Boletín Sonoro ESFeiro en ESFRadio: marzo 2021

Xa chegou o segundo Boletín Sonoro ESFeiro en ESFRadio, a versión podcast do noso Boletín Oficial ESFeiro. En pouco máis de 5 minutiños podes coñecer o que fixemos en xaneiro en Galicia e #Honduras, novas sobre tecnoloxía e dereitos humanos, recomendación de publicación en físico (que prestamos á nosa base social), axenda de eventos vindeiros e ESFrase do mes.

Se che gustan os podcasts, apúntate a ESFRadio!

Tamén en spotify

O que aprendemos nas Xornadas «Educar con emoción, aprender con paixón»

A semana do 8 ó 11 de Febreiro de 2021 tivo lugar A Semana da Educación “Educar con Emoción, aprender con Paixón” organizado polo Concello de Tomiño.

Según o propio Concello, as xornadas organizaronse para que docentes, persoas educadoras en xeral e pais e nais en particular acudiran a informarse e formarse en diferentes temáticas relacionadas coa educación. Participaron conferenciantes que son grandes profesionais con experiencia na temática, nesta edición tivemos con nós a Octavio Salazar, Almudena González, Marta Peirano e Alberto Soler.

A primeira conferencia “Educación, feminismo e masculinidades.” a cargo de Octavio Salazar abordouse como a educación debería incorporar a perspectiva feminista, o que supón ir máis aló da mera coeducación; habería que desenvolver programas específicos de intervención coa mocidade. O obxectivo non sería outro que dar resposta paritaria ao modelo educativo que marca o artigo 27.2 da Constitución Española e vinculalo co reto de como redefinimos as condicións da vida en común.

Na sesión do martes titulada “Educar a través da emoción musical: beneficios desde a perspectiva neurocientífica.” , Almudena Gonzalez falou sobre como a música é unha arte capaz de provocarnos diferentes emocións e no contexto educativo son importantes as súas implicacións e beneficios. Os estudos de neurociencia analizaron estas cuestións en profundidade e esta conferencia tivo como obxectivo esclarecer os alicerces da emoción musical na educación. Almudena abordou a literatura científica coa música como eixo vertebrador, analizando os diferentes estilos musicais académicos e populares, calidades e aspectos relacionados coa emoción e cognición musical. Afondou na interrelación dos coñecementos neurocientíficos cos musicais, xa que a unión entre estes dous campos proxecta novos camiños tanto dentro da aula como no ámbito familiar.

Nesta sesión unha persoa da nosa base social interviu plantexando un proxecto musical persoal e sobre como a música configura a masculinidade. Este feito deu lugar a unha actividade concreta no grupo de traballo non mixto sobre masculidadades de Enxeñería, pero disto falaremos noutra ocasión.

O xoves, Marta Peirano, xornalista e investigadora desenvolveu a poñencia en torno ó título “Como combater a desinformación con campañas de inoculación efectivas”. Sobre como as Redes Sociais convertéronse no vehículo de transmisión perfecta da desinformación. Non é só un problema técnico, que se poida resolver con algoritmos e Intelixencia Artificial. Plantexou a pregunta Que ferramentas temos para combatela? Dando como resposta o desenvolvemento do noso espíritu crítico.

Houbo duas preguntas da nosa base social.

A primeira foi que opinaba da Deep Web como ferramenta xeradora de desinformación. Marta comentou que foi dende sempre algo demonizado pero que o impacto que ten sobre a xeración da desinformación lle parecía mínimo.

A segunda foi sobre que accións directas poderiamos levar a cabo dende xa mesmo, ao día seguinte da charla. Unha resposta concreta foi xogar nós, coa familia, ou nas aulas, a un xogo onde o obxectivo e «facer desinformación», porque logo é máis sinxelo identificar as técnicas que empregan as fake news para influirnos. O xogo, da Universidade de Cambridge, chámase Bad News, e está pendente de traducir do inglés, pero é moi sinxelo.

No último relatorio o psicólogo Alberto Soler falounos sobre “Normas, límites, premios e castigos”. Sobre algo que parece tan razoable como que a maioría estamos de acordo en que queremos educar aos nosos fillos e fillas con grandes doses de amor, agarimo e respecto. Pero sempre hai situacións nas que é necesario establecer algúns límites que os protexan ou para ensinarlles cal é a forma axeitada de comportarse. Entón é cando a moitas familias e docentes asáltanlles as dúbidas: de verdade fan falta as normas e os límites?, cales?, a partir de que idade?, como podemos establecelos de forma clara e respectuosa coas súas emocións? E todo isto lévanos aos premios e os castigos. Xa sabemos, porque o falamos moitas veces, que non son nin a única nin a mellor ferramenta para educar a fillos, fillas ou alumnado pero, si non premiamos nin castigamos, que facemos cando superan eses límites ou incumpren as normas que puxemos?

En torno a estes temas, Alberto plantexou un interesantísimo relatorio sobre diferentes métodos, opinións concretas e accións directas para levar a cabo a educación das criaturas con un impacto emocional negativo mínimo na súa evolución vital.

Finalmente, dar os parabéns ao Concello de Tomiño a organización destas xornadas, as cales desfrutamos e nas cales aprendemos moitas cousas de utilidade. Estas iniciativas dende e eido local son moi de agradecer.

8M. Visibilizando a mulleres bravas de Honduras!

Nunha preciosa campaña impulsada dende AECID-Honduras, presentáronse distintas mulleres traballadoras e lideresas das que colaboran coas distintas ONGD españolas presentes en Honduras. Queremos presentarvos ás que temos a sorte de coñecer e coas que compartimos esforzos nos programas que Enxeñería Sen Fronteiras impulsa no sur de Honduras, neste caso en colaboración con CODDEFFAGOLF e financiación da Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

Neste enlace pódense ver as imaxes de catro delas:

  • Lorena Núñez, presidenta do grupo de mulleres marisqueiras de San Lorenzo
  • Nelly Villagra, do grupo de mulleres marisqueiras de San Lorenzo
  • María Teresa Flores, emprendedora do grupo de mulleres marisqueiras Estrellas del Mar de Marcovia
  • Mariela Burgos, presidenta do grupo de mulleres marisqueiras Estrellas del Mar de Marcovia

Neste outro pódese coñecer ao resto:

  • Dania Brugos, comercializadora de alimentos (marisco e tortillas)
  • Grupo de mulleres marisqueras emprendedoras

Aproveitamos para lembrar a visita doutras 6 mulleres bravas a Galicia hai xa ano e medio. A de cousas que pasaron dende aquela…

Boletín Oficial ESFeiro: marzo 2021


CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Enlaces de interese
  • Publicacións en físico
  • A recomendación artística do mes
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

  Este mes, ademais de celebrar que o BOE xa ten un irmán sonoro en forma de podcast, engadimos duas novas seccións: a «Recomendación artística do mes» e, dentro da sección Enlaces de interese, unha subsección para o tema de enerxía e cambio climático (que ademais vén fortísima na súa estrea).  

Tivemos a boa nova da creación dun incipiente grupo de enerxía e cambio climático de ESF, que foi o detoante de que adiquemos ese apartado específico a novas neste eido. Empezaron forte, impulsando un dos ciberfaladoiros realizados no mes, o de «alternativas para unha transición enerxética: que podo facer eu?«, do que se fixo un resumo por se non puideches asistir. O outro ciberfaladoiro foi sobre Outras realidades: Mozambique (é posible que pronto empecemos a facer algunha cousiña sobre este país).

    Tivemos tempo de asistir á presentación da nova Estratexia Dixital da Xunta de Galicia, e nos suscitou dúbidas que queremos compartir aquí.

    Tamén houbo reunións do grupo de Dereito Humano á Auga para seguir traballando no mapeo do estado da xestión do abascemento nos concellos de Galicia en colaboración con Ecoloxistas en Acción e a Universidade da Coruña, así como do grupo de Soberanía Alimentaria e Defensa do Territorio, que estivo definindo accións para este 2021. O 13 de febreiro houbo o III Ciber-vermú do grupo de homes esfeiros (ao que chamamos agarimosamente «micromachiños»), onde compartimos inquietudes sobre masculinidades alternativas.

    O Grupo de Apoio Mútuo Dixital tivo o primeiro encontro con membros de Ecos do Sur, para arrincar a proxecto de redución de Fenda Dixital en familias vulnerables coa reutilización de equipos vellos «voltos á vida» con software libre, apoiado por fondos IRPF da Xunta de Galicia.


HONDURAS

    En Honduras tivemos a boa nova da reincorporación da nosa representante país Raquel (apertas!!), e a viaxe de Irene para dar apoio nos meses de febreiro e marzo no país no peche de proxectos que toca nestes dous meses.

    Dentro do programa de soberanía alimentaria e defensa do territorio, en febreiro rematouse o proxecto, financiado pola Xunta de Galicia, de apoio á actividade marisqueira na súa fase 1 (nos vindeiros meses estaremos buscando a financiación para continuar). Presentouse a versión mellorada da ferramenta de mapeo participativo de áreas de alto valor ambiental e de agresións ambientais, SIROS, desenvolta co apoio do cartoLAB da Universidade da Coruña. Ademais, mulleres marisqueiras tiveron unhas xornadas de sementeira de marisco.

    Tamén nese programa, pero noutro proxecto, financiado pola Axencia Española de Cooperación, a organización hondureña socia de ESF, CODDEFFAGOLF, participou na mesa de Seguridad Alimentaria y Nutricional de la municipalidad de Nacaome.

    No último dos proxectos que temos en marcha dentro deste programa, tamén financiado pola Xunta de Galicia,  estamos a colaborar co CEXEF apoiando a grupos de mulleres con  CODDEFFAGOLF e ás oficinas municipales de la mujer de los 7 municipios da Mancomunidad NASMAR. En febreiro tivo lugar o primeiro foro de sanación grupal, «Tejiendo ternura en colectividad «, como un espazo reflexivo para as compañeiras que defenden a vida xunto ao mar.


    Xa no outro programa que temos en Honduras, o de promoción do dereito humano á auga, quixemos chamar a atención sobre a nosa aposta por ir introducindo no programa a hidroxeoloxía como sustento científico para fortalecer as accións das nosas socias na xestión da auga en Honduras. O estamos a facer coa Universidade da Coruña. Ademais, estivemos a preparar unha proposta para obter financiación da Deputación da Coruña para apoiar o programa de Formación de Técnicas Comunitarias de Auga.

A mala nova foi ter que lamentar o pasamento da alcaldesa de El Triunfo Gina Bonilla, coa que colaboramos estreitamente na defensa do dereito á auga na zona e que tivo a ocasión de visitar Galicia en 2018. Con ela, vaise unha loitadora e un exemplo para a clase política de Honduras. Foi pracer ter compartido esforzos con ela.


ENLACES DE INTERESE

Auga

Comunicación para o (como) desenvolvemento

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Políticas e modelos de desenvolvemento

Sensibilización

Soberanía alimentaria e defensa do territorio

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Voluntariado e Persoas


PUBLICACIÓNS EN FÍSICO

(se che interesan, están no local de A Coruña ou fácilmente accesibles, e as persoas da base social de ESF poden solicitalas para préstamo).

Aquí podes ver moitas das publicacións que temos disponibles para préstamo á base social xa catalogadas.

Este mes:

  • Atlas Ecosocial de Galicia. Editorial Catroventos

A RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA DO MES

    Esta é unha nova sección de BOE, onde recomendaremos algunha obra artística que nos pareza especialmente inspiradora. Cancións, libros, películas, obras de teatro, banda deseñada…, calquera peza de arte pode ter cabida!

Queremos estrear a sección con Manu Chao e o seu Clandestino, case un himno. Aquí podes escoitalo!


E NO PRÓXIMO MES …

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD (ou subscríbe ao seu boletín quincenal, que conta con ofertas de emprego; formacións e actividades; novidades do sector; convocatorias de bolsas e subvencións; propostas de voluntariado, etc.). Tamén nas nosas redes sociais FacebookinstagramTwitter difundimos eventos de interese externos a ESFGalicia de temas vinculados ao noso traballo. 


A ESF-RASE DO MES

A ciencia non é senón unha perversión de si mesma, a menos que teña como obxectivo final o melloramento da humanidade
Nikola Tesla

Ciberfaladoiro. Alternativas para a transición enerxética: que podo facer eu?

Neste ciberfaladoiro, que fixemos a pasada semana, quixemos compartir as pequenas ou grandes cousas que podemos facer dende a nosa vida diaria para impulsar esa necesaria transición enerxética. Non faltaron as reflexións sobre o contexto no que estamos inmersas, que dificultan en moitos casos as apostas persoais por boas prácticas e eleccións tecnolóxicas ao servizo dunha transición realmente sustentable. O mundo non aposta de momento de xeito masivo polo modelo de recuperación, reciclaxe e redución, pero esperamos que iso estea cambiando. Non queda moito tempo…

No entanto, dentro das nosas posibilidades, fomos partillando algunhas solucións que algunhas de nós estamos a implementar, e outras que as vemos viables e desexables, a pesar de que non esteamos a implementalas aínda. Empezando dende o máis sinxelo ao máis complexo ou custoso:

  • Redución doméstica de gasto, para evitar despilfarro de enerxía en luz e outras fugas de electricidade. Tamén xurdiu o tema de electrodomésticos eficientes e o sempre recorrente aforro en auga (que de facto tamén o é en enerxía). Aproveitar mellor a auga ao fregar cacharros, uso da auga da ducha mentres non quence para encher caldeiros que permitan fregar a casa/usala na cisterna/regar as plantas (tamén a do deshumidificador), reducir o caudal da cisterna (por exemplo metendo unha botella).
  • Non quedou sen mencionar, aínda que brevemente (tamén é un bo melón), o tema da compra de cercanía e tempada, apostando por alimentos Km0 ou o máis achegados posibles. Tamén a parte de greenwashing de empresas como Amazon que, sen embargo, teñen gran impacto nas emisións polo reparto.
  • O feito de vivir nunha casa igual da pé a maior posibilidade de implementar prácticas a maior nivel, como pequenas obras que permitan un mellor reaproveitamento de auga (de augas grises, por exemplo)
  • Á hora de contratar o servizo de abastecemento eléctrico, facer unha aposta por pequenas comercializadoras que ofrezan electricidade 100% renovable, e mellor se son cooperativas (onde as persoas socias son tamén clientas, e se involucran máis nas decisións e gobernanza sobre a electricidade que consumen). Algunhas destas cooperativas chegan ao nivel de xerar, por ser donas de parques solares. Falamos do caso de Nosa Enerxía, dado que dúas das persoas que estaban no ciberfaladoiro eran socias desta cooperativa.
  • Xa se nos queremos meter a rehabilitar ou facer unha vivenda, aquí hai moitas posibilidades, pero a selección de bos illantes axuda moito á redución do gasto enerxético (os estándares de casa pasiva están crecendo na súa implementación, ou polo menos se non é co sello de Pasive House, si cos materiais e técnicas equivalentes). E xa, a outro nivel, o emprego de materias de bioconstrución, moi interesantes para esas solucións de illamento, pero que tamén pretenden acadar a sustentabilidade no resto do seu ciclo de produción (incluíndo a proximidade de materiais), aínda que aquí hai que buscarse máis a vida, cada vez vai sendo máis habitual atopar profesionais (máis no deseño que na construción en si). ESPIGA é unha boa porta de entrada. Neste eido da construción tamén deu tempo a falar de diversas tecnoloxías de xeración descentralizada para instalacións domésticas como a de paneis solares (con ou sen baterías, que baixaron moito de prezo no último ano, pero seguen a ter os seus problemas), ou xeotermia vs aerotermia (máis cara e eficiente a primeira), e outras que poderían ser interesantes pero non hai apoio da lexislación (como o gas natural renovable a partir do lixo ou excrementos, complicadísimo de implementar a nivel doméstico polas trabas lexislativas, ou a mini-hidráulica). O abastecemento descentralizado e non conectado a rede tamén deu para falar. Dependendo do consumo, pode ser complicado, pero si hai exemplos que o poden facer viable. A cuestión é que quizais non é tan eficiente no seu balance final enerxético con respecto a conectarse á rede (sobre todo cando á rede aumente no mix enerxético as fontes renovables con respecto a fósiles, ou á nuclear, que ten outro tipo de problemas). Que ten menos pegada, estar todas conectadas a unha rede que saca a enerxía de plantas fotovoltaicas, eólicas ou hidráulicas, ou ter cada unha na casa os medios para obter a enerxía de uso doméstico? Porque hai que contar que hai industrias que precisan de potencias moi grandes, por non falar do tema de que pasa co transporte.
  • O melón do transporte. Aquí metémonos algo no eido do coche eléctrico, ao que é posible que lle adiquemos un ciberfaladoiro só para el… A potencia que precisa é moi grande, e complica bastante a xeración doméstica, polo menos tal e como está a cousa montada actualmente. Certo que a I+D+I é como se acabara de empezar neste eido. En calquera caso, non parece máis que un patadón cara adiante da industria do automóbil, que en realidade ten pouco que aportar á transición realmente sustentable.
  • Tamén xurdiu o tema do activismo persoal, participando en iniciativas de presión política (que parece que nos quedan moi lonxe, pero son realmente importantes) e de aprender máis desta realidade enerxética posta ao servizo dun sistema insustentable (como participando en ciberfaladoiros!!! :D), ou tratando de que outra xente coñeza unha realidade da transición enerxética da que non se fala tanto, máis aló do «crecemento verde» e outras solucións incompletas e enganosas (aquí hai unha publicación da que falamos, que é o máis parecido ao apocalipse zombie, pero en versión transición enerxética, e da moito que pensar). Unha iniciativa actualmente en marcha é a de tratar de que España saia da Carta da Enerxía (na que se entrou nos 90, e que impón moitas restricións ás capacidades de cada país asinante da carta á hora de ir movéndose cara maior soberanía enerxética, clave na nosa opinión para unha transición enerxética xusta e verdadeiramente sustentable). Neste senso da sensibilización, tamén houbo certo laio con respecto ás boas ideas sobre tecnoloxías ao servizo deste modelo máis «decrecentista» que se desenvolven en traballos fin de grao o máster nas universidades, e quedan sen difundir nin desenvolver, metidos nun caixón. Dende ESF pretendemos levar á universidade esta realidade escondida da transición enerxética (e doutros temas como auga, soberanía alimentaria ou soberanía dixital), desmontando o super-optimismo tecnolóxico, e animando a desenvolver unha tecnoloxía ao servizo doutro modelo distinto de desenvolvemento que non deixen a ninguén atrás.Houbo moitas cousas que quedaron no tinteiro, que tampouco queriamos que nos deran as uvas. Unha delas pode ser o gasto en tecnoloxías dixitais (tamén na casa, e no noso día a día coa cantidade de información que enviamos e recibimos por traballo, ocio, relacións sociais…, que ten un impacto cada vez maior). Que se vos ocorre a maiores? Deixádenolo nos comentarios ou dicídenolo en info[arroba]galicia.isf.es para tocar en vindeiros ciberfaladoiros

Agua subterránea en el sur de Honduras: la complejidad de la identificación

El mayor problema de estudio del agua subterránea es que, al estar bajo tierra, no se ve. Esto parece una gran tontería, pero es el origen del mal uso, el abandono y la contaminación de este recurso. Tanto en países como Honduras como en el rural gallego, existe un entendimiento del origen y el flujo del agua subterránea que se basa en la tradición y en la imaginación y no en la ciencia y que, en muchos de los casos, poco tiene que ver con la realidad. Sin embargo, la gestión y protección del agua subterránea requiere un profundo conocimiento del origen y el volumen renovable del recurso, el flujo subterráneo, los procesos que se producen en el subsuelo y las amenazas a la calidad del agua. Se ha comprobado además que no es suficiente contar con una persona experta que participe en el diseño del programa de desarrollo o en la planificación de gestión de los recursos hídricos. Es necesario un trabajo en la formación y sensibilización del personal de las organizaciones socias locales y en la población, para que sean quienes exijan la correcta gestión y el cuidado del agua subterránea, comprendan las soluciones técnicas adoptadas y detecten posibles problemáticas.

Enxeñería Sen Fronteiras Galicia (ESF) comenzó en 2007 a trabajar en el sur de Honduras en el marco de un convenio con la AECID. La base del trabajo que se ha estado desarrollando en el país es la realización del Plan de Gestión Integral del Recurso Hídrico. Se trata de una herramienta de planificación del agua basada en el estudio del territorio, comunidades y agua que sirve para diagnosticar, analizar y diseñar las actuaciones y planificar las inversiones con un enfoque de cuenca hidrográfica. Este trabajo se ha realizado siempre contando con los gobiernos locales, organizaciones (Ej. CODDEFAGOLF, Save the Children, AHJASA) y las comunidades para conseguir el fortalecimiento de la capacidad organizativa. Los proyectos realizados en estas líneas han sido financiados principalmente por la AECID y Cooperación Galega (Xunta de Galicia), pero también por el Concello de Lugo, la Diputación da Coruña, la Diputación de Valladolid, el Concello de Santiago de Compostela y el Fondo Galego de Cooperación e Solidariedade.

En 2015 ESF decidió abordar las carencias en Plan de Gestión Integral del Recurso Hídrico respecto a la gestión de los acuíferos. Aunque en etapas anteriores se habían recopilado datos de la profundidad del nivel piezométrico y de calidad del agua, no había apenas conocimiento la hidrogeología del sur de Honduras. Se sabe que las grandes plantaciones, como las meloneras, cuentan con estudios hidrogeológicos para sus explotaciones, pero no están disponibles al público. Por otro lado, el nivel de conocimientos de hidrogeología de los técnicos es muy escaso y, aún más escaso, el de la población y representantes políticas.

En 2017, el grupo de investigación Aquaterra de la Universidade da Coruña, comenzó a trabajar en estos temas en colaboración con Enxeñería Sen Fronteiras. Se desarrollaron actividades de formación de los técnicos municipales del sur de Honduras a distancia, en Galicia y después en un viaje a terreno en 2019 dentro de un proyecto financiado por la Xunta de Galicia, en el que se impartió un Curso de Introducción a la Hidrogeología, se realizaron prácticas en terreno y se hizo una identificación conjunta de problemáticas.

Aquaterra (UDC) y Enxeñería Sen Fronteiras Galicia se encuentran ahora en una fase de búsqueda de financiación para continuar con esta línea de formación de técnicos municipales y el acompañamiento en la identificación y la investigación de varias problemáticas. Se trabajará sobre varias problemáticas reales diferentes como la mejora de gestión de los bombeos de un sistema existente, la salinización de pozos en una zona costera o la definición de la contaminación por metales detectada en una zona volcánica y determinar su origen es natural. Se apoyará a los técnicos en la toma de datos, su análisis, el desarrollo de un modelo conceptual de la hidrogeología de la zona de estudio, la comprensión de la problemática y el desarrollo de medidas de mejora de la gestión. Esperamos poder comenzar estas actividades en 2021, ahora que el agua subterránea ya se empieza a “ver”.

Acacia Naves (UDC)

Sergio Fernández (ESF)

Boletín Sonoro ESFeiro en ESFRadio: febreiro 2021

Mañá é o Día da Radio. Cremos que é un bo momento para estrear en ESFRadio o Boletín Sonoro ESFeiro, a versión podcast do noso Boletín Oficial ESFeiro. En pouco máis de 5 minutiños podes coñecer o que fixemos en xaneiro en Galicia e #Honduras, novas sobre tecnoloxía e dereitos humanos, axenda de eventos vindeiros e ESFrase do mes. Se che gustan os podcasts, apúntate a ESFRadio!

Aquí podes escoitar o Boletín de febreiro:

Tamén en spotify

El agua empieza a cotizar en Bolsa… y eso nos preocupa

El 7 de diciembre conocimos la noticia a través de la agencia EFE de que el agua comenzará a cotizar en el mercado de futuros de Wall Street. Desde entonces, se ha escrito mucho sobre el tema, ya que es un hecho de gran impacto por todas las consecuencias que de ello podrían derivarse aunque esté basado únicamente en los precios de futuros del agua en California.

Desde Enxeñería Sen Fronteiras creímos oportuno hacer un análisis crítico previo debate de nuestra base social, que incluso motivó la organización de un taller online específico sobre el tema el 20 de enero.

El agua como derecho humano y la importancia del ciclo natural.

Uno podría pensar que hablar de la importancia del agua en la Tierra es redundante por obvia. Es un elemento fundamental para la vida tal y como la conocemos.

El pasado 28 de julio se cumplió el décimo aniversario del reconocimiento del Derecho humano al agua y al saneamiento por parte de las Naciones Unidas. En la resolución 64/292 reconoce que el Derecho al Agua Potable y al Saneamiento es un Derecho Humano fundamental para el pleno disfrute de la vida y de todos los Derechos Humanos.

Este ha sido un hito importante ya que por primera vez se hace explícito este derecho y se insta a la comunidad internacional y los gobiernos a redoblar sus esfuerzos para satisfacer las necesidades humanas básicas y alcanzar los Objetivos del Milenio, los cuales han sido reformulados como Objetivos de Desarrollo Sostenible en 2015.

No debemos olvidar la importancia del ciclo natural del agua como soporte de los ecosistemas, siendo fundamental para la vida en el planeta en un sentido amplio.

Antecedentes del agua como bien económico.

Esto no es nuevo, el agua se vende desde hace mucho tiempo, no hay nada más que ver en el negocio del agua embotellada, frente al cual la ESF se ha posicionado durante mucho tiempo apoyando campañas como ProGrifo. También puede haber tales intercambios a escala local.

En algunos casos (no nos consta en España), en comunidades de regantes, un regante puede vender sus derechos de riego a otro regantes (aunque, en este caso, se trata de intercambios entre entidades o personas de una determinada zona con mayor vinculación con el tierra, y bajo la supervisión, al menos en teoría, de entidades como organismos de cuenca o similares).

Más allá de eso fueron, más recientemente, las declaraciones del CEO de Nestlé, con la defensa del uso de herramientas de mercado para la gestión del agua, que es incompatible con su gestión como derecho humano, que debe seguir más esquemas como el propuesto por Nueva Cultura del Agua , que distingue “agua viva” de “agua comercial”, “agua de lujo” o “agua para uso público”.

Ya existen fondos de inversión para empresas orientadas al sector hídrico a escala global, que están dispuestas a asumir fuertes variaciones de precios y por tanto muestran poca reticencia al riesgo y tienen un horizonte de inversión a largo plazo (7 años o más).

Definición de mercados futuros.

El mercado de futuros consiste en negociar contratos para comprar y vender ciertos bienes en una fecha futura a través de un acuerdo de precio, cantidad y vencimiento en el presente. Es decir, negocia con el derecho a comprar x litros de agua a x euros en x meses.

¿Debería gestionarse el agua con este tipo de herramientas de mercado?

Es muy complicado entender ciertos conceptos económicos para personas no expertas. El mercado de futuro es uno de ellos.

La creciente pérdida de peso de la economía real con respecto a la financiera, de la que hablan autores como José Manuel Naredo, nos hace perder de vista lo que realmente está sucediendo en el sistema económico mundial. Es una pérdida de «soberanía económica», que ahora está controlada por unas pocas personas que son expertas en productos que son muy populares para la especulación. Es como construir sobre pilares de aire. Estos productos podrían enmarcarse en contratos futuros que, como toda la economía financiada, se alejen de los productos finales con los que se comercializa el proceso transaccional como tal.

En resumen, esos derechos de futuros de agua en California podrían terminar siendo comprados y vendidos por entidades a las que poco les importa qué se va a hacer con el agua y dónde (quizás, al principio, eso está más regulado, pero el mercado global tiene demasiada fuerza). Eso, en el caso de un elemento vital como el agua, puede tener consecuencias devastadoras. Además, el peso de la regulación recae en instituciones más o menos locales, (a nivel de cuenca, o a nivel de estado federal, o quizás a nivel nacional) que, en teoría, garantizarían que se respete el Derecho al Agua.

Quizás esta regulación podría ser liderada efectivamente por una entidad si existe la legislación y la fortaleza institucional adecuadas, pero basádonos en nuestra experiencia en varios países del mundo, esta fortaleza legislativa e institucional no es de ninguna manera la más común. En este caso, lo que se pone en el mercado no es agua, sino contratos de futuro. Es un mercado de futuros de agua.

En productos agrícolas este tipo de mercado de futuros se realizó hace muchos años. La idea o excusa inicialmente era tratar de proteger y estabilizar sectores productivos, en la época del expansionismo agrario y proteger áreas productivas que habían hecho mucha inversión en los sectores, por si de repente una empresa lograba producir a muy bajo costo en otros lugares del mundo. Es la misma razón que los defensores de este mercado de futuros utilizan con el agua, esa estabilización de precios.

Pero cuando la gestión de un producto básico para la vida se vuelve tan compleja, pueden surgir muchos costos de transacción, errores de gestión o regulatorios, malas prácticas, corrupción o simplemente la incapacidad de las instituciones reguladoras como ya se mencionó, y terminan pagando las poblaciones más vulnerables. Hay muchos estudios que demuestran esto, ya que termina creando un marco de sociedades que lo que hacen es especular y separar la gestión alimentaria de los consumidores finales de alimentos.

Una pérdida de soberanía alimentaria, muy perjudicial si se quiere asegurar el Derecho a la Alimentación (que está estrechamente relacionado con el Derecho al Agua). Un estudio muy interesante que se hizo en 2011 es el artículo Navegando por los meandros de la especulación alimentaria, con un título ya muy ilustrativo.

Por otro lado, el agua tampoco es un bien de capital cualquiera. Es esencial para el sustento de todos los seres vivos y no es consistentemente reemplazable por bienes de capital como productos agrícolas, forestales, mineros, etc. Esta explicación se puede encontrar en las conferencias de Pedro Arrojo, actual relator de Naciones Unidas para el Agua.

Los estados deben tener una regulación adecuada del uso del agua, cobrar por licencias de captación y consumo (aguas superficiales y subterráneas), emisiones y descargas de efluentes, realizado sobre la base de estudios serios de capacidad de carga y regeneración que respetan los caudales ecológicos. La unidad territorial más común para la gestión del agua son las cuencas hidrográficas, unidades delimitadas por el propio ciclo natural del agua y la topografía del terreno, de las cuales es necesario contar con buenos modelos hidrológicos de equilibrio, disponibilidad de recursos y demanda (que no es en absoluto habitual, ni siquiera en los países más ricos), y usarlos para ver si realmente es factible otorgar licencias, evitando intereses partidistas o espurios. El monitoreo y control también es clave, con tasas adecuadas de uso y sensibilización del público sobre el uso racional y control de la sobrexplotación del recurso. Al poner el excedente en el mercado libre, el excedente de licencias entra en territorio peligroso: se pueden comprar licencias baratas ahora incluso si no se van a utilizar y luego venderlas a un precio más alto, especulando así con la disminución del recurso provocado por el cambio climático. Una especulación que debe controlarse como parte del proceso de obtención de licencia y seguimiento, que debe ser público, es decir, no otorgar licencias y cancelarlas si no se utilizan. Pero, como dijimos, es meter el zorro en el galliñero.

Al final, lo que se logra es que los grandes fondos sigan acaparando los recursos básicos de por vida, porque tienen más capacidad para invertir, arriesgar más y en el más largo plazo. Lo pequeño también es hermoso a nivel empresarial, porque se comprende mejor, porque está más cerca de los bienes y servicios con los que se comercia y los impactos que genera.

Aquellos fondos que no entienden los derechos humanos, porque aunque tienen gente detrás, han adquirido un carácter deshumanizado, casi psicopático, porque están al servicio de la generación de riqueza para sus dueños, quienes, en muchos casos, no conocen realmente el mecanismos con los que se están beneficiando a costa de mucho sufrimiento.

Si queremos un mercado verdaderamente libre, donde todos tengan la oportunidad de participar en por igual, debería prohibirse la especulación. La especulación fomenta el corporativismo, el oligopolio (en Galicia decimos «el oro corre al tesoro») y el libertinaje. Quien puede, hace lo que quiere, sobre todo despersonaliza a los oprimidos, y no hay mejor forma de despersonalizar que la distancia y opacidad en los impactos de lo que se hace. Solo puede especular quién puede estar en riesgo de perder dinero. Y, lo más importante, el único objetivo es acumular riqueza para usarla en lo que quiera. Mucha gente cree que esto es legítimo y muchos otros naturalizan «la historia». Pero queremos contar otras historias.

¿Qué es la especulación sino una agresión a la autonomía y, en consecuencia, a la libertad de otras personas. Por ejemplo, por no poder tomar siquiera decisiones sobre el manejo de productos que aseguren la subsistencia ?. Cualquiera que quiera ingresar al mercado para comprar y vender sus productos, vivir de su negocio, utilizar un producto o invertir en un nuevo proceso, no necesita especular.

En Ingeniería sin Fronteras ya hemos reflexionado sobre cómo la empresa puede ponerse al servicio de un desarrollo más inclusivo, incluso emancipador. La especulación legitima la jerarquía, que tiene muchas posibilidades de convertirse en opresión, yendo en contra de los procesos de ciudadanía emancipadora y crítica que defiende Ingeniería sin Fronteras. Se vende este modelo como algo natural, cuando en realidad es una decisión personal, social, cultural y política.

Conclusiones

• El agua no es un bien mercantilizable. Es un derecho humano y debe ser legislado y gestionado como tal. Pensamos que ingresar al mercado de futuros es incompatible con garantizar el agua como derecho humano.

• Creemos que esta evolución en California podría tener efectos en otros lugares, incluso en la UE, donde el agua está reconocida como un derecho humano. La UE debe garantizar legislativamente la gestión del agua como derecho humano. También estaremos al tanto de lo que está sucediendo en los países donde trabajamos, apoyando a organizaciones y redes en esos países que están trabajando constantemente para garantizar el Derecho Humano al Agua.

• La transparencia de los mecanismos de gestión del agua y el control legislativo y de la sociedad civil organizada cobran cada vez más importancia ante estos intentos de incluir el agua en mercados con alto potencial especulativo.

• Desde Ingeniería sin Fronteras, no vemos nada claro esa presumible estabilización de los precios del agua que pronostican quienes defienden la cotización en el mercado de futuros, y sí vemos peligros manifiestos, de los que ya hay bastantes ejemplos en los mercados de los alimentos básicos. Estimamos un grave riesgo el distanciamiento en la toma de decisiones sobre un bien básico para las personas del planeta, que tienen muchas posibilidades de quedar a merced de movimientos especulativos globales que escapan a la comprensión del grueso de la sociedad. .

Presentación Estratexia Galicia Dixital 2030 da Xunta de Galicia

Hoxe estivemos na presentación da Estratexia Galicia Dixital 2030 #EGD2030. Interésanos moito participar no deseño destas ferramentas estratéxicas, se ben aínda hai unha eiva na incorporación de organizacións do sector non lucrativo e dos DDHH nestes temas tecnolóxicos. Pero esa é precisamente o tema que nos apasiona, así que temos algunhas preocupacións con respecto a esta estratexia, que comentamos a continuación:

  • Contémplase como parte esencial da estratexia os #OpenData ou datos abertos (tamén nos xeográficos) dos levantados con fondos públicos?
  • Como se protexerá a privacidade das persoas (p.e. no eido sanitario)?
  • Vanse favorecer empresas locais e software libre, ou vaise seguir a apostar pola contratación de empresas que non deixen coñecemento no territorio?
  • Como se apoiará á tecnoloxía para as persoas (coas persoas e a vida no centro)?
  • Como se traballará a transparencia na contratación das empresas que implementen estes programas. Tratarase de buscar sempre que sexa posible alternativas endóxenas que realmente creen tecido xenerador de ideas e empregos en Galicia?
  • No Consello Asesor van estar entidades da sociedade civil con enfoque de dereitos humanos? Como se involucrán eses axentes sociais que se mencionaron? Como se incorporarán eses debates éticos?
  • No código ético desenvolvemento transformacion dixital galicia como se elaborará? Como se introduxeron os ODS e axenda 2030 neste plan?

Por todo isto, hai, para nós, unha serie de principios e valores que deberían sustentar a estratexia (non sabemos aínda se se explicitaron como tal na estratexia, pronto o veremos):

Transparencia, da que se derivaría os datos abertos e a participación de entidades da sociedade civil.

– Defensa da privacidade

Non deixar a ninguén atrás (e diso deriva a loita contra a fenda dixital, pero tamén a ética algorítmica que xenera, por exemplo, sesgos de xénero ou raza en moitas aplicacións).

Soberanía tecnolóxica e desenvolvemento endóxeno (ainda que falemos de comunicacións globais, seguir conectadas a terra, como se facía referencia falando da Xeneración Nós)

Sustentabilidade. Menos é máis, non todo son máis e máis megas e a dixitalización como fin en si mesmo. Deste tema vense reflexionando xa hai tempo en eidos como a soberanía alimentaria.

Galicia podería ser referente na implantación de valores de posta da dixitalización ao servizo de todas as persoas e do planeta. O presidente Alberto Núñez Feijóo fixo precisamente referencia de valores no seu discurso de clausura, falando da elaboración que se fará do Código Ético. Esperamos que non se convirta nun documento «descafeinado» e baleiro. Esperamos que para a súa elaboración se abran espazos para organizacións como a nosa.

É momento de falar de ética tecnolóxica, para facer fronte a problemas xa coñecidos como os sesgos na IA, tecnoloxía abertas á cidadanía para que se produza unha reapropiación tecnolóxica e a corresponsabilidade no seu uso, deixando de separar ás persoas usuarias do xeito de construír tecnoloxía e de xestionala, tanto no eido técnico como no da gobernanza da tecnoloxía e da súa implementación. A palabra persoas foi unha das máis mencionadas na presentación, quedámonos con iso polo momento.

BOLETIN OFICIAL ESFEIRO: febreiro 2021

Esta é a versión escrita do noso boletín mensual, se prefieres a versión radiofónica (resumida), aquí podes ir ao Boletín Sonoro ESFeiro

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Enlaces de interese
  • Publicacións en físico
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

    Neste surrealista primeiro mes de 2021 tivemos a ocasión de tratar nun ciberfaladoiro o tema de que a auga empece a cotizar en mercados de futuro. Dende o grupo de dereito a auga se levaba reflexionando xa unha semanas sobre o tema e, tras o ciberfaladoiro, sacouse unha reflexión na nosa web expresando a nosa preocupación.

    No Grupo de Apoio Mútuo Dixital tivemos a boa nova de ter acadada unha axuda da Xunta de Galicia (dos fondos da X solidaria da declaración da renda) onde, colaborando coa ONG Ecos do Sur, desenvolveremos un programiña formativo para rescatar vellas computadoras e facelas usables no ámbito doméstico empregando software libre. Esperamos que sexa o inicio dunha longa e fructífera relación :D. Dende o mesmo grupo, organizáronse duas xornadas formativas:

  • Miguel Bouzada contounos as súas experiencias co grupo de reciclaxe informática no que participou hai uns anos (colaboración de GalPon e Gruvi)
  • Javier Teruelo falounos da súa experiencias de instalación de slitaz no centro educativo onde imparte clases, en Cataluña (slitaz é un sistema GNU-linux moi lixeiro e perfecto para máquinas vellas). Aquí podes ver o faladoiro.

    Tamén tivemos ocasión de contar como funciona e o que estamos facendo en ESF Galicia a compañeiras do resto de asociacións da Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras.


HONDURAS

    En Honduras, continúa o traballo no noso programa de Soberanía Alimentaria e Defensa do Territorio, onde están activos tres proxectos:

No programa de Dereito á Auga, seguimos a presentar propostas para acadar financiación, desta volta ao Fondo Galego de Cooperación e Solidariedade, a ver se o conseguimos!


ENLACES DE INTERESE

Auga

Comunicación para o (como) desenvolvemento

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Políticas e modelos de desenvolvemento

Sensibilización

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Voluntariado e Persoas


PUBLICACIÓNS EN FÍSICO

(se che interesan, están no local de A Coruña ou fácilmente accesibles, e as persoas da base social de ESF poden solicitalas para préstamo).

Aquí podes ver moitas das publicacións que temos disponibles para préstamo á base social xa catalogadas.

Este mes:


E NO PRÓXIMO MES …

  • 2 de febreiro: Día dos Humedais
  • 9 de febreiro: 19h. ciberfaladoiro Outras Realidades: Mozambique, nesta sala
  • 10 de febreiro: 12:45h. Charla en liña sobre Economía e Desenvolvemento Humano, de Enrique Saéz. Asistencia libre nesta sala, dentro da materia de Cooperación para o Desenvolvemento da Escola de Camiños, coa que ESF colabora e axudou a crear no seu día.
  • 11 de febreiro: Día Internacional da Muller e a Nena na Ciencia
  • 13 de febreiro: Día Mundial da Radio
  • 14 de febreiro: Día da Enerxía
  • 20 de febreiro: Día Mundial da Xustiza Social
  • 24 de febrero: 12:45h. Charla en liña.El derecho a un hábitat humano sostenible. Plácido Lizancos y Patricia Muñiz. Dentro da materia de Cooperación para o Desenvolvemento da Escola de Camiños
  • 27 de febreiro: Aniversario da Proclamacion da República Arabe Saharaui Democrática
  • 2 de marzo: 12:45h. Charla en liña. El problema de la desigualdad. Atilano Pena. Dentro da materia de Cooperación para o Desenvolvemento da Escola de Camiños
  • 3 de marzo: 12:45h. Charla en liña. Cooperación internacional y Acción Humanitaria. Quique Peña y Ofelia García. Dentro da materia de Cooperación para o Desenvolvemento da Escola de Camiños

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD (ou subscríbe ao seu boletín quincenal, que conta con ofertas de emprego; formacións e actividades; novidades do sector; convocatorias de bolsas e subvencións; propostas de voluntariado, etc.). Tamén nas nosas redes sociais Facebook instagramTwitter difundimos eventos de interese externos a ESFGalicia de temas vinculados ao noso traballo. 


A ESF-RASE DO MES

«Se as máquinas producen todo o que necesitamos, o resultado dependerá de como se distribúan as cousas. Todo o mundo poderá gozar dunha vida de luxo ocioso se se comparte a riqueza producida polas máquinas, ou a maioría da xente pode acabar sendo miserablemente pobre se os propietarios das máquinas presionan con éxito contra  a redistribución da riqueza. Ata o momento, a tendencia parece ser cara á segunda opción, coa tecnoloxía causando unha desigualdade crecente»
Stephen Hawking