Esta é a versión en galego do post que se publicou en castelán no blogue La tecnología no nos salvará, de El Salto Diario. Está escrito a catro mans por Sergio Alvariño e Sergio Fernández, con foto de Sergio Alvariño.
Se aceptamos unha definición xeral de rede social como unha plataforma dixital que permiten comunicarse e intercambiar información a comunidades de persoas con intereses ou relacións comúns, teriamos que aceptar tamén que casi todo o que facemos na rede facémolo a través dunha rede social. Non podemos limitarnos aos exemplos clásicos de Facebook ou X (antes coñecido como Twitter). Telegram ou Whatsapp, cando nos comunicamos nun grupo, son unha rede social. Páxinas como Flickr ou LinkedIn serían tamén redes sociais (moi centradas nunha temática concreta), etc.
Se aceptamos esa definición a historia das Redes Sociais remontaríase incluso aos tempos de Usenet (que non deixaría de ser unha rede social), ou mesmo Fidonet (grazas a Gonzalo Méndez González polo seu comentario á versión en castelán).
A cuestión é que a historia das redes sociales é máis longa do que adoitamos pensar, ao fin, os seres humanos somos seres sociais e, unha ferramenta como a Internet, usouse para socializar prácticamente dende que naceu.
Xa sexa que aceptemos Usenet ou Fidonet como RRSS ou como precursoras, ou sigamos o canon e digamos que a primeira RRSS foi _ClassMates_ (1995), o caso é que o uso das redes sociais extendeuse rápidamente, prácticamente limitado só pola facilidade de acceso da xente a unha conexión de datos. Á xente gústalle socializar e intercambiar información. Cando os dispositivos móbiles empezaron a incorporar conexións de datos á Internet as redes sociais estouparon, popularizándose enormemente.
No seu nacemento, as redes sociais non eran necesariamente tóxicas. As primeiras versións de Twitter ou Facebook eran prácticamente inventos de xente á que lle gustaba trastear coa tecnoloxía. Pero según aumentou o número de usuarios comenzou tamén o proceso «de enmerdación». É moi recomendable leer os artigos de Cory Doctorow (que por certo inventou o nome do proceso) explicando como a «enshitfication» é inevitable cando se entra no proceso de monetizar as RRSS, especialmente as centralizadas. Podemos imaxinar que por moi idealistas que sexamos ao principio cando inventamos unha RRSS, a medida que se popularice , aumentarán os custos, e se queremos manter o invento necesitamos cartos para cubrir esos custos.
Desgrazadamente, o crecemento das redes sociais e a evolución dos dispositivos móbiles sempre foron dirixidos con criterios mercantilistas. Cando as RRSS empezaron a medrar forte, os propietarios dos motores de búsqueda xa estaban nos albores da «economía de datos» para administrar publicidade á medida dos usuarios baseándose nos datos recollidos das búsquedas. Segundo aumentaban as capacidades dos móbiles e o número de usuarios das RRSS, máis rendible era o negocio. O deseño orixinal das RRSS foi cambiando para aumentar a fidelidade dos usuarios e o tempo que pasaban na rede facéndoas tan adictivas como fora posible. De aí veñen carácterísticas como o scroll infinito ou ter que beliscar a pantalla para refrescar.
Pero o xeito definitivo de monetizar as RRSS radica no algoritmo que usa cada unha delas para priorizar o contido que chega á persoa que a está usando. Os detalles dos algoritmos usados por cada empresa son un segredo absoluto, pero hai evidencias do uso do algoritmo para fins tan dispares como influír nos membros dun xurado popular ou nos resultados das eleccións de diferentes países (ver Cambridge Analytica)
Cando todo se move arredor da monetización e de maximizar os beneficios o proceso de «enmerdación» dos servizos é inevitable, e os obxetivos finais das RRSS son que as persoas que as usan pensen ou fagan cousas que non pensarían nin farían por si mesmas. Aquí xa non estamos a falar de simplemente comprar produtos comerciais.
Estes días houbo unha avalancha de migracións dende o antigo Twitter a outras redes sociais. Moitas organizacións de transformación social optan por moverse ás redes que parecen estar recollendo máis persoas. Incluso as profesionais da comunicación (moitas delas), caen nesta tea de araña da «cantidade fronte á calidade», por moito que despois prediquen que non ten sentido a comunicación «en xeral», senón que é importante segmentar os públicos aos que pensamos que podemos chegar mellor e nos que podemos ter influencia. Ao final, quédanse invisibilizadas na marea de contidos e acabamos tendo a nosa pequena caixa de resonancia de sempre, co engadido de que cada vez compensa menos a incoherencia de crear contido para unhas plataformas gobernandas por grandes tecnolóxicas que comercian coa privacidade e que, como vimos, practican a enmerdación. Porque si, Bluesky tamén é iso, e coas recentes incorporacións nas ampliacións de capital (inversores que veñen das criptomonedas), non pensamos que a cousa vaia a mellor. Sempre dixemos que unha tecnoloxía gobernada por poucas persoas é menos susceptible de ser tecnoloxía para o ben común (o anel único do Señor dos Aneis é un bo exemplo…).
Quen afirma que hai que «aguantar na trincheira» de twitter (ou de calquera outra redes social controlada por unha gran tecnolóxica), enfoca isto como unha guerra, con héroes e sacrificios. Non somos tantas e non temos tantas forzas. Parece unha loita de David contra Goliat. Posiblemente sexa máis estratéxico tratar de construir «o noso terreo» e non quedar no seu (e twitter claramente era o seu, pero Bluesky está construido cos mesmos mimbres, o mesmo que vemos a tendencia de Meta nos últimos tempos).
Por que pensamos que o Fediverso é unha alternativa moito mellor que Bluesky? Por suposto, a ausencia de algoritmo que xestione o que vemos é unha gran vantaxe. No Fediverso (hoxe por hoxe) a túa liña temporal (o contido que recibes directamente) é como o teu xardín, ti es quen decide que plantas engades e o responsable de podar e eliminar malas herbas cando aparezan. Pero pensamos que o Fediverso tamén pode sufrir procesos de «enshitfication», inevitablemente haberá intentos de monetizalo, canto máis éxito teña tanto máis apetitoso resultará. A característica fundamental do Fediverso é que non estás prisioneiro/a dun provedor. Para nós, esa é a maior vantaxe, a que garante finalmente a túa liberdade. Se non estás a gusto na instancia na que acampaches, ou a túa instancia cambia as súas políticas, ou o servizo comeza un proceso de «enshitfication», sempre te podes mover a outra instancia ou a outro servizo. É evidente que isto plantea retos. Sería desexable que se fixeran tantos ou máis esforzos en facilitar a mobilidade dunha instancia a outra (ou incluso a mobilidade entre distintos servizos) que en mellorar os mecanismos de moderación, que parece ser o que máis preocupa ao público neste momento.
Deste xeito, as instancias descentralizadas e federadas, que son e sustentan o Fediverso, están moito máis en consonancia coa idea de gobernanza da tecnoloxía e de reapropiación tecnolóxica, como primeiros pasos cara unha tecnoloxía para o ben común. Ademais, cremos que as entidades e persoas que moran xa no Fediverso parten duns valores como reapropiación e co-responsabilidade tecnolóxica, tecnoloxía para a inclusión e democratización tecnolóxica, moi na liña dos que defendemos, e que se pode facilitar a xeneración dunha masa crítica social que impulse estes valores.
Para entendelo mellor, ir a Bluesky dende X é, no eido alimentario, como pasar de Nestlé a El Pozo, pero irse ao Fediverso é como o consumo en mercados locais.
Así que quedámonos coa frase «O que precisamos é confiar en que podemos construír espazos dixitais que habitaremos, en lugar de usalos pasivamente, para recuperar os futuros que nos robaron. Como persoas libres e conscientes», de Marta G. Franco no libro Las redes son nuestras, una historia popular de Internet y un mapa para volver a habitarla.
No mundiño da acción para a transformación ecosocial falamos moito de que queremos que a revolución nos pille bailando, pero a música vai ser de spotify ou da charanga da nosa parroquia?
Outros enlaces que nos gustaron sobre o tema
Este moi ilustrativo con metáforas chulis, ou moi didácticos como este ou este.
Para saber máis sobre mierdificación
Este é algo máis técnico
E este outro aínda máis técnico
