Trabaja en ESF. Plaza de técnica expatriada Honduras

Enxeñería Sen Fronteiras Galicia convoca la selección de una persona para el puesto de técnica para los programas de Agua y Soberanía Alimentaria en Honduras. El puesto es, inicialmente, 6 meses a jornada parcial (30h/semana), con posibilidad de ampliación según la resolución de nuevos posibles proyectos durante el año 2023.

Admítense candidaturas até o 5 de xaneiro de 2023 (inclusive).


MÁS INFORMACIÓN DE LA CONVOCATORIA AQUÍ

Intercambio sobre buenas prácticas de gestión del agua y las microcuencas en el sur de Honduras

CODDEFFAGOLF, la organización socia de ESF Galicia en Honduras en temas de soberanía alimentaria y protección del territorio, nos informa de una nueva actividad dentro de uno de los proyectos que desarrollamos en conjunto, en este caso dentro de nuestro programa de promoción del Derecho Humano al Agua: ‘Mejora de la gestión comunitaria del agua en el sur de Honduras, Fase 1’, financiado por la Xunta de Galicia. También tenemos la crónica pormenorizada (en gallego) del evento, que nos envía Mateo, único de las tres personas participantes en el Programa de Conocimiento de la Realidad 2022 que queda en Honduras.


Con el objetivo de compartir experiencias y conocimientos adquiridos en cuanto al manejo y gestión del agua, se llevó a cabo una gira de intercambio en la microcuenca Santa Isabel el municipio de Namasigüe. Se contó con la participación de consejo de microcuenca y representantes de juntas de agua de Laure y el consejo de Microcuencas de Santa Isabel. Las y los compañeros de las juntas de agua de Laure tuvieron la oportunidad de conocer la buena experiencia sobre la gestión del recurso hídrico que se desarrolla en Santa Isabel y que es una de las experiencias mas exitosas en cuanto a gobernanza comunitaria y el cuidado y conservación del agua.

Compartindo boas prácticas

A CRÓNICA DE MATEO

O pasado xoves 8 de decembro houbo unha xira de intercambio de coñecementos entre duas microcuncas do Sur de Honduras: a do río Laure e a de Santa Isabel. Dado o bo desempeño da microcunca de Santa Isabel, o obxectivo era facer unha presentación e ter unha pequena plática sobre como se constituíron, fortaleceron e chegaron a ter unha microcunca tan sólida e funcional.

Pero primeiro de todo, para xs máis despistadxs, ¿qué é unha microcunca? Unha microcunca é unha área delimitada na que se atopa un nacemento natural de auga, e polo tanto debe ser correctamente preservada e conservada para asegurar que o recurso hídrico esté limpo e saneado.

Volvendo á xeira do pasado xoves, o primeiro paso foi recoller á xente das comunidades da microcunca do río Laure nun bus, no que fumos almorzando e platicando sobre o que nos ía deparar o día. Aí xa se palpaba a confianza entre a xente e a boa disposición e intercambiar coñecementos con outros lugares.

Ademais, estábamos viaxando a outro municipio, Namasigüe, coñecido polo seu rico pozol (unha deliciosa bebida feita a base de leite, millo e canela) entre outras cousas, así que se comezaron a escoitar as primeiras peticións por facer algunha parada estratéxica. En realidade minto, eu fun a única persoa que o pediu, pero estou seguro de que a xente me apoiaba. Unha hora e pico despois xa estábamos en Namasigüe, concretamente na comunidade Santa Isabel, onde nos recibiu Don Mario na súa impresionante casa, habilitada con espazos para recibir a un gran número de xente e nun espazo natural precioso.

Unha vez situada e asentada a xente de ambas microcuncas no lugar, fixemos un par de xogos para coñecernos algo mellor e crear un espazo máis relaxado. Tras facer o xa mítico xogo ‘KIÁ’ e unha imitación diversa de animais, quedeime coa frase dun home que comentaba: ‘Ya todo el estrés que traíamos, se fue’. Despois disto a comunidade de Santa Isabel fixo unha presentación, a cargo do enxeñeiro Herson, onde explicou como se constituiu e medrou a microcunca de Santa Isabel.

Comezou comentando que a microcunca é moi lonxeva, xa que se constituiu nos anos 80, pero non foi ata o 2002 onde se convertiu en área protexida, o que permitiu mellorar os mecanismos de conservación e mantemento da área. Ademáis, contounos que esta microcunca é parte dunha rede hidrográfica máis grande, a do río Quebrada Seca – Namasigüe.

O gran tema a tocar na presentación foron as distintas compoñentes do Plan de Manexo (PM) de recursos naturais que estableceron, coa axuda inestimable doutra organización, EmprendeSur. Este ten varias verticais:

  • Mellora da xestión da auga, mediante capacitacións a fontaneirxs das Xuntas de Auga (XXAA), análises da calidade auga e xiras de intercambio de experiencia con outras microcuncas, entre outros.
  • Respecto á xestión do recurso forestal, comentaban a importancia da reforestación pero sempre mirando a ‘compatibilidade’ das árbores reforestadas co lugar no que se plantan. Neste caso eran adecuados por exemplo a amendoeira, o carreto ou papalón. Por contra quedaban terminantemente prohibidos os eucalitpos (vaia, que sorpresa) e o quebracho.
  • Neste punto tamén comentaba o enxeñeiro Herson a importancia de manter limpa de lixo a microcunca, xa que este contamina a auga e provoca inundacións xa que bloquea as alcantarillas.
  • O PM incluía tamén un apartado para a xestión de fauna silvestre, mediante mecanismos como facer inventario de fauna e a inclusión do xulgado de paz da alcaldía correspondente, para solventar e afrontar problemas como a denuncia da caza ilegal das especies da microcunca. Como dato curioso, comentaban que o morcego é o animal que máis sementes sembra en Honduras, debido á súa alimentación e ao seu desprazamento aéreo.
  • Finalmente, tocáronse outros puntos como as accións que se están tomando como prevención e adaptación ao cambio climático; ou sobre mecanismos para fortalecer o desenvolvemento comunitario, como a construcción de letrinas domiciliarias ou o cercado das fontes de auga.

Por último, para rematar a charla, Herson comentaba que teñen constituída unha Caja de Ahorro y Crédito, coa que cobran un PSA (Pago de Servicios Ambientales) mensual aos integrantes da microcunca. Este pago non está destinado ao pago da auga, xa que iso é gratuito, senón ao mantemento desta zona e dos sistemas que fan que a auga chegue ás casas.

Trala presentación, houbo foi o turno da quenda de preguntas e felicitacións pola boa xestión e bo funcionamento. Tamén se comezaba a notar aquí que facía fallar recargar forzas, así que chegou o tempo do xantar xustamente antes de arrancar de volta para a microcunca do río Laure, non sen antes dar as grazas a Don Mario e o resto de integrantes de Santa Isabel por abrirnos as portas da súa comunidade e da súa casa.

No bus de volta puiden ver a xente moi motivada e con forzas renovadas. En resumo, un día moi completo. Vémonos!



E se aprenderamos a ler e escribir? XOGANDO COAS LETRAS

Este é o segundo dos 4 proxectos seleccionados na convocatoria de proxectos de investigación no marco do “Programa de Impulso á Investigación Universitaria en Tecnoloxías para o Ben Común“, financiada por Cooperación Galega da Xunta de Galicia e organizada pola red de profesorado universitario Artigo9Tech e Enxeñería Sen Fronteiras.

Un equipo multidisciplinar das universidades da Coruña e Vigo impulsan este proxecto Xogando coas letras. A doutora Elena Arce, coordinadora do grupo, nos conta como foi o desenvolvemento do proxecto.

———————————

Este proxecto ten como obxectivo democratizar o coñecemento e, en concreto, contribuír á alfabetización global e á xeración de recursos para nenos e nenas con dificultades na aprendizaxe da lectura. Nas últimas décadas observáronse progresos constantes en materia de alfabetización, a escala mundial, segundo datos da UNESCO, 250 millóns de nenos e nenas non adquiren as competencias básicas en lectoescritura. A recente crise da COVID-19 acentuou a problemática existente en materia de alfabetización e tivo repercusións na escolarización.


A habilidade para ler e comprender é fundamental para o correcto desenvolvemento social e psicolóxico do individuo. As dificultades lectoras adoitan aparecer durante a nenez e, se estas non son remediadas a tempo, o habitual é que continúen durante a adolescencia e a idade adulta causando problemas de tipo académico e laboral: a falta de comprensión dun texto impide ao estudante aprender os contidos do currículo. Ademais, é importante subliñar a relevancia da alfabetización como ferramenta para erradicar a pobreza, reducir o abuso infantil, instaurar a igualdade entre xéneros e garantir o desenvolvemento sostible, a paz e a democracia.


Durante os primeiros anos de aprendizaxe da lectura, unha das primeiras habilidades que o neno aprende é a decodificación das palabras que aparecen no texto. Esta habilidade non se aprende de forma innata, senón que require dun ensino formal e paulatino que habitualmente comeza nos últimos cursos de educación infantil. O profesorado, a través das diferentes actividades desenvolvidas na aula, axuda a comprender como se escriben as letras e como se forman as palabras que, hasta ese momento, só eran sons. Para iso, é imprescindible dispoñer de recursos que axuden nesta tarefa. Por iso, o principal obxectivo deste proxecto é dotar de recursos para a aprendizaxe.


Metodoloxía


Para poder levar a cabo proceso de deseño, foi preciso contar coa colaboración de centros educativos da contorna. En concreto, neste proxecto participaron sete centros do concello de Ferrol: CPR Tirso de Molina, CPR Plurilingüe Santa Juana de Lestonnac, CPR San Rosendo, CPR Compañía de María, CEP de Pazos, CEIP Manuel Masdías e CPR Cristo Rey. Por parte dos centros foi preciso contar con docentes e persoal do equipo de orientación.


Seguindo a metodoloxía de Deseño Centrado en Persoas, un alfabeto completo en letras maiúsculas foi deseñado. O método de deseño estruturouse entorno a un ciclo de 3 etapas: Comprender, Crear e Contrastar. Optouse por enfocar o recurso cara letras maiúsculas, en lugar de minúsculas, xa que son os primeiros estilos de caracteres cos que se traballa nos centros educativos, debido a maduración dos nenos na etapa na que aprenden os grafemas e fonemas.
O recurso deseñado foi un alfabeto completo en formato imprenta xa que ao ser o desenvolvemento das habilidades de lectura e escritura moi paralelo, ler letras en imprenta axuda a identificar as formas que logo poden aplicar na escritura. Ademais, a actual dixitalización tamén contribúe a empregar este formato. Para favorecer a auto-aprendizaxe ou aprendizaxe autónoma, o deseño do alfabeto permite colocar os caracteres de forma inequívoca.
No referente ao material para construír os recursos, por cuestións de hixiene, lixeireza e durabilidade, optouse por empregar resina fronte a opcións como madeira, metal ou goma espuma. Tras explorar diversas opcións, optouse por empregar emoticonas como indicativo de erro. Na posición correcta, os usuarios verán unha cara sorrinte e na posición incorrecta, unha cara triste.

Na Imaxe 1 poden verse as diversas opcións de tamaños e deseños de letra que se produciron inicialmente (a) e o tamaño do modelo seleccionado (b).b) Tamaño seleccionado

Imaxe 1. Tamaños e deseños presentados aos centros e modelo seleccionado.


As letras foron realizadas empregando software de deseño paramétrico e fabricadas empregando impresoras 3D de resina con tecnoloxía MSLA (Imaxe 2). Para a fabricación das letras empregouse resina foto sensible a base de plantas. Con isto buscouse que o impacto medioambiental fose mínimo.

Imaxe 2. Lote de letras impresas sobre plataforma.

Resultados

Os recursos fabricáronse con resina translucida, xa que permite o traballo con mesas de luz. Na Imaxe 3 pode verse a un neno facendo unha actividade co alfabeto fabricado. Co obxectivo de comprobar a eficacia dos recursos, deseñáronse para cada centro probas pre e pos-intervención. As probas son ad-hoc para cada centro, xa que deben ser adaptadas as letras e fonemas traballados polos diferentes docentes, así como as necesidades do alumnado participante no estudo. Estas probas están deseñadas en base ás baterías TALE (Test de análises de lectoescritura) e PROESC (Batería de avaliación dos procesos de escritura). Nos próximos meses teremos os resultados finais destas probas.

Imaxe 3. Probas iniciais realizadas con algúns dos recursos deseñados.


Como liñas futuras de traballo, propóñese o traballo con outros formatos de letras, como poden ser as letras minúsculas enlazadas, que favorecen a transición cara modelos de escritura a man, ou recursos que axuden na motricidade fina, tal e como nos solicitaron dende os centros educativos.

Equipo de traballo
• Dra. María Elena Arce Fariña. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dra. Carla Míguez Álvarez. Área de Didáctica da Lingua e da Literatura. Departamento de Didácticas Especiais. Universidade de Vigo
• Dra. María Isabel Fernández Ibáñez. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dr. José Antonio López Vázquez. Área de Expresión Gráfica na Enxeñaría. Departamento de Enxeñaría Industrial. Universidade de A Coruña
• Dr. Miguel Cuevas Alonso. Área de Lingua Española. Departamento de Lingua Española. Universidade de Vigo
• Dr. Andrés Suárez García. Departamento de Enxeñaría Industrial. Centro Universitario de la Defensa en la Escuela Naval Militar. Adscrito á Universidade de Vigo.

ESFRadio. A Sabia, moeda social galega

Neste novo programa temático queremos tocar un tema que aínda é relativamente descoñecido: as moedas sociais. Non temos dúbida de que os cartos son unha tecnoloxía con moitos séculos de historia. Sen embargo, estase poñendo esta tecnoloxía ao servizo do ben común?

Como o imprescindible investigador José Manuel Naredo leva anos denunciando, a economía cada vez está máis financiarizada (que non financiada). Por dicilo de xeito sinxelo, a economía está baseada cada vez en máis porcentaxe en productos financieiros ficticios sen base no mundo real. Entón é cando xurden iniciativas como as moedas sociais.

Para explicarnos que son e como funcionan temos connosco hoxe a Sabela e Alberto, que colaboran en A Sabia, Moeda Social Galega

ENLACE: https://i.gal/30-esf-radio

Tamén en Spotify

Produce: Jorge Lama

Guión: Jorge Lama e Sergio Fernández
Presenta: Jorge Lama

Participan: Sabela e Alberto

Boletín Oficial ESFeiro. Decembro 2022

Aquí se pode escoitar o Boletín Sonoro ESFeiro de decembro 2022, podcast que resume o boletín oficial que podes ler a continuación

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

    En novembro visibilizamos o primeiro dos 4 proxectos de investigación realizados grazas a convocatoria que sacamos con Artigo9Tech de tecnoloxía para o ben común. O proxecto INVIT busca desenvolver unha vivenda de transición, que mellore a situación das persoas desprazadas no mundo.

    Estivemos na inauguración no Parlamento de Galicia da exposición De oficio, defensoras, presentando unha da fotos a varias deputadas e deputados (e tamén a estudantes dun instituto que pasaron por alí!).

    Ademais, xusto a última finde de outubro uníndose coa ponte do 1 de novembro, celebramos a reunión anual de todas as asociacións de ISF de España, a Cósmica. ESte ano veu a Galicia, a Lugo. Durante novembro deixamos algunhas crónicas do que por alí aconteceu, como este resumo xeral ou as aprendizaxes do obradoiro ISF-universidade. Incluso tivemos programa de radio!

    Os días 3 e 24 estivemos no IES Monte Carrasco de Cangas cacharreando grazas ao grupo de Bancos de REciclaxe, no programa Hackers Sen Fronteiras que estamos a desenvolver en centros de secundaria en Galicia. 

    E, para rematar ben o mes, os Bancos de REciclaxe Electrónico con Software Libre foron seleccionados como boa práctica para presentar no Congreso Estatal de Voluntariado en Tenerife. Alí foi Paola en representacion!


HONDURAS

    En Honduras, na liña de traballo de soberanía alimentaria, fíxose xa unha primeira reunión cos 4 grupos de mulleres marisqueiras do municipio isleño de Amapala, para socializar as accións do novo proxecto de fortalecemento da actividade marisqueira.

    Na outra gran liña de traballo, a de defensa do dereito á auga, tivemos unha excelente nova. Acadouse financiación de 498.355 euros da Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo, para realizar o proxecto Mejora de la Gestión Pública y Social para la Gobernanza de los Recursos hídricos en 9 Municipio de la Región 13 Golfo de Fonseca F1. Trátase do maior proxecto para o que ESF ten acadado financiación. Pronto informaremos dos detalles do mesmo, que se desenvolverá até 2025.

    En novembro ademais recibimos varias crónicas das participantes no Programa de Coñecemento da Realidade 2022. Carmen, antes de regresar a Galicia, tivo tempo de facer varias crónicas, que se poden ver aquí, aquí e, xa de volta, mandounos a última. A crónica de Nicole centrouse no encontro que houbo no sur de Honduras a finais de outubro de persoas da Vía Campesina (incluindo unha compañeira do Sindicato Labrego Galego) con xente dos proxectos de soberanía alimentaria e CODDEFFAGOLF. A última crónica do mes correu a cargo de Mateo, con sorpresa musical incluída. Nicole marcha de Honduras xa a principios de decembro, e Mateo apurará aínda un pouco máis o tempo aló.

    Con tantas cousiñas en marcha tocaba facer un encontro do grupo de voluntariado que está pendente dos temas hondureños. Foi en liña, o día 28, e esperamos repetilos periódicamente.


MOZAMBIQUE

    En Mozambique o máis destacado, ademais de continuar o asesoramento dende Galicia para seguir cos boletíns de seca da ARA-Sul e empezar a implementar o Manual de Monitoreo de Seca, foi a concesión dunha bolsa para finalizar o Mestrado em Hidráulica e Recursos Hídricos na Faculdade de Engenharia da Universidade Eduardo Mondane. Foi para Ernesto, un dos técnicos da ARA Sul. 


ENLACES DE INTERESE

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Voluntariado e Persoas


RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este mes nos adicamos ao oitavo (hai quen di que noveno) arte, o cómic. Hubert Prolongeau, Grégory Mardon e Arnaud Delalande crearon ‘Cuando el trabajo mata‘.


E NO PRÓXIMO MES …

  • 1 de decembro: Día Mundial da Loita contra o SIDA
  • 2 de decembro: Día Internacional para a Abolición da Escravitude (segue habendo moitos tipos dela…).
  • 3 de decembro: Día internacional das Personas con Discapacidade
  • 3 de decembro: Xuntanza de Outono de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia. Será no CS As Fontiñas, en Santiago de Compostela. Comezará ás 10h coa sesión “Tecendo o relato emocional dunha historia de violencia patriarcal denunciada en ESF“. De 12:45 a 14h coñeceremos o traballo do grupo de Mullleres Tecnólogas para o Ben Común. Pola tarde, a partir das 16h, será a Asemblea Xeral da asociación.
  • 5 de decembro: Día Internacional do Voluntariado para o Desenvolvemento Económico e Social
  • 5 de decembro: Día Mundial do Solo
  • 9 de decembro: Día Internacional contra a Corrupción
  • 9 de decembro: Día Internacional para a Conmemoración e Dignificación das Víctimas do Crime de Xenocidio e para a Prevención dese Crime
  • 10 de decembro: Día dos Dereitos Humanos
  • 14 de decembro: Encontro da Rede Artigo9Tech de profesorado pola tecnoloxía para o ben común. Será ás 10h na aula de graos 2 da Escola de Enxeñería de Camiños, Canais e Portos, A Coruña.
  • 18 de decembro: Día Internacional do Migrante
  • 19 de decembro: Día das Nacións Unidas para a Cooperación Sur-Sur
  • 20 de decembro: Día Internacional da Solidariedade Humana
  • Semana do 26 de decembro: excursión e comida de nadal de ESF

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD


A ESF-RASE DO MES

Este mes, dúas polo precio dunha!

Quizais o problema non é que no mundo haxa demasiada xente, senón que algúns ocupamos moito

Olayo Reynaud, no seu libro “Por donde sale el sol”

O mundo está cheo de boa xente, pero, claro, un sorriso fai menos ruído que unha bomba

Jota e Dani, amigos de Olayo Reynaud, transcrita no seu libro “Por donde sale el sol”

Crónicas dende Honduras, 6

Desta volta tócalle a Mateo, despois de que quedaran el e Nicole aínda por Honduras tralo regreso de Carmen.


Ola, aquí Mateo retransmitindo de novo dende Honduras. Xa pasou máis dun mes e xa noto a adaptación en varias planas a este lugar. Agora en vez de confundirme con gringo, tamén me confunden con colombiano e arxentino (ata que abro a boca por suposto). O bonito tamén é darlle divulgación a nosa terra galega inda que sexa a través dos chistes, xa que aquí os típicos chistes de Lepe son coñecidos como chistes de gallegos (“Por qué los gallegos hacen las ventanas redondas? Para que pueda
entrar el Sol”). Xa vedes que o nivel está alto.

Ademais de visitas a comunidades para coñecer diferentes proxectos, como xa comentou a miña compi Carmen nas anteriores crónicas, eu persoalmente estou re-descubrindo e aprendendo técnicas para dinamizar grupos a través do teatro e o clown. Sempre foi un tema que me flipou, pero poñendo aquí en práctica aquí xogos de presentación, de liberación do corpo, etc. queda máis claro que a risa traspasa fronteiras. Ver aos mestres e mestras do departamento Sur de Honduras imitar a unha cabra, un galo ou un garrobo foi unha marabilla, pero preocupoume tamén como podían chegar a tanto nivel de detallismo na imitación (moito talento!). Isto por exemplo foi parte dunha serie de capacitacións que se lle están dando ao profesorado do Sur sobre técnicas alternativas de ensinanza medioambiental a través
do teatro, títeres e outros xeitos, no que me deixaron meter mao a min. Na cabeceira do post deixo unha foto dun dos xogos que fixemos na Illa do Pacar.

Pola banda do meu lado electrónico, andamos a ver se montamos un mini-banco de reciclaxe electrónico xunto con CODDEFFAGOLF, polo pronto temos un ordenador xa! A ver se na próxima crónica podemos contar o avance desta iniciativa.


Por último, combinando as miñas dotes de guitarrista adquiridas na Royal Youtube Academy compuxen esta canción nunha tarde de aburrimento, a ver se consigo o meu obxectivo de ofender a dous pobos ao mesmo tempo: o galego e o catracho. Ai vai compas, cheque!

Innovación en vivienda transicional como proceso para la recuperación de las personas desplazadas

El proyecto Innovación en vivienda transicional como proceso para la recuperación de las personas desplazadas (INVIT) es uno de los 4 proyecto seleccionados en la convocatoria de proyectos de investigación en el marco del “Programa de Impulso á Investigación Universitaria en Tecnoloxías para o Ben Común, financiada por Cooperación Galega da Xunta de Galicia y organizada por la red de profesorado universitario Artigo9Tech y Enxeñería Sen Fronteiras.

La profesora doctora Patricia Muñiz Núñez, su responsable, nos cuenta como fue el proyecto.


La finalidad del proyecto Innovación en vivienda transicional como proceso para la recuperación de las personas desplazadas (INVIT) es poner a disposición de todos los agentes que trabajan en cooperación un proyecto de investigación y tecnológico de vivienda de transición, que mejore la situación de las personas desplazadas en el mundo.


El objetivo fundamental de la propuesta es el diseño de un prototipo de vivienda transicional prefabricada, entendido como un proceso para la recuperación de las personas y no como un producto de usar y tirar. Un modelo progresivo, que con
diferentes envolventes, pueda adaptarse a distintos países y situaciones, potenciando además su reciclaje o reutilización.

Dentro del Programa de impulso a la investigación Universitaria en Tecnologías para el Bien común se recibe, por parte de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia, una ayuda para realizar un viaje de identificación que nos permita valorar la situación de las personas desplazadas por la actual Guerra de Ucrania, con el fin de poder dar una respuesta más acertada a una futura vivienda de transición para ellas.


El conflicto armado en Ucrania ha forzado a casi 7 millones de personas a pedir refugio a lo largo de toda Europa1, además de otros 8 millones que permanecen desplazados dentro de su propio país. De los países de acogida, Polonia es el que está sufriendo más presión desde el inicio del conflicto, recibiendo a más de 3,5 millones de desplazados.

Después de dos meses de conflicto, tras un análisis de la situación a través de las fuentes especializadas, reuniones con diferentes agentes y la información recibida de primera mano mediante el trabajo realizado con la Asociación Causas Comúns
(entidad agrupada en esta investigación que desplazó a dos colaboradores durante el mes de marzo a la frontera de Polonia con Ucrania), se consideró oportuno que la visita de identificación se realizase en ese país por ser el de mayor afluencia.

A partir de ese momento se establecieron diferentes reuniones con personas especializadas del sector que nos facilitaron datos, referencias y contactos para hacer más efectiva la labor de identificación a realizar. Entre ellos:
• Wojciech Kacperski – Arquitecto Jefe especialista en el Ayuntamiento de Varsovia
• Monika Komorowska – Arquitecta Jefa de departamento en el Ayuntamiento de Varsovia
• Marlena Happach – Arquitecta Directora en el Ayuntamiento de Varsovia
• Agata Dzianach – profesora en Wydział Architektury i Wzornictwa ASP Gdańsk


Las primeras reuniones mantenidas se centraron en buscar alternativas a los ya colapsados centros de acogida en Varsovia y otras ciudades de Polonia, puesto que algunas de ellas, incluida la capital, había incrementado su población en más de un
20% en apenas dos meses. Desde el ayuntamiento de Varsovia nos dieron indicaciones para visitar los tres centros de acogida con más población: Torwar, Global Expo y Ptak Expo.


Se realizan tanto durante el mes de marzo (a través de la colaboración con la Asociación Causas Comúns) como en el mes de abril (visita de identificación realizada por técnicos del proyecto INVIT y Asociación HABITAMOS) diferentes labores de
identificación y evaluación de los alojamientos de las personas desplazadas en Varsovia, Medika y Lviv.


Si bien todos los países de la Unión Europea se han volcado con Ucrania, y la acogida que han recibido los refugiados derivados de este conflicto ha sido una acción sin precedentes, las dificultades para encontrar un alojamiento adecuado durante los primeros meses han sido muchas. Se da además la circunstancia particular de que un porcentaje muy elevado de las personas desplazadas son mujeres y niños, puesto que los hombres de edad media son obligados a quedarse para luchar. Esta situación añade a la problemática habitual de dotar de alojamiento las particularidades de ser personas pertenecientes a grupos vulnerables.


La gran mayoría de los refugiados en Polonia son alojadas con familias, mientras que el resto se encuentran en centros de acogida, muchos de ellos instalaciones destinadas a otros servicios que se habilitan para este fin. Uno de los más grandes, que ha llegado a acoger a más de 50.000 personas, es el recinto ferial Global Expo en Varsovia, que visitamos durante la estancia del mes de Abril 2022. Es en este centro donde se concentran una parte importante de los esfuerzos de colaboración de este proyecto tras la visita, estableciendo diferentes reuniones posteriores a la misma con el responsable del mismo Krzysztof Szczęsny para aportarle posibles soluciones a los problemas detectados.

De las dificultades encontradas en estos centros para el alojamiento inmediato, uno de las más importantes en solucionar es la falta de intimidad de las personas y la escasez de espacio para guardar sus pertenencias. Este tipo de asistencia es adecuada cuando las estancias son breves, pero no cuanto se prolongan meses como está pasando durante el actual conflicto. La problemática de esta falta de intimidad se agrava por el hecho de que la mayoría de los adultos son mujeres, como se ha comentado. Para darle solución se acuerda con el responsable del centro el diseño de un elemento separador de cartón que aporta privacidad, espacio de almacenamiento, una mesa para escribir los niños e iluminación individual. El montaje del mismo es muy sencillo y puede ser realizado por voluntarios e incluso por los propios refugiados.


Además de esta ayuda puntual del período de emergencia, tras este viaje se han sacado, nuevas o ratificadas, las siguientes conclusiones para el proyecto INVIT:

  • Es imprescindible reducir el tiempo de estancia en los alojamientos temporales de las personas desplazadas, por la falta de intimidad en los mismos y la falta de servicios. De ahí la importancia de dotar de una vivienda de transición adecuada a
    los refugiados en un plazo de entre tres y seis meses, para reducir la vulnerabilidad y facilitar su incorporación en el país de acogida.
  • Esta vivienda ha de situarse cerca de los centros urbanos, en la medida de lo posible, para potenciar el acceso a servicios como la educación y la sanidad, además de facilitar la incorporación al mercado laboral.
  • Es prioritario en su diseño tener en cuenta cuestiones de género, especialmente cuando el desplazamiento se produce por un conflicto bélico, como hemos podido ver ya tras la guerra de Siria y en la actual guerra de Ucrania, puesto que una
    mayoría son mujeres con niños. Todos los refugiados tienen que enfrentarse a obstáculos mayúsculos, pero en el caso de las mujeres estas dificultades se multiplican exponencialmente, derivadas de la falta de acceso a derechos, factores culturales y situación socioeconómica y jurídica. Cuando las familias son monoparentales presentan la dificultad añadida a
    las mujeres de sacar adelante ellas solas a sus hijos, lo que supone una mayor posibilidad de exclusión y precariedad.
  • Es fundamental la participación de la población afectada en el diseño de las viviendas transicionales para dar respuesta a las necesidades específicas.
  • El tiempo de construcción de estas viviendas ha de ser muy rápido, para dar solución a la inmediatez del problema. En ese sentido la prefabricación, siempre basada en la tecnología local, posibilita la disponibilidad de refugio en un tiempo menor que otros sistemas.
  • Debido a la imposible predicción del tiempo en el que van a ser utilizadas es fundamental que se utilicen viviendas reubicables (la vivienda puede ser trasladada a otra ubicación), reutilizables (la vivienda puede almacenarse para emergencias futuras) o reciclables (reutilización de sus materiales para otros usos).
Centro de acogida Global Expo. Varsovia [Fotografía: Cipriano Chas /Proyecto INVIT y
Asociación HABITAMOS]

FOTO DE CABECERA: Centro de acogida Global Expo. Varsovia [Fotografía: Alik Keplicz/AFP]


Crónicas dende Honduras, 5.

Xa temos a Carmen de volta en Galicia, pero quere despedirse coa crónica dos seus últimos días en Honduras.


As seguintes semanas foron tamén de gran actividade con CODDEFFAGOLF.

O acompañamento ao programa de Investigación para a recollida de cámaras trampa (para facerlle fotos aos animais da Isla Exposición) foi unha aventura estupenda, abrindo paso co machete, puidemos ver fauna coma unha tarántula, unha tartaruga, ou comprobar como pican as formigas.

Tamén nos invitaron a acompañalos na recollida de medusas para a comprobación do seu nivel de toxicidade. Da man do persoal técnico puidemos apreciar distintos tipos de manglares e aprender un pouco sobre a fauna autóctona: camaróns, gaivotas, o curil, crocodilos (estes quedamos cas gañas de velos; de lonxe).

Visitamos outros proxectos moi interesantes e que na miña opinión poden ter un grande impacto, como é o proxecto de ecoturismo na comunidade na praia de Boca de Río Viejo, onde se plantexa a consolidación de campamentos para a observación da solta de tartarugas. O lugar é privilexiado, aínda sen electricidade ou canalización de auga, e todavía relativamente libre de contaminación.

Tamén puidemos visitar o proxecto de gobernanza das mulleres marisqueiras de Amapala, onde atopamos a Dona Lourdes e Dona Alba, ás que puiden escoitar fai anos nun coloquio na súa visita a Galicia da man de ESF.

Igualmente participamos en reunións sobre o proxecto de construción do paseo marítimo de San Lorenzo, ou da man de Raquel para a formulación dun pequeno proxecto de xénero, ambos con NASMAR.

E puidemos aportar un pouquiño impartindo unha charla sobre protección de datos ao equipo de CODDEFFAGOLF, cun pequeno plan de seguridade para a organización, un coloquio sobre a Navegación segura por Internet e Tecnoloxía ética coa Rede de Jóvenes que resultou moi interesante e participativo, ou a dinamización da Xornada de concienciación ambiental e fortalecemento organizativo e de comunicación da Red de Jóvenes, que foi un éxito e no que a principal concienciada, fun eu 🙂

Nas findes seguimos coñecendo a zona, visitando San Marcos de Colón, moi preto da fronteira con Nicaragua, con filas de camións esperando para pasala, ou de visita con Raquel ao pobo de Ojojona, famoso pola súa artesanía e onde puidemos mercar o jícaro, cuenco elaborado a partir do fruto do jícaro. Tamén coñecimos a noite de San Lorenzo, moi divertida aínda que chea de reguetón…

En resumo, foi unha experiencia inolvidable que espero deixe marca, de aprendizaxe continuo, grazas á cantidade de lugares e proxectos distintos e interesantes que visitamos, pero sobre todo grazas ás persoas que compartiron o seu tempo connosco alí, que che amosan e explican a realidade hondureña, afondando na comprensión da situación e ás inxustas diferenzas respecto ao noso entorno, e polo tanto a ESF, que promove e facilita esta sensibilización de primeira man.

Ingeniería Sin Frontera y las universidades

En la reunión anual de la Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras, que este año tuvo lugar en Lugo, quisimos dejar un espacio para reflexionar sobre el papel de la universidad en la transformación social (y las relaciones que queremos tener con ella, que siempre han sido muy estrechas).

Comenzamos con la presentación de las asistentes, que debían mencionar una palabra que les suscita la universidad a nivel académico (todas habían tenido contacto académico con la universidad, la inmensa mayoría en ingenierías). Abajo del post se puede ver la no muy halagüeña nube de palabras que surgieron…

A continuación hablamos de ejemplos positivos y negativos que hubiéramos vivido en relación con la educación en valores en nuestra experiencia universitaria más académica.

Buscamos después definir líneas en las que pensamos que debe haber mejoras:

  • Menos infantilización
  • Evaluaciones por parte del alumnado reales, útiles y que sirvan para transformar en la actividad académica
  • Iniciativas motivantes en la universidad (también para PDI)
  • Ir “más allá” en contenidos
  • Foro de pensamiento crítico, volver a los orígenes
  • Flexibilidad para mejorar los cuidados a estudiantes y personal
  • Trabajar en limar las relaciones de poder (menos asimetría)
  • Enfoque al alumnado
  • Tratar de que no haya “campus de segunda” (como podría pasar en Galicia)

Quisimos compartir experiencias que nos parecieran interesantes en las distintas asociaciones de ISF de España presentes en el taller, de actividades que se hubieran realizado en las universidades. Algunas de las que salieron fueron:

  • Relaciones estrechas con las oficinas de cooperación universitarias, o equivalentes
  • Presencia en escuelas técnicas
  • ONG en las aulas
  • Café repair en los pasillos, o exposiciones
  • Seminario tpdh, orientado a TFM-TFG
  • Asignatura
  • Relación con laboratorios de innovación

No quisimos acabar sin reflexionar sobre líneas de trabajo futuras en nuestra relación con la universidad:

  • Adaptarse al cambio de contexto que está ocurriendo
  • Buscar mejoras en el reconocimiento del voluntariado en el curriculum académico, cuidando el voluntariado transformador frente al utilitarista
  • Apoyo en redes activistas de la universidad (nuevos movimientos como Rebelión Científica). Salir a la calle y tener más visibilidad, apoyar compartiendo recursos.
  • Volver a campañas temáticas (como la histórica NO A LA INVESTIGACIÓN MILITAR, por ejemplo)

Cósmica Lugo 2022. Crónica de lo que se puede contar

Llevábamos un año esperando este momento con muchas ganas y por fin llegó la Cósmica (Cósmica: reunión anual de la base social de todas las asociaciones que formamos parte de la Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras). Este año más especial si cabe, ya que ESF Galicia hacía de anfitriona recibiendo a ESFEIRAS de toda España en Lugo.

Tuvimos la suerte de contar con gente de Asturias, Castilla y León, Navarra, Euskadi, Andalucía, Aragón, Cataluña y Baleares, a las que agradecemos mucho el esfuerzo de acercarse a Galicia desde tan lejos.

El sábado desde primera hora ya había actividades organizadas. Nuestras compañeras de ISF Euskadi prepararon un taller de voluntariado, donde pudimos conocer la experiencia de otras ISFs en esta materia y reflexionar sobre cuál sería la forma ideal de acoger a nuevas voluntarias.

Después de una paradita para tomar un café y reponer fuerzas con el estupendo queso que trajo Paola, pasamos al taller de género organizado por Sara y Alba. Debatimos sobre el papel del feminismo dentro de nuestra asociación y gracias al “juego de las cajas” pudimos hacernos una idea de todo lo que queda por hacer dentro de ISF y en nuestras vidas en cuanto a nuestra actitud con el feminismo, también de todo lo que se ha conseguido. Se habilitó un panel durante todo el fin de semana para que cada persona pudiera visibilizar alguna actitud machista que hubiera vivido en ESF.

El espacio de la tarde estaba reservado para la Asamblea Federal, donde se unieron online compañeros de ISF Murcia e ISF Cantabria. A parte de los puntos de rigor del orden del día, pudimos conocer el estado de cada ESF y Mikel de ESF Cataluña nos presentó un juego de mesa muy chulo que están desarrollando para que estas navidades podamos jugar con él.

Por la noche como siempre hubo tiempo para uno de los momentos más importantes de la cósmica, la vertebración, con queimada feminista incluida a cargo de Martina.

El domingo por la mañana tocaba el plato fuerte de la Cósmica. Nos dirigimos a Lourido, en la zona fronteriza entre Galicia y Asturias, a visitar a varias Mulleres (e homes) Bravas“, entre elas Carmen, una exesfeira que ahora centra su activismo en la defensa del territorio contra la multitud de proyectos eólicos que se plantean por la zona y los que ya están operando. Pudimos escuchar el testimonio de Carmen y otras vecinas de la Plataforma Xente de Oscos-Eo, Plataforma Eólicos na Mariña Así Non, Plataforma Stop Eólicos Negueira e a Plataforma Alto Miño Eólica Así Non, en una posición privilegiada en terreno desde donde pudimos ver con nuestros propios ojos el impacto negativo que generan estos proyectos y los pocos beneficios que dejan para la gente del lugar.

Después de una comida muy agradable, en la que vecinas y vecinos de la zona nos cedieron una antigua escuela rehabilitada en Vilavedelle, además de ofrecernos todo tipo de manjares, pasamos a un interesante debate esta vez con vistas a la ría. Carmen y el resto de vecinos quisieron conocer cuál podría ser el papel de Ingeniería Sin Fronteras respecto a esta problemática que representa un gran dilema en la sociedad en estos momentos. ¿Cómo cambiar el modelo energético de una forma sostenible? ¿renovables a cualquier precio? Se podía percibir un consenso claro, RENOVABLES SI PERO NON ASI. De este pequeño debate surgieron muchas cosas positivas. Tanto ISF Asturias, como ESF Galicia colaborarán con la plataforma de Xente de Oscos-Eo y el resto para dar a conocer su problemática en los lugares a los que tienen acceso (universidad a futuras profesionales de la tecnología, enseñanza secundaria o haciendo de puentes con experiencias similares en países empobrecidos). Además, a nivel federal este encuentro supuso la reactivación del grupo de justicia climática que llevaba parado un tiempo, era la excusa perfecta.

Una vez de vuelta en Lugo, las compañera de ISF Aragón proyectaron el documental “Historias de vida. Historias de refugio y apatridia”, la historia de seis saharauis apátridas residentes en Zaragoza.

Ya el lunes aun nos esperaban un taller sobre la relación de ESF con la universidad y cómo seguir relacionándonos con ella. También tuvimos un taller sobre podcasting de donde salió un nuevo programa de ESFRadio dedicado a las Cósmicas.

Una vez de vuelta en Lugo, las compañera de ISF Aragón proyectaron el documental “Historias de vida. Historias de refugio y apatridia”, la historia de seis saharauis apátridas residentes en Zaragoza.