandes ha sido en realidad incluido solamente en los últimos tiempos en el Fondo del Agua, y de forma aun muy imperfecta. Emma también apeló a la solidaridad global y al apoyo y aprendizaje mútuo.

Julie Perkins del Programa de ONU-Hábitat para el establecimiento de Hermanamientos entre Operadores de Agua: Global Water Operator Partnership Alliance (GWOPA), puso a disposición el gran trabajo de sistematización del conocimiento en tema hermanamientos de operadores de agua.

Entre los ejemplos de experiencias, nos llamó la atención el de Aguas de Sevilla (EMASESA) con Aguas de la Sierra de Montecillos, de Honduras, en la zona de Comayagua. Las premisas son sostenibilidad y no centrarse en grandes tecnologías que no puedan mantener. Ya van 35 cooperantes en EMASESA, que han cooperado de forma directa o indirecta. Están haciendo fortalecmiento de juntas de agua, de consejos de microcuenca y también educación.



En algunos casos las experiencias eran de grandes conglomerados, muy complejos administrativamente, pero flexibles a nivel operación.

Se destacó que hay que hacer rendición de cuentas de que la actividad en cooperación de la empresa, no menoscaba la actividad de la empresa, sino que la enriquece. Hay que compatibilizar bien esto, porque si no habrá mucho rechazo de que las personas vayan a hacer estancias de cooperación. Además, la rotación en las empresas públicas es grande. Eso es un riesgo. Para que no se emplee la cooperación como arma política arrojadiza, también es importante la rendición de cuentas.

Hay operadoras que no pueden poner fondos, solo la parte técnica (que también son horas, aunque no se está computando).

AMVISA (Aguas de Vitoria) es una de las pioneras, hace más de 30 años. Además, tienen un % fijo reservado a cooperación.

También estuvo presente en una de las mesas a través del director de Augas de Galicia el programa AquaMoz, en el que también particiamos junto con las Administraciones de Agua de Mozambique. Se valoró muy positivamente el hecho de ser una apuesta a largo plazo muy interesante, basada en el acompañamiento y la confianza. Dese ESF esperamos que anime a otras organizaciones de cuenca hidrográfica a este tipo de hermanamientos de larga duración. Esperamos que siga muchos años, porque los contextos cambian, y es muy enriquecedor ver como se va evolucionando en esa relación de confianza, incluso con los cambios de personas. Aquí se puede ver un pequeño vídeo infográfico sobre esa experiencia en Mozambique.

Hubo entre las asistentes la consideración del desafío que supone llevar el trabajo en derecho al agua a las zonas rurales, donde los operadores no son tan potentes a veces como para hacer ni siquiera este tipo de hermanamientos técnicos. Nos parece que sería interesante incluir entonces en el trabajo a operadores vecinales y hermanamientos en esa línea (en Galicia las traídas de agua son muy habituales, y se agrupan en asociaciones como COXAPO). También incidir en agrupaciones municipales tipo mancomunidad, o incluso empresas de las diputaciones (como la empresa mixta que opera en parte de la provincia de Ourense).

Se puso de manifiesto el desafío de la financiación, y también queremos llamar la atención sobre un tema que salió tímidamente ya en la parte final de la jornada, que es la participación de operadores privados en estos hermanamientos. La estrategia de cooperación debería ser siempre llevada por entidades con claro enfoque a la cooperación, enmarcados en políticas conscientes y planificadas. Agencias, ONG y administraciones públicas (o empresas públicas) con personal capacitado. Tampoco son ya a estas alturas buenas prácticas lo de llegar una persona de X empresa pública a un país, sin ningún tipo de conocimiento sobre cooperación, y plantear colaboraciones sobre la marcha (así empezaron algunas hace tiempo…).

















Enxeñeria Sen Fronteiras

Guía de Autodefensa Digital: recupera tu soberanía digital

¿Por qué hacemos esta guía? Vivimos en un mundo que, con su parte buena y su parte mala, avanza hacia lo digital a pasos agigantados y, en demasiadas ocasiones, dejando a mucha gente atrás. Este mundo digital, al igual que el presencial, también tiene una serie de riesgos de los que hay que protegerse.

Muchas de vosotras quizás tenéis a esa persona de confianza (hija, sobrina, amiga…) a quien consultarle dudas o pedirle consejo en cosas relacionadas con las tecnologías de la información (TIC), pero no todo el mundo tiene esa opción. Además, tendemos a caer en el uso de herramientas de Google, Microsoft y otras grandes multinacionales, cediendo completamente nuestra soberanía digital. Por eso hacemos esta guía, explicando de forma clara y detallada cómo puedes mejorar tu seguridad digital, recuperando tu soberanía digital, tengas o no conocimientos previos de ciberseguridad. Es importante tener claro que la seguridad absoluta no existe, y siempre hay riesgo. Lo que podemos hacer como personas usuarias es poner barreras que nos protejan.

Esta es una guía dinámica. Es decir, la iremos actualizando a medida que nos vayan llegando sugerencias.

En este enlace podrás consultar siempre la última versión de la guía en formato PDF. De momento está solamente en gallego, pero en este otro enlace podrás encontrarla en formato editable, por si quieres reutilizarla o contribuir a ella (por ejemplo haciendo traducciones).

Estate atenta a nuestras redes, ya que a lo largo de los próximos meses iremos haciendo charlas y talleres para dar a conocer la guía, explicando los distintos apartados de forma sencilla y ayudándote de forma práctica a implementar los consejos que damos en ella. También puedes contactarnos si quieres organizar algún encuentro en tu zona, asociación o grupo.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Comando Hacker de Xornalismo Ético

Durante o pasado mes de maio o alumnado de 2º da ESO participante na radio do IES San Rosendo (Mondoñedo) estivo inmerso nun Comando Hacker sobre ética no xornalismo.

Alberto Quián, docente do mestrado de IA e Xornalismo da USC, achegoulles as chaves para facer unhas boas entrevistas e investigacións e tamén lles expuso os peligros das fake news e o transfondo do clicbait. Unha semana despois, o alumnado desprazouse ata a Escola de Camiños da UDC, onde temos a oficina de ESF. Alí entrevistaron a distintas persoas da base social de ESF para coñecer os proxectos que levan a cabo, a súa traxectoria como voluntarix ou profesional na organización así como as súas inquedanzas persoais. Por outra banda, no mesmo día tiveron un espazo de exposición e conversa, que tamén quedou recollido a modo de entrevista inversa, arredor de dúas problemáticas medioambientais da contorna de Mondoñedo.

Bule a escoitar estas dúas produccións!

Entrevista do alumnado a ESF

Entrevista ao alumnado sobre afeccións medioambientais

BOE
Enxeñeria Sen Fronteiras

Boletín Oficial ESFeiro. Xuño 2025

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

     En maio tivemos ciberfaladoiro sobre Fediverso e redes sociais descentralizadas. 

    No programa de Esf na Universidade, estivemos na Escola de Informática de Ourense falando de electrónica ética, cun repair café e tamén deixamos alí a exposición Coñeces o teu Móbil? e a nosa campaña Todo pasa e todo queda sobre machismos en personaxes históricos. Ese día ademais acompañáronnos 2 profes e 3 alumnos do IES Cosme López Rodríguez (A Rúa). Tamén estivemos na Escola de Camiños da Coruña nas materias de cartografía e de representación gráfica, falando de Tecnoloxía para o ben común.

    No programa de Hackers Sen Fronteiras (en secundaria), fíxose unha actividade ben chula con alumnado do IES San Rosendo de Mondoñedo, cunha formación en xornalismo e gravación de podcast de radio, así como un encontro en liña co profesorado colaborador no programa.

    No programa de ESF no eido profesional, tivemos un encontro en liña con Colexios Profesionais de Enxeñería, para reflexionar sobre boas prácticas ecosociais no eido técnico. Tamén houbo un faladoiro sobre xestión de eventos hídricos extremos co Colexio de Enxeñería Forestal, unha reunión con membros da xunta directiva do Colexio de Enxeñería Agrícola de Ourense, e participamos nunha mesa redonda con outras entidades de economía social sobre traballo digno.

    O de Ourense non foi o único repair café do mes, tamén en Vigo fíxose un, no local da cooperativa Árbore, e no Casino de Carballo. Ademais, fíxose a entrega de ferramentas do novo Banco Reciclaxe Electrónica con Software Libre na ETSE de Santiago de Compostela.

    No Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades, tivemos formación en liña coas compañeiras de Honduras.

    Ademais, distintas persoas da base social asistiron a eventos interesantes, como en Santiago ás xornadas da Unión Profesional de Galicia, as mesas redondes de Sostenibilidade e outra de Intelixencia Artificial, en Ourense ás xornadas  “Non somos terra de sacrificio”: comunidades en loita pola defensa do territorio e da vida, ou en Carballo e Santiago aos encontros con Turiel sobre decrecemento.

    Puidemos desfrutar dun novo programa de ESFRadio, desta volta falando de Por que e como facer unha transición enerxética.

HONDURAS

    No eixo de traballo de soberanía alimentaria e defensa do territorio, houbo moito traballo no programa de Restauración das Lagoas de Inverno, que financian AECID e Xunta de Galicia. Dende avistamento de aves para coñecer a biodiversidade da zona, a xornadas de monitoreo comunitario e limpeza de canles das lagoas. Dentro do programa de apoio a grupos de marisqueiras que financia a Xunta de Galicia, entregouse material para monitoreo de biodiversidade á Universidade Nacional Autónoma de Honduras. Tamén houbo formación con mulleres marisqueiras. No programa de diversificación alimentaria que financia AECID, vimos como as experiencias de mellora participativa de sementes criollas están máis activas que nunca. Tamén houbo intercambio de experiencia coa Escola Agrícola Luis Landa, e un taller de productos lácteos.

    No outro eixo de traballo en Honduras, o de dereito humano á auga, 8 obras de captación de auga foron melloradas ou contruidas en 5 comunidades do concello de Nacaome. Tamén houbo varias formacións, como coa Mancomunidade NASMAR de capacitación técnica en xestión da auga a municipalidades, ou en hidroxeoloxía con Acacia Naves, experta da Universidade da Coruña que estivo uns días en Honduras, e de mapeos participativos de recursos hídricos.

    Ademais, no noso equipazo de traballo en Honduras tiveron un encontro convivencia no lago Yojoa, onde ademais estiveron traballando sobre ideas para estratexias futuras no país.

    Tamén houbo unha visita a Galicia de dous investigadores da UNAH, Facultade de Ciencias Espaciais, onde se formaron no manexo dunha ferramenta de visores cartográficos desenvolta polo Laboratorio do Territorio da USC, coas que temos en marcha un proxecto. Ademais impartiron o relatorio Aplicaciones de la cartografía participativa para la defensa de la tierra y territorio en Honduras: Experiencias en cartografía del Departamento de Ciencia y Tecnología de la Información Geográfica- UNAH.

MOZAMBIQUE

No mes de maio tivo lugar unha visita técnica a Mozambique na que se traballou coa Administración Rexional de Augas do Sur de Mozambique nas súas oficinas de Maputo. O traballo estivo relacionado coas inundacións, pero nesta ocasión focalizouse, principalmente, na planificación e na xestión. Aquí se pode saber algún detalle máis da visita.

    A mediados de xuño terá lugar unha visita a Galicia de representantes da ARA Centro co obxectivo de que poidan coñecer in situ o traballo que se realiza en Galicia en relacións as inundacións. No mes de maio tamén tivo lugar unha webinar co Colexio Oficial de Técnicos Forestais de Galicia sobre o proxecto e a xestión de eventos extremos en Mozambique.

ENLACES DE INTERESE

Activismo e persoas

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e defensa do territorio

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este mes, coa triste nova do pasamento do fotógrafo Sebastião Salgado, aproveitamos para chamar a atención sobre a súa obra, comprometida coas persoas máis oprimidas e co planeta, que nos quedará para sempre.

E NO PRÓXIMO MES …

    Temos un novo apartado na nosa páxina web, onde se pode ver a axenda de próximos eventos ESFeiros ou que nos parecen interesantes pola temática. Ademais:

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD

A ESF-RASE DO MES

    Cuando se é nova precísase dun pouco de utopía, crer en algo. O mundo de hoxe non motiva ás persoas novas. Pérdense no consumismo atroz ou frecuentemente pérdense na soidade.José Mujica. Ex-presidente de Uruguai, floricultor e guerrilleiro, que faleceu o pasado 13 de maio.


Enxeñeria Sen Fronteiras

ESFRadio. Por que (e como) facer a transición enerxética?

Neste novo programa de ESFRadio temos connosco a Alberto Molares, que é químico de formación, pero que leva o activismo no sangue. Moeda social con experiencias como A Sabia Moeda Social, soberanía alimentaria e recuperación da sabedoría rural dende a Fundación Galicia Verde (xusto esta finde foi a súa duodécima Feira de Sementes e Plantóns Tradicionais) e dende hai un tempo tamén en Enxeñería Sen Fronteiras, onde forma parte da nosa Xunta Directiva dende hai unhas semanas. Unha cousa que lle quita o sono é toda a tan traída e levada transición enerxética. Con el, falamos sobre a importancia de abordala de xeito participativo, consensuado, urxente e democrático.

Tamén falamos sobre a conexión indisoluble entre o sistema enerxético e o socioeconómico polo que seguramente toque, dende xa, buscar un novo pacto social que nos permita reducir o consumo desmedido de enerxía (e doutros recursos) se queremos manter a vida no noso planeta.

AQUÍ vos deixamos o programa, e aquí tamén queda unha presentación ben completiña sobre o tema, con datos moi clarificadores.

Entrevista: Sergio Fernández
Produce: Jorge Lama

Enxeñeria Sen Fronteiras

ESFRadio. Por que (e como) facer a transición enerxética?

Neste novo programa de ESFRadio temos connosco a Alberto Molares, que é químico de formación, pero que leva o activismo no sangue. Moeda social con experiencias como A Sabia Moeda Social, soberanía alimentaria e recuperación da sabedoría rural dende a Fundación Galicia Verde (xusto esta finde foi a súa duodécima Feira de Sementes e Plantóns Tradicionais) e dende hai un tempo tamén en Enxeñería Sen Fronteiras, onde forma parte da nosa Xunta Directiva dende hai unhas semanas. Unha cousa que lle quita o sono é toda a tan traída e levada transición enerxética. Con el, falamos sobre a importancia de abordala de xeito participativo, consensuado, urxente e democrático.

Tamén falamos sobre a conexión indisoluble entre o sistema enerxético e o socioeconómico polo que seguramente toque, dende xa, buscar un novo pacto social que nos permita reducir o consumo desmedido de enerxía (e doutros recursos) se queremos manter a vida no noso planeta.

AQUÍ vos deixamos o programa!

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónica de la nueva visita del programa AquaMoz a Mozambique

En el mes de mayo tuvo lugar una visita técnica a Mozambique dentro del proyecto AquaMoz, que desarrollamos ESF con Augas de Galicia para dar apoyo en la gestión de eventos hídricos extremos. En esta visita, se trabajó con la Administración Regional de Aguas del Sur (ARA Sul) de Mozambique en sus oficinas de Maputo.

El trabajo estuvo relacionado con las inundaciones, pero en esta ocasión se centró principalmente en la planificación y la gestión.

Se llevaron a cabo diferentes sesiones y talleres técnicos en los que se analizó la situación de la ARA Sul en el ámbito de las inundaciones. Además, se debatió con ejemplos sobre las ventajas y oportunidades de desarrollar el marco legal relacionado con este tipo de eventos hídricos extremos, que han ido ganando relevancia en los últimos años en el país. El trabajo se realizó, principalmente, con la jefa y el coordinador del departamento de recursos hídricos, aunque también hubo sesiones en las que participó todo el personal del departamento.

Durante la visita, y a lo largo del mes, también se abordaron cuestiones relacionadas con el estudio de las inundaciones, así como el monitoreo continuo de la sequía y los embalses.

A mediados de junio, representantes de ARA Centro realizarán una visita a Galicia con el objetivo de conocer in situ el trabajo que se lleva a cabo en la región en relación con las inundaciones. Además, aprovecharán esta visita para coordinar esfuerzos.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Xuventude, emprego e relevo xeracional na economía social e solidaria

O pasado xoves 15 de maio, Casa RIA acolleu en Santiago de Compostela a presentación de UpMeUp 2.0, o portal de emprego da economía social e solidaria, nun evento co-organizado con EspazoCoop e que reuniu a persoas e entidades referentes do cooperativismo, o mundo tecnolóxico e os movementos sociais galegos.

A mesa redonda puxo o foco nos desafíos e oportunidades que afronta a mocidade para acceder a empregos dignos e con valores, así como na capacidade da ESS para atraer e acompañar ás novas xeracións. Compartimos unhas notas de cada intervención:

  • EspazoCoop destacou a importancia de fortalecer o vínculo entre mocidade e economía social, apostando por programas de emprendemento xuvenil e acompañamento para facilitar a incorporación de persoas novas ao sector cooperativo.
  • Moira S. Coop. Galega achegou a visión dunha cooperativa xuvenil, relatando os retos e aprendizaxes da xestión colectiva, a creatividade e a innovación, e o valor da horizontalidade e o apoio mutuo.
  • Numax S. Coop. Galega explicou como, tras dez anos de traxectoria, afrontan o proceso de atraer e incorporar novos perfís, e as necesidades detectadas para garantir o relevo xeracional e a continuidade do proxecto.
  • CDR Portas Abertas puxo en valor o traballo comunitario no rural, subliñando o papel da ESS para crear emprego inclusivo e fortalecer a cohesión social en territorios con risco de despoboamento.

Na intervención de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia, puxemos sobre a mesa unha reflexión clave que cada vez soa con máis forza entre a mocidade: queremos “máis tempo para vivir”. Apostamos por traballar para vivir, e non vivir para traballar, algo que pode chocar co pensamento de xeracións anteriores, criadas nun contexto social moi distinto ao actual. Hoxe, partimos doutras necesidades e prioridades, e é importante que todas as xeracións nos escoitemos e comprendamos.

Detectamos necesidades moi variadas, pero cun fío común: poñer os coidados no centro. Isto implica ir máis aló dunhas condicións laborais dignas (salario, estabilidade, conciliación, respecto dos dereitos laborais), que xa de por si é un reto enorme, como pode ser:

  • Coidar a quen nos coida: visibilizar e acoller ao persoal de limpeza, xeralmente mulleres, e ter en conta as súas condicións e necesidades dentro dos espazos de traballo.
  • Revisar o propio espazo laboral: está libre de tóxicos? Usamos produtos ecolóxicos? Hai luz natural e acceso a auga de calidade?
  • Contar cun protocolo de prevención de violencias ou acoso laboral, revisado periodicamente, e garantir que a rede de relacións sexa segura.
  • Fomentar a participación real na toma de decisións, con rotación de roles e canles diversas de comunicación, así como integrar o coidado físico e permitirnos estar de pé, sentadas, camiñando.
  • Garantir espazos de descanso e actividades de cohesión accesibles para todas, preguntándonos quen queda fóra e por que.

A xornada foi tamén unha oportunidade para presentar UpMeUp 2.0, unha ferramenta de software libre e sen ánimo de lucro que conecta a mocidade con ofertas laborais aliñadas cos valores da economía social, a sustentabilidade e a xustiza social.

Dende aquí agradecemos o convite a este espazo tan coidado, e animamos á mocidade a explorar as oportunidades que ofrece a economía social e solidaria para construír un futuro laboral máis xusto, feminista e sostible.

Exposición "Coñeces o teu móbil?"
Enxeñeria Sen Fronteiras

Actividades na Escola de Informática, Ourense

Este martes 6 de maio achegámonos á Facultade de Enxeñería Informática de Ourense, e como nos renxeu o día!

Arrancamos a mañá cun faladoiro sobre electrónica ética para o alumnado de FP do ciclo medio de sistemas microinformáticos e redes do IES Cosme López Rodríguez (A Rúa). Tamén asistiron persoas da universidade e sentaba a base da seguinte actividade que comezaba a continuación: un Repair Café.

Pola mesa do Repair pasaron ratos, NintendoDS, portátiles e ordenadores de mesa. Aprendimos a cambiar pasta térmica e compartimos tips básicos sobre mantemento dos equipos.

Aproveitamos tamén a visita para colocar a exposición Coñeces o teu móbil? e a campaña Todo pasa… e todo queda?. E, para completar o día, o director da Escola fixo un tour por ela ao alumnado de FP e ás profesoras do centro.