Encuentro sobre hermanamientos de operadores de agua (WOPs)

Tuvo lugar en Sevilla, y pudimos participar vía online estando en contacto con compas de ESF Catalunya que sí pudieron desplazarse.

Al principio, Jaime Morell, secretario general de la Asociación Española de Operadores Públicos de Abastecimiento y Saneamiento (AEOPAS), llamó la atención sobre que el agua es un bien público en España. Los operadores públicos serían los municipios, aunque luego puedan trabajar a través de empresas públicas o privada.

Jesús Maza, presidente de DAQUAS, Asociación Española del Agua Urbana (asociación donde hay operadores públicos, mixtos y privados), afirmó que España es líder mundial en la gestión de agua, con lo que hay capacidades que es interesante que se puedan poner al servicio de la cooperación.

Emma Orejudo, subdirectora de Transición Ecológica, Agua y Lucha contra el Hambre y Oficina del Fondo de Cooperación para Agua y Saneamiento, AECID, dijo que el Fondo del Agua no pretende llevar infraestructuras, sino servicios, y además con ese enfoque de Derecho al Agua. Desde Ingeniería Sin Fronteras consideramos que ese enfoque de fortalecimiento y no tanto de infraestructuras más o menos grandes ha sido en realidad incluido solamente en los últimos tiempos en el Fondo del Agua, y de forma aun muy imperfecta. Emma también apeló a la solidaridad global y al apoyo y aprendizaje mútuo.

Julie Perkins del Programa de ONU-Hábitat para el establecimiento de Hermanamientos entre Operadores de Agua: Global Water Operator Partnership Alliance (GWOPA), puso a disposición el gran trabajo de sistematización del conocimiento en tema hermanamientos de operadores de agua.

Entre los ejemplos de experiencias, nos llamó la atención el de Aguas de Sevilla (EMASESA) con Aguas de la Sierra de Montecillos, de Honduras, en la zona de Comayagua. Las premisas son sostenibilidad y no centrarse en grandes tecnologías que no puedan mantener. Ya van 35 cooperantes en EMASESA, que han cooperado de forma directa o indirecta. Están haciendo fortalecmiento de juntas de agua, de consejos de microcuenca y también educación.



En algunos casos las experiencias eran de grandes conglomerados, muy complejos administrativamente, pero flexibles a nivel operación.

Se destacó que hay que hacer rendición de cuentas de que la actividad en cooperación de la empresa, no menoscaba la actividad de la empresa, sino que la enriquece. Hay que compatibilizar bien esto, porque si no habrá mucho rechazo de que las personas vayan a hacer estancias de cooperación. Además, la rotación en las empresas públicas es grande. Eso es un riesgo. Para que no se emplee la cooperación como arma política arrojadiza, también es importante la rendición de cuentas.

Hay operadoras que no pueden poner fondos, solo la parte técnica (que también son horas, aunque no se está computando).

AMVISA (Aguas de Vitoria) es una de las pioneras, hace más de 30 años. Además, tienen un % fijo reservado a cooperación.

También estuvo presente en una de las mesas a través del director de Augas de Galicia el programa AquaMoz, en el que también particiamos junto con las Administraciones de Agua de Mozambique. Se valoró muy positivamente el hecho de ser una apuesta a largo plazo muy interesante, basada en el acompañamiento y la confianza. Dese ESF esperamos que anime a otras organizaciones de cuenca hidrográfica a este tipo de hermanamientos de larga duración. Esperamos que siga muchos años, porque los contextos cambian, y es muy enriquecedor ver como se va evolucionando en esa relación de confianza, incluso con los cambios de personas. Aquí se puede ver un pequeño vídeo infográfico sobre esa experiencia en Mozambique.

Hubo entre las asistentes la consideración del desafío que supone llevar el trabajo en derecho al agua a las zonas rurales, donde los operadores no son tan potentes a veces como para hacer ni siquiera este tipo de hermanamientos técnicos. Nos parece que sería interesante incluir entonces en el trabajo a operadores vecinales y hermanamientos en esa línea (en Galicia las traídas de agua son muy habituales, y se agrupan en asociaciones como COXAPO). También incidir en agrupaciones municipales tipo mancomunidad, o incluso empresas de las diputaciones (como la empresa mixta que opera en parte de la provincia de Ourense).

Se puso de manifiesto el desafío de la financiación, y también queremos llamar la atención sobre un tema que salió tímidamente ya en la parte final de la jornada, que es la participación de operadores privados en estos hermanamientos. La estrategia de cooperación debería ser siempre llevada por entidades con claro enfoque a la cooperación, enmarcados en políticas conscientes y planificadas. Agencias, ONG y administraciones públicas (o empresas públicas) con personal capacitado. Tampoco son ya a estas alturas buenas prácticas lo de llegar una persona de X empresa pública a un país, sin ningún tipo de conocimiento sobre cooperación, y plantear colaboraciones sobre la marcha (así empezaron algunas hace tiempo…).

















Guía de Autodefensa Dixital: recupera a túa soberanía dixital

Por que facemos esta guía? Vivimos nun mundo que, coa súa parte boa e a súa parte mala, vaise movendo cara o lado dixital a pasos axigantados e, en demasiadas ocasións, deixando a moita xente atrás. Este mundo dixital, ao igual ca o presencial, tamén ten unha serie de riscos dos que protexerse.

Moitas de vós quizais tedes a esa persoa de confianza (filla, sobriña, amiga…) a quen consultarlle dúbidas ou pedirlle consello en cousas relacionadas coas tecnoloxías da información (TIC), pero non todo o mundo ten esa opción. Ademais, tendemos a caer no emprego de ferramentas de Google, Microsoft e doutras grandes multinacionais cedendo completamente a nosa soberanía dixital. É por iso que facemos esta guía, explicando de forma clara e detallada como podes mellorar a túa seguridade dixital, recuperando a túa soberanía dixital, teñas ou non coñecementos previos de ciberseguridade. É importante ter claro que a seguridade absoluta non existe, e sempre hai risco. O que podemos facer como persoas usuarias é poñer barreiras que nos protexan.

Esta é unha guía dinámica. É dicir, irémola actualizando a medida que nos vaian chegando suxestións. Nesta ligazón poderás consultar sempre a última versión da guía en formato PDF. E nesta outra ligazón poderás atopala en formato editable, por se queres reutilizala ou contribuír a ela.

Estate atenta ás nosas redes, xa que ao longo dos próximos meses iremos facendo charlas e obradoiros para dar a coñecer a guía, explicando os distintos apartados de forma sinxela e axudándoche de forma práctica a implementar os consellos que damos nela. Tamén nos podes contactar se queres organizar algún faladoiro na túa zona, asociación ou grupo.

Comando Hacker de Xornalismo Ético

Durante o pasado mes de maio o alumnado de 2º da ESO participante na radio do IES San Rosendo (Mondoñedo) estivo inmerso nun Comando Hacker sobre ética no xornalismo.

Alberto Quián, docente do mestrado de IA e Xornalismo da USC, achegoulles as chaves para facer unhas boas entrevistas e investigacións e tamén lles expuso os peligros das fake news e o transfondo do clicbait. Unha semana despois, o alumnado desprazouse ata a Escola de Camiños da UDC, onde temos a oficina de ESF. Alí entrevistaron a distintas persoas da base social de ESF para coñecer os proxectos que levan a cabo, a súa traxectoria como voluntarix ou profesional na organización así como as súas inquedanzas persoais. Por outra banda, no mesmo día tiveron un espazo de exposición e conversa, que tamén quedou recollido a modo de entrevista inversa, arredor de dúas problemáticas medioambientais da contorna de Mondoñedo.

Bule a escoitar estas dúas produccións!

Entrevista do alumnado a ESF

Entrevista ao alumnado sobre afeccións medioambientais

BOE

Boletín Oficial ESFeiro. Xuño 2025


CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

     En maio tivemos ciberfaladoiro sobre Fediverso e redes sociais descentralizadas. 

    No programa de Esf na Universidade, estivemos na Escola de Informática de Ourense falando de electrónica ética, cun repair café e tamén deixamos alí a exposición Coñeces o teu Móbil? e a nosa campaña Todo pasa e todo queda sobre machismos en personaxes históricos. Ese día ademais acompañáronnos 2 profes e 3 alumnos do IES Cosme López Rodríguez (A Rúa). Tamén estivemos na Escola de Camiños da Coruña nas materias de cartografía e de representación gráfica, falando de Tecnoloxía para o ben común.

    No programa de Hackers Sen Fronteiras (en secundaria), fíxose unha actividade ben chula con alumnado do IES San Rosendo de Mondoñedo, cunha formación en xornalismo e gravación de podcast de radio, así como un encontro en liña co profesorado colaborador no programa.

    No programa de ESF no eido profesional, tivemos un encontro en liña con Colexios Profesionais de Enxeñería, para reflexionar sobre boas prácticas ecosociais no eido técnico. Tamén houbo un faladoiro sobre xestión de eventos hídricos extremos co Colexio de Enxeñería Forestal, unha reunión con membros da xunta directiva do Colexio de Enxeñería Agrícola de Ourense, e participamos nunha mesa redonda con outras entidades de economía social sobre traballo digno.

    O de Ourense non foi o único repair café do mes, tamén en Vigo fíxose un, no local da cooperativa Árbore, e no Casino de Carballo. Ademais, fíxose a entrega de ferramentas do novo Banco Reciclaxe Electrónica con Software Libre na ETSE de Santiago de Compostela.

    No Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades, tivemos formación en liña coas compañeiras de Honduras.

    Ademais, distintas persoas da base social asistiron a eventos interesantes, como en Santiago ás xornadas da Unión Profesional de Galicia, as mesas redondes de Sostenibilidade e outra de Intelixencia Artificial, en Ourense ás xornadas  “Non somos terra de sacrificio”: comunidades en loita pola defensa do territorio e da vida, ou en Carballo e Santiago aos encontros con Turiel sobre decrecemento.

    Puidemos desfrutar dun novo programa de ESFRadio, desta volta falando de Por que e como facer unha transición enerxética.


HONDURAS

    No eixo de traballo de soberanía alimentaria e defensa do territorio, houbo moito traballo no programa de Restauración das Lagoas de Inverno, que financian AECID e Xunta de Galicia. Dende avistamento de aves para coñecer a biodiversidade da zona, a xornadas de monitoreo comunitario e limpeza de canles das lagoas. Dentro do programa de apoio a grupos de marisqueiras que financia a Xunta de Galicia, entregouse material para monitoreo de biodiversidade á Universidade Nacional Autónoma de Honduras. Tamén houbo formación con mulleres marisqueiras. No programa de diversificación alimentaria que financia AECID, vimos como as experiencias de mellora participativa de sementes criollas están máis activas que nunca. Tamén houbo intercambio de experiencia coa Escola Agrícola Luis Landa, e un taller de productos lácteos.

    No outro eixo de traballo en Honduras, o de dereito humano á auga, 8 obras de captación de auga foron melloradas ou contruidas en 5 comunidades do concello de Nacaome. Tamén houbo varias formacións, como coa Mancomunidade NASMAR de capacitación técnica en xestión da auga a municipalidades, ou en hidroxeoloxía con Acacia Naves, experta da Universidade da Coruña que estivo uns días en Honduras, e de mapeos participativos de recursos hídricos.

    Ademais, no noso equipazo de traballo en Honduras tiveron un encontro convivencia no lago Yojoa, onde ademais estiveron traballando sobre ideas para estratexias futuras no país.

    Tamén houbo unha visita a Galicia de dous investigadores da UNAH, Facultade de Ciencias Espaciais, onde se formaron no manexo dunha ferramenta de visores cartográficos desenvolta polo Laboratorio do Territorio da USC, coas que temos en marcha un proxecto. Ademais impartiron o relatorio Aplicaciones de la cartografía participativa para la defensa de la tierra y territorio en Honduras: Experiencias en cartografía del Departamento de Ciencia y Tecnología de la Información Geográfica- UNAH.


MOZAMBIQUE

No mes de maio tivo lugar unha visita técnica a Mozambique na que se traballou coa Administración Rexional de Augas do Sur de Mozambique nas súas oficinas de Maputo. O traballo estivo relacionado coas inundacións, pero nesta ocasión focalizouse, principalmente, na planificación e na xestión. Aquí se pode saber algún detalle máis da visita.

    A mediados de xuño terá lugar unha visita a Galicia de representantes da ARA Centro co obxectivo de que poidan coñecer in situ o traballo que se realiza en Galicia en relacións as inundacións. No mes de maio tamén tivo lugar unha webinar co Colexio Oficial de Técnicos Forestais de Galicia sobre o proxecto e a xestión de eventos extremos en Mozambique.


ENLACES DE INTERESE

Activismo e persoas

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e defensa do territorio

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano


RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este mes, coa triste nova do pasamento do fotógrafo Sebastião Salgado, aproveitamos para chamar a atención sobre a súa obra, comprometida coas persoas máis oprimidas e co planeta, que nos quedará para sempre.


E NO PRÓXIMO MES …

    Temos un novo apartado na nosa páxina web, onde se pode ver a axenda de próximos eventos ESFeiros ou que nos parecen interesantes pola temática. Ademais:

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD


A ESF-RASE DO MES

    Cuando se é nova precísase dun pouco de utopía, crer en algo. O mundo de hoxe non motiva ás persoas novas. Pérdense no consumismo atroz ou frecuentemente pérdense na soidade.José Mujica. Ex-presidente de Uruguai, floricultor e guerrilleiro, que faleceu o pasado 13 de maio.


ESFRadio. Por que (e como) facer a transición enerxética?

Neste novo programa de ESFRadio temos connosco a Alberto Molares, que é químico de formación, pero que leva o activismo no sangue. Moeda social con experiencias como A Sabia Moeda Social, soberanía alimentaria e recuperación da sabedoría rural dende a Fundación Galicia Verde (xusto esta finde foi a súa duodécima Feira de Sementes e Plantóns Tradicionais) e dende hai un tempo tamén en Enxeñería Sen Fronteiras, onde forma parte da nosa Xunta Directiva dende hai unhas semanas. Unha cousa que lle quita o sono é toda a tan traída e levada transición enerxética. Con el, falamos sobre a importancia de abordala de xeito participativo, consensuado, urxente e democrático.

Tamén falamos sobre a conexión indisoluble entre o sistema enerxético e o socioeconómico polo que seguramente toque, dende xa, buscar un novo pacto social que nos permita reducir o consumo desmedido de enerxía (e doutros recursos) se queremos manter a vida no noso planeta.

AQUÍ vos deixamos o programa, e aquí tamén queda unha presentación ben completiña sobre o tema, con datos moi clarificadores.

Entrevista: Sergio Fernández
Produce: Jorge Lama

Crónica da nova visita do programa AquaMoz a Mozambique

No mes de maio tivo lugar unha visita técnica a Mozambique na que se traballou coa Administración Rexional de Augas do Sur (ARA Sul) de Mozambique nas súas oficinas de Maputo.

O traballo estivo relacionado coas inundacións pero, nesta ocasión, focalizouse principalmente na planificación e na xestión.

Foron desenvolvidas diferentes sesións e talleres técnicos nas que se analizou a situación da ARA Sul nese ámbito das inundacións e se debateu con exemplos sobre as bondades e oportunidades de desenvolver o marco legal relacionado con ese tipo de evento hídrico extremo, que vén gañando relevancia nos últimos anos no país. O traballo foi realizado fundamentalmente coa xefa e o coordinador do departamento de recursos hídricos e tamén houbo sesións de traballo nas que se involucrou a toda o persoal do departamento.

Durante a visita, e o longo do mes, tamén se atenderon cuestións relacionadas co estudo das inundacións e o traballo continuado de monitoreo da seca e dos embalses.

A mediados de xuño terá lugar unha visita a Galicia de representantes da ARA Centro,co obxectivo de que poidan coñecer in situ o traballo que se realiza en Galicia en relacións as inundacións, aproveitando esta viaxe tamén para coordinalo.

BOE

Boletín Oficial ESFeiro. Maio 2025



CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

    En abril sacamos o boletín sonoro do primeiro trimestre do ano, cun cambio de formato deste podcast que era mensual. 

    No programa ESF na Universidade, moitas escolas e facultades universitarias de Galicia se atoparon nos espazos comúns con tarxetas da nosa campaña “Todo pasa… e todo queda?”, para sensibilizar sobre a invisibilización e desprezo cara as mulleres por parte de pensadores prominentes da historia. Ademais, na ETSE de Compostela tivemos un par de clases, sobre que é a cooperación ao desenvolvemento e sobre xestión de eventos hídricos extremos en Mozambique. Xente de ESF impartiu sendas sesións no Mestrado en liña de IA e xornalismo de RTVE: A IA cun enfoque crítico e Fediverso e redes sociais descentralizadas.

    Foron seleccionadas as persoas que participarán no Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades. Xa empezou a súa formación, e se puideron coñecer no primeiro encontro presencial da formación.

    No programa Hackers Sen Fronteiras, de tecnoloxía para o ben común en secundaria, houbo faladoiros no IES San Rosendo Mondoñedo (sobre redes sociais descentralizadas) e no IES Terra de Xallás (sobre transición enerxética xusta). Tamén tivemos un ciberencontro para coñecer a iniciativa de Xardíns Circulares no IES Valga.

    Como actividades do programa de Tecnoloxía para o ben común nos ámbitos profesionais, tivemos unha tertulia en Santiago sobre se unha empresa eco-social é posible. Tamén un ciberencontro para falar de tecnoloxía para o ben común na economía social, con distintos organizacións do sector.

    Tivemos un pequeno encontro da base social da Coruña. Ademais, nas redes, participamos no encontro de Mentoring, xa que se participou en 2024 como mentores dunha persoa. Tamén estivemos na asemblea da Rede Acampa, e nun encontro con mulleres activistas de Honduras en Compostela.


HONDURAS

    No eixo de Dereito a Auga, houbo unha importante reunión con organizacións públicas con competencias na xestión da auga, organizada pola Mancomunidade NASMAR, invitando tamén a CODDEFFAGOLF, a outra socia dos nosos proxectos. Tamén realizouse unha xira técnica para coñecer experiencias exitosas en plantas potabilizadoras para comunidades rurais

    No eixo de Soberanía Alimentaria, con CODDEFFAGOLF, continúan os talleres formativos para colectivos de mulleres marisqueiras de Amapala. Houbo un de elaboración de encurtidos e escabeches. Tivemos a excelente nova da concesión dunha axuda de 600.000 euros da nova convocatoria de Programas Internacionais de Cooperación, da Cooperación Galega da Xunta de Galicia. Nos vindeiros tres anos, poderemos continuar o programa de restauración do complexo de lagoas de inverno do sur de Honduras.


MOZAMBIQUE

No mes de abril continuouse traballando coas Administracións Rexionais da Auga (ARA) de Mozambique na monitoria da seca. Tamén continuou a recompilación de información e a elaboración das análises preliminares para a definición da bacía de maior interese, co obxecto de realizar un novo estudo de inundacións, que servirá tamén como base para continuar a formación dos técnicos mozambicanos. Ademais, traballouse na programación da visita a Mozambique que terá lugar a mediados de maio e que estará centrada principalmente na xestión de inundacións coa ARA Sul. No mes de abril tamén houbo unha charla na Escola Técnica Superior de Enxeñería da USC centrada na xestión dos eventos extremos en Mozambique.


ENLACES DE INTERESE

Activismo e persoas

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e defensa do territorio

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano


RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este mes traemos nada menos que… un xogo de mesa!! Chámase Nosotras, Las Brujas, e se asume o papel dunha integrante dun grupo de mulleres, para intentar salvar a unha das túas compañeiras, acusada de bruxería, que está á espera de ser xulgada e executada. Aquí unha completa reseña do xogo.


E NO PRÓXIMO MES …

    Temos un novo apartado na nosa páxina web, onde se pode ver a axenda de próximos eventos ESFeiros ou que nos parecen interesantes pola temática. Ademais:

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD


A ESF-RASE DO MES

     A auga, as sementes e a enerxía non deben ter condición de propiedade
Francisca Fernández Droguett

Contratación de servicios técnicos de evaluación final. Proyecto de mejora de gestión pública y social para gobernanza hídrica 9 municipios Honduras

Se trata de una contratación de un servicio externo para realizar la evaluación externa final del proyecto, financiado por la Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo, 2022/PRYC/000903: Mejora de la gestión pública y social para la gobernanza de los recursos hídricos en 9 municipios de la región 13 Golfo de Fonseca (Honduras), Fase 1.

Estuvo ejecutado por Ingeniería Sin Fronteras Galicia, el Comité para la Defensa y Desarrollo de la Flora y Fauna del Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), Mancomunidad de Municipios del Sur – NASMAR y
Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Sistemas de Agua (AHJASA).

Las ofertas deberán ser presentadas a más tardar el lunes 05 de mayo de 2025 a las 23 horas de Honduras, 13:00 horas de España.

Aquí se pueden descargar los términos de referencia para su consulta.

Seleccionadas candidatas para Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades

Despois dun reñido proceso de selección, temos xa ás 3 persoas seleccionadas para o Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades 2025. Foron:

Aída Raíndo (praza de profesional da enxeñería ou da economía social)

Lorenzo Granja (praza xeral)

Rubén Negreira (praza profesorado secundaria programa Hackers Sen Fronteiras)

Ademais dunha formación en liña, con itinerario formativo con varios módulos, e encontros en liña con persoas de Honduras, tamén haberá polo menos 2 sesións presenciais. Unha delas a tivemos onte, onde puideron coñecerse, e fixemos unha introdución sobre Enxeñería Sen Fronteiras, o concepto de Tecnoloxía para o Ben Común e o contexto de Honduras. Este ano deuse a posibilidade de participar na formación ao resto de persoas candidatas que non foran seleccionadas, algunhas das cais están participando na mesma.

Aquí se pode saber máis sobre o programa.

ESFRadio: boletín sonoro do 1º trimestre de 2025

Benvidas ao Boletín Sonoro Esfeiro deste primeiro trimestre de 2025. Este é un programa de ESFRadio, podcast da Asociación Enxeñería Sen Fronteiras Galicia.

En 12 minutiños falamos de:

  • Actividades deste trimestre de Enxeñería Sen Fronteiras en Galicia e nos países de traballo: Honduras e Mozambique
  • Escolma de novas relacionadas con tecnoloxía para o ben común que nos chamaron a atención
  • Datas vindeiras sinaladas na axenda
  • Recomendación artística
  • A ESF-Frase do trimestre

Todo o que contamos aquí podes atopalo ampliado nos nosos Boletíns mensuais.

ESCOITA AQUÍ