Enxeñeria Sen Fronteiras

Visor dos sistemas municipais de abastecemento de auga en Galicia

/in , ,

Este visor cartográfico, en permanente actualización e corrección, vén suplir a falta de información pública e accesible en Galicia sobre os sistemas de abastecemento municipais de auga potable. Foi feito en colaboración de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia, Ecoloxistas en Acción e o Laboratorio de Enxeñería Cartográfica da Universidade da Coruña.

Nel pódese consultar en formato de Sistema de Información Xeográfica o número de sistemas de abastecemento municipais que existen en cada concello e cómo se xestionan actualmente (público ou privado a través de concesión a empresa). Fornécese ademáis información sobre o volume de auga suministrado, que se contrasta co volume facturado polo Concello para obter un ratio de perdas no sistema, e tamén sobre os custos económicos para o Concello e consumidores. Toda a información para a realización do visor foi obtida con datos proporcionados polos concellos galegos.

ACCEDE AO VISOR

Metodoloxía

Os concellos nos que non aparecen datos son dos que non se obtivo información a pesares de solicitala, xa que a partir de traballo de persoas voluntarias de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia e Ecoloxistas en Acción se fixeron solicitudes en cada un dos rexistros telemáticos dos concellos galegos, un por un. Foise levando un rexistro das solicitudes realizadas, con número de expediente e data de presentación.

Nunha primeira etapa, tras esa solicitude directa en cada rexistro telemático municipal, só uns 20 concellos contestaron enviando os datos solicitados. Entón se realizou unha queixa á Valedoría do Pobo indicando os concellos que non contestaron pasados 4 meses. A partir dese momento foi cando se empezaron a obter máis respostas. Estas respostas os concellos as enviaban tanto vía email, como a través da Valedoría do Pobo ou no Notifica.gal. Nalgúns casos (en torno aos 20) indicaban que non lles constaba a solicitude, obrigándonos a enviarlles datos do expediente e data de presentación (o cal fainos resaltar como moitos concellos non teñen ben estruturada o subministro de información pública, sexa por falta de persoal, de protocolos axeitados ou simplemente por desidia). Nalgúns casos aínda se están enviando estes datos por non dar abasto, xa que se trata de traballo voluntario, non se contou con financiación para este traballo excepto un pequeno monto para desenvolver o Visor.

Aquí se pode coñecer máis sobre obstáculos atopados, ferramentas e aplicacións empregadas ou máis detalles de xestión dos datos.

Se se desexan os datos en bruto, pódense solicitar ao correo-e de contacto

Propostas de futuro

  • Realización de estudos e comparativas (empregando tamén a variable xeográfica)
  • Proposta de mantemento e actualización do sistema de información a nivel técnico e de gobernanza (como e quen manterá os datos e o sistema actualizado?). Opción de sistema online participativo empregando ferramentas como EMAPIC ou similares.
  • Ampliación do proxecto para incluir en cada concello o resto de sistemas de abastecemento existentes (probablemente traballando por número de persoas atendidas ou por % da poboación, que pode ser maior do 100% ao ser bastante habitual aldeas que conten con máis dun sistema de abastecemento, por exemplo veciñal e municipal). Para isto, a intención sería difundir o proxecto no territorio, para por unha banda crear incidencia social e por outra que a plataforma sexa un sistema vivo que permita achegas de todo o mundo, con validación posterior dos datos.
  • Afondamento en indicadores de aseguramento do Dereito Humano á Auga, tanto en concellos ou grupos de concellos, como a nivel de toda Galicia (en particular os que teñen que ver con acceso a información pública, a pobreza hídrica e a gobernanza).
Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas dende Honduras. Juan, a crónica final

/in , , ,

Despois de levar case un mes instalado en Galicia, toca analizar as últimas semanas en San Lorenzo e a experiencia en si. Esta última crónica ía ser escrita durante o voo de volta, pero á hora de afrontar esa análise, non me vin capacitado para tal cousa. Recordo comezar a intentas escribir estas últimas verbas sobrevoando Cuba, mais non fun quen.

Os dous últimos mércores puidemos vivir as xornadas de Habilidades para a Vida que se impartían a diferentes comunidades coas que habitualmente CODDEFFAGOLF traballa da man principalmente da técnica Aminta. Ambos talleres foron impartidos nas oficinas de San Lorenzo, e permitiunos coñecer mellor a forma de vida e pensamento da xente que naceu, pertence e vai seguir loitando para que as súas comunidades se manteñan. Alén disto, puidemos ver como as comunidades se relacionan entre si, e o orgullosas que están de pertencer e compartir con outras as características da súa. A primeira das xornadas tiña como tema principal a resolución de conflitos, como sobrelevar os problemas que se xeran, o traballo da empatía coa outra parte e a convivencia; traballando temas como a diferenza entre os traballos feitos polas mulleres e polos homes, e a importancia social que se lle daba ós segundos en comparación coas primeiras. A segunda e peche de formación, tivo como eixo principal a política en xeral, como afecta ás diferentes comunidades non só a política nacional, senón a política propia da xente coa que compartes vida diaria, da familia ou do traballo, sendo conscientes de que é algo que vai moito máis aló do que de primeiras pensamos, e que ten que ver con absolutamente todo o que vivimos. A persoa coa que máis información compartín e que máis se abriu foi Dona Ana, unha muller empoderada, que sempre nos daba a súa opinión e forma de ver as cousas, que facía valer o seu traballo, a importancia que a familia tiña para ela e que, a pesar das desgracias que a vida nos pode proporcionar, temos que vivir e ser felices, superando e vendo o positivo das tantas cousas que vivimos ao longo da vida.

Tiven tamén a oportunidade de visitar, co técnico Carlos, unha das escolas de San Lorenzo, onde se impartiu unha capacitación a menos de educación primaria sobre o coidado do entorno no que vivimos e como isto afecta non só ao entorno, senón que a propia contaminación do entorno ten consecuencias directas sobre a economía da zona debido ao imparto no sector marisqueiro, nas colleitas e na propia saúde dos seres vivos. Tamén observamos as características de barrios menos céntricos da cidade, con menos servizos, e con niveis socioeconómicos máis baixos. Como sempre, o alumnado e profesorado do centro recibiunos coas brazos abertos e con todo o agradecemento pola charla e a visita.

Coa Técnica Nohelia puidemos formar parte da ECOlecta. Unha actividade na que podían participar diferentes colexios da zona de Choluteca, onde se recollían residuos electrónicos e electrodomésticos antigos. Foi unha feria moi parecida ao Recicla+ organizado pola mesma técnica semanas atrás.

Puiden tamén visitar con Sandra, o futuro laboratorio de análise de augas sa Secretaría de Saúde do Departamento de Valle, financiado pola Deputación da Coruña. Alí, antiguo laboratorio de SESAL que se adicaba ao análise de sal mariño e alimentos veterinarios reunímonos coa secretaria de saúde, Karina, e ensinounos as instalacións que hai, e as melloras que se deben facer para por en marcha este importante avance para a calidade de auga do país, e as melloras na vida da xente que a consume, xa que un dos principais problemas que se atopa na zona e en moitas comunidades son as complicacións renais que existen e poden ser debidos á calidade das augas que se consumen.

Con todo isto, tocou comezar a despedirse da xente coa que levaba compartindo vida xa dous meses, con todo o que iso conleva, unha mestura de emocións de despedida e de que existen moitas posibilidades de non volver ver a tantísima xente á que neste tempo lle colles moito cariño, de deixar atrás a un país que nos acolleu cos brazos abertos, que nos coidou como se formásemos parte das súas comunidades dende que nacemos, que me fixo coñecer e vivir a experiencia de vida máis forte que tiven ata o de agora, con gañas tamén de voltar á casa, ver a familia e amigos que xa comezas a botar en falta. Visitar por última vez Amapala e comer con Reinita, ir por última vez á Cabañita a tomar unha Salvavida e unhas tajaditas, comer o último xeado no Sarita da praza, as ultimas baleadas con aguacate para almorzar, o último paseo ao súper, ao mercado, á Galera, o último arroz frito, a piña e o queso crema… As conversas con Jessica mentres lavamos, as profundas reflexións, as grandes risas e tamén alguna lágrima con Celia e Sofía. Sandriña, a persoa responsable de que soubese da existencia desta aventura e que sempre estarei en debeda con ela. Todos e cada un dos técnicos de CODDEFFAGOLF, a cada persoa das comunidades, Lili e Mateo, Reinita, Dona Ana e as súas amigas, A Jesús, a persona que nos fixo coñecer tantos e tantos recunchos de Honduras, Gloria por coidarnos cando nos tocaba sesión de oficina e a toda a xente que coñecín, sen deixar a ninguén atrás. Por suposto tamén a ESF, a Paola, Serxio e Raquel e á xente que traballa para que isto sexa posible pero sobre todo para que a vida da xente mellore sempre, sen xerar nesa xente unha necesidade e unha dependencia, traballando dende a conciencia e moral de que o mellor que lle pode pasar ao mundo e que institucións como a nosa, da que xa me sinto parte, poida desaparecer nalgún momento, xa que iso significaría que o mundo cambiou para ben, deixando de ser necesarias.

Escola de Habilidades para a Vida
Escola de Habilidades para a Vida
Ecolecta

Enxeñeria Sen Fronteiras

NOVO PROXECTO: Tecnoloxía ao servizo do ben común, da cidadanía global e da inclusión nas escolas técnicas da universidade galega. Fase 2

/in , , ,

Durante os seus xa 30 anos de historia, Enxeñería Sen Fronteiras veu traballando no cumprimento dunha das súas liñas de traballo fundamentais: a creación dunha cidadanía crítica, facendo especial énfase no uso da tecnoloxía para o desenvolvemento humano e o ben común. O concepto de “Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano” (ou para o ben común e a emancipación, como vimos denominándoo ultimamente), parte de cuestionar o uso histórico da tecnoloxía e apostar por unha tecnoloxía participativa e non excluínte que permita lograr a equidade e a xustiza social cun enfoque de ben común.

Con este proxecto preténdese continuar o traballo no Programa Tecnoloxía Sen Fronteiras de promoción e visibilización da tecnoloxía para o ben común nas universidades públicas galegas (chamámolo agarimosamente ESF na Uni) que ESF Galicia comenzou a traballar da rede de profesorado Artigo9Tech en 2020. Nesta segunda fase se incorpora como membro do consorcio Arquitectura Sen Fronteiras (ASF), a outra ONGD especializada no eido tecnolóxico e vinculada á universidade (que, xunto con ESF, foi tamén impulsora da rede Artigo9Tech cando empezou a crearse en 2019). Terá tamén financiación da Cooperación Galega da Xunta de Galicia, que se resolveu hai poucos días, se ben xa se leva desde xaneiro realizando actividades neste programa.


O eixo de traballo será, pois a promoción da tecnoloxía para o ben común na docencia, investigación e activismo da comunidade educativa universitaria galega de base tecnolóxica. Este traballo segue a ser moi pertinente e queda moita marxe de mellora, como amosa a liña de base levantada na fase 1.

Continuaremos polo tanto coas dúas grandes liñas de traballo segundo o grupo de persoas da comunidade universitaria destinatarias ou protagonistas:

  • Liña alumnado, para promover un alumnado crítico e mobilizado, que poida participar máis aló das accións académicas formais e se involucre dende a súa época universitaria na transformación social, xa sexa a través de ESF, ASF ou doutras organizacións, pero sempre cun enfoque de voluntariado transformador. Se se consegue alumnado implicado e sensibilizado coa cidadanía global e o ben común, no seu día a día futuro (tanto persoal como profesional) tamén poderán ser axentes de transformación. Nesta liña se realizarán faladoiros en todas as escolas técnicas galegas, o programa “Abrindo as fiestras” (na fase 1 chamado “Fora da aula!”) para impulsar accións que unan actividades docentes con servizo social (apoiando elaboración de material), a participación no Programa de voluntariado internacional de Coñecemento doutras Realidades de ESF (a edición 2023 xa rematou coa estancia, dentro deste proxecto, de Juan) e apoio ao Premio Enxeñería Solidaria a TFM/TFG.
  • Liña PDI/PAS. É moi importante tanto pola súa acción institucional para incluír no día a día da universidade ese enfoque de cidadanía global, como pola compoñente investigadora que desenvolve o PDI (e que poidan enfocala cara a tecnoloxía para o ben común). Tamén por ser o PDI multiplicador cara o alumnado de coñecementos, habilidades e actitudes que poden fortalecer e poñer o foco nos dereitos humanos e o ben común. Nesta liña impulsaranse encontros de PDI/PAS que fortalecerán a rede Artigo9Tech, o programa de mulleres tecnólogas, o programa de investigacións enfocadas á tecnoloxía para o ben común (que funcionou moi ben na fase 1), así como impulsar exemplos de visibilización e comunicación de enfoques didácticos e investigadores participativos co programa “Fóra do despacho!” ou, xa algo máis ambicioso (que ademais pode darlle solidez e sustentabilidade ao grupo Artigo9Tech). Tamén se pretende, tralo estudo de viabilidade realizado na fase 1, pasar xa ao deseño dun Mestrado Interuniversitario de Tecnoloxía para a Innovación Social e a Sustentabilidade (quen sabe se algún día se poderá poñer en marcha algo así no SUG). Quérese incluir tamén como compromiso de mellora na coherencia institucional da universidade, a elaboración dun estudo sobre as cátedras empresariais existentes na universidade e outras colaboracións con empresas, para que a universidade tamén poida influir na mellora das prácticas das empresas coas que colabora e non se quede só en colaboración para facer Academic Washing a empresas que queren lavado de cara pero as súas prácticas no eido da tecnoloxía para o ben común deixan moito que desexar.

Cabe mencionar o enfoque de xénero que se pretende incluír neste proxecto, o cal nun eido como o tecnocientífico ten unha importancia (e dificultade) especial, tanto na participación, como na co-responsabilidade do proxecto, como no comité de seguimento e as accións concretas. ESF e ASF pretenden coas súas actividades a xeración dunha cidadanía global crítica e comprometida coa loita contra a pobreza a través da Tecnoloxía para o Desenvolvemento Humano, para o cal terá en todas elas un protagonismo destacado o voluntariado, como co-responsable do seu deseño, execución, seguimento e avaliación, tendo persoas colaboradoras dentro do alumnado e tamén dentro de PDI/PAS na propia rede Artigo9Tech que facilitarán o traballo de transformación da universidade “dende dentro”.

Para a difusión empregaranse sobre todo canles 2.0 e a través da comunidade de ASF, ESF e do grupo Artigo9Tech (e das organizacións coas que se vaia colaborando en cada actividade), así como tratando de potenciar as áreas de sistematización de experiencias e tamén a de comunicación en medios convencionais, e por suposto nos máis académicos apoiados no concepto de Open Access ou Acceso Aberto ou Libre (para visibilizar neles tamén a acción de Artigo9Tech con ese enfoque de tecnoloxía para o ben común).

Levantarase unha liña de base específica nun centro concreto (a Escola de Arquitectura da UDC), polo desexo de ASF de afondar no traballo no que é o seu centro de referencia, de xeito que permitirá deseñar unha metodoloxía específica de estudo adaptada a cada centro. Servirá para coñecer a situación do centro con respecto á tecnoloxía para o ben común e o dereito ao hábitat no seu desempeño organizativo, docente e de investigación. Así, se poderá aplicar en fases posteriores ir vendo as necesidades, apertura e posibilidades concretas de introdución deste enfoque alternativo da tecnoloxía para o ben común e os dereitos humanos escola por escola.

FICHA DO PROXECTO

Título: NOVO PROXECTO: Tecnoloxía ao servizo do ben común, da cidadanía global e da inclusión nas escolas técnicas da universidade galega. Fase 2

Data execución: xaneiro 2023 a novembro 2024

Financiador: Xunta de Galicia, Cooperación Galega

Orzamento: 55.150 €


Enxeñeria Sen Fronteiras

Análisis de libros de texto con enfoque de tecnología para el bien común

/in , ,

Con el programa que ESF Galicia desarrolla de Hackers Sen Fronteiras, se pretende impulsar el concepto de tecnología para el bien común en la comunidad educativa de la enseñanza secundaria en Galicia. Dentro de este programa, quisimos pararnos a analizar como tratan los libros de texto el tema de la tecnología y, en qué medida, pueden estar constribuyendo a mantener la visión estereotipada de una tecnología productivista y puesta al servicio del hiperconsumo, poco inclusiva y manifiestamente insostenible.

Para ello, primero hubo que diseñar una metodología que permitiera el análisis de libros de texto, especialmente de los específicos de tecnología o asignaturas similares.

Desgraciadamente, la tecnología y sus docentes han sido de los más maltratados por los cambios de sistema educativo, generando gran incertidumbre en los contenidos y materiales didácticos de apoyo. Por eso, aunque existen libros de apoyo, nos hemos encontrado con que son muy poco usados por el profesorado, que prefiere desarrollar su propio material. Aun así, tomando como estudios de caso dos libros de texto, se desarrolló la metodología, que explicamos en esta primera versión de la Guía para análisis de libros de texto con perspectiva de tecnología para el bien común. Está en construcción, pero ya validada con esos dos libros de texto, con lo cual pensamos que puede ser útil compartirla.

Por otro lado, también compartimos el análisis de los dos libros de texto, de 1º y 2º de ESO, de la materia Tecnología y digitalización, de la editorial Santillana. El análisis de libros de texto desde diferentes perspectivas es algo habitual desde los movimientos sociales en los últimos años. El enfoque de género o ambiental es el más habitual, y hemos querido integrarlos, como no puede ser de otra manera, en la perspectiva de tecnología para el bien común.

Como conclusiones generales en los libros analizados, aunque se ha trabajado bastante el enfoque de género y étnico, no ha ocurrido lo mismo con personas con discapacidades (muy ausentes en general). A nivel ambiental, hay ciertas reflexiones, ejercicios e incluso imágenes que sí reflejan impactos del uso indiscriminado de aparatos y materiales, pero sin pararse a pensar en alternativas reales más allá de las más trilladas (que en realidad tampoco nos salvarán…). Por último, hay una alarmante falta de contenidos donde se cuestione la tecnología como algo más que instrumentos materiales sin conexión con quién los maneja, para qué y quién toma las decisiones de su manejo, por qué usar unos u otros y si se beneficia a una mayoría. La gobernanza de la tecnología es parte intrínseca del hecho tecnológico y, sin abordarlo, cualquier texto de tecnología quedará incompleto y contribuirá a perpetuar este modelo insostenible. No es posible la neutralidad en estos casos.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas dende Honduras. A última de Sofía

/in , ,

Sofía, participante no Programa de voluntariado internacional de Coñecemento doutras Realidades (PCR), que participou no programa na súa condición de profesora de tecnoloxía no ensino secundario de Galicia grazas ao proxecto Hackers Sen Fronteiras, que financia Cooperación Galega da Xunta de Galicia, achéganos a derradeira das súas amenas crónicas no país, despois de regresar a Galicia hai uns días. Que mellor que hoxe, inicio de curso, para compartírvola.

A miña estancia en Honduras dentro do Programa de Coñecemento doutras Realidades chegou ao seu fin. A pesar de que hai xa uns días que volvín, estou aínda en proceso de aterrar e dixerir o que foi esta experiencia tan intensa. E entre xestionar a resaca emocional e retomar a actividade aquí, escribir esta derradeira crónica dende a distancia prodúceme un profundo sentimento de saudade. Os últimos días alá estiveron cargados de anécdotas e actividades. Iniciada a conta atrás para a volta e coa sombra das despedidas, tratamos de apurar ata o último momento.

Finalizado o obradoiro de Habilidades para la Vida, dentro do proxecto de Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos recursos hídricos en varios municipios da zona, acompañamos ao persoal técnico de Coddeffagolf, Aminta e Sash, a unha reunión en El Marañonal, microcunca de El Laure, para dar o seguinte paso. A idea é que os representantes comunitarios participantes no obradoiro tomen o protagonismo e socialicen o aprendido nas súas respectivas comunidades, de cara a fortalecer a base comunitaria e adoptar lóxicas de traballo autónomas. Nesta reunión, chea de caras xa coñecidas (dona Ana, dona Marta, don Marcos…), tratouse de definir a estratexia a seguir, concretándose certos aspectos organizativos, como a axenda, convocatoria aos grupos aos que chegar ou principais puntos a tratar.

Dentro do mesmo proxecto, acudín ao día seguinte a un obradoiro de arte social impartido na Casa da Cultura de Nacaome, dirixido a mestres en escolas das cuncas de El Laure e Panasacarán. A actividade, facilitada pola mestra e contacontos Gloria Sierra, busca formar ao profesorado en metodoloxías ambientais que poidan ser levadas ás aulas. Tras unha breve introdución á situación ambiental do país a cargo do enxeñeiro David Pineda, as persoas asistentes puxéronse mans á obra para elaborar os seus propios libros de contos arredor do tema da auga. Como explicaba Gloria, trátase de crear consciencia a través das letras. Neste sentido, resulta ilusionante ver o seguimento na distancia de como algunhas mestras están replicando esta actividade nas súas escolas.

Na última semana tiven tamén ocasión de visitar a zona de Moropocay, na microcunca de Panasacarán. O traxecto é toda unha aventura debido ao mal estado das pistas, mais ao ir ascendendo as vistas do golfo pagan moito a pena. Neste lugar, Coddeffagolf traballa con APROEM (Asociación de Productores Experimentadores de Moropocay) nun proxecto de conservación e mellora participativa de sementes crioulas. Celia e eu acompañamos ao técnico Onán a visitar dúas familias produtoras no lugar de Zúniga Arriba para coñecer o estado dalgunhas parcelas e os seus plans de cultivo. Atopámonos primeiro con Elmer, quen, ante a escaseza de choivas, atrasou o cultivo e prevé realizar unha única colleita. Ensinounos o seu pozo, construído sobre unha fonte superficial de auga e con bombeo de soga, da que leva as sobrantes cara a parcela que ten preparada para cultivar.

Pola súa banda, Alexis, o segundo produtor que visitamos, si plantou no inicio da estación de choivas, mais de camiño á súa casa amosábanos o mal estado do millo debido á seca. Gustaríalle acceder a máis terra, pero está cara. Comeza a ter gado grazas ao “paso de cadena”, unha metodoloxía posta en marcha por APROEM pola cal se distribúen algunhas reses a un grupo inicial de familias co compromiso de que cando crien, as crías sexan dadas a outras familias que non teñan gado.

E como colofón a tanta saída, cando xa pensaba que me viría sen visitar o manglar, o último día antes de volver, tocou pisar o fango. Así, puidemos acompañar á técnica Nohelia a identificar varias áreas para unha próxima reforestación de mangle pola zona de Marcovia. Nesta visita estiveron tamén unha representante de SERNA (Secretaría de Recursos Naturales y Ambiente), a gardarrecursos da área e unha muller marisqueira do grupo de El Dorado. Desprazámonos en coche ata Cedeño e dende alí tomamos a lancha coa que, á altura da praia El Venado, nos adentramos na zona de manglar. Fómonos baixando en varios puntos para detectar e xeolocalizar as zonas que precisaban ser plantadas. Que xeito de avanzar o da muller marisqueira, lixeira e descalza, detectando cos pés curís e ameixas, en tanto eu procuraba non quedarme chantada. Tal como nos explicaron, o mangle é cortado para o seu aproveitamento como leña, optando algunhas persoas por talar o mangle verde por ser máis doado (cando está seco, dá máis traballo), o que conduce ao deterioro dun ecosistema vital para o mantemento da actividade marisqueira. Mais non é esta a única ameaza á que se ve sometida o manglar, pois a subida do nivel do mar nesta zona de Cedeño tamén contribúe á súa desaparición. En efecto, son moitas as construcións ao longo da costa que ficaron abandonadas ao seren engulidas polo avance progresivo do mar e os sucesivos temporais.

Esta crónica, sumada ás anteriores, dá unha pequena conta do que foi a miña experiencia PCR, altamente satisfactoria e moi recomendable. Foi unha ocasión única de achegarme a unha parte da realidade dun país descoñecido para min, de coñecer xente marabillosa, de albiscar e palpar o sentido da cooperación ao desenvolvemento, de rachar prexuízos, de reflexionar acerca do alcance de certas lóxicas globais e de enfrontar contradicións.

Por todo isto, non podo deixar de agradecerlle a ESF a oportunidade, así como tamén ao persoal de Coddeffagolf pola acollida e paciencia que tiveron con nós. Grazas a tantas persoas coas que nos cruzamos e compartimos momentos e espazos, polo seu bo trato e pola súa hospitalidade.

Ata outra, Honduras!

Obradoiro de arte social
Pozo Zúñiga Arriba en Moropocay
Charla con productor de Zúñiga de Arriba
Imos cara o manglar
Manglar de Cedeño
Isto é un curil
Enxeñeria Sen Fronteiras

Enxeñería Sen Fronteiras Galicia chega ao Fediverso

/in , ,

Despois dun tempo dándolle voltas, estamos no Fediverso. As redes sociais convencionais seguen a ser interesantes para nós, pero cada vez compensa menos a incoherencia de crear contido para unhas plataformas gobernandas por grandes tecnolóxicas que comercian coa privacidade, con respecto á rede que se pode xenerar para impulsar unha tecnoloxía para o ben común.

Pensamos que as instancias descentralizadas e federadas que son e sustentan o Fediverso están moita máis en consonancia coa idea de gobernanza da tecnoloxía, e de reapropiación tecnolóxica que defendemos en ESF, como primeiros pasos cara unha tecnoloxía para o ben común. Ademais, cremos que as entidades e persoas que moran xa no Fediverso parten duns valores moi na liña dos que defendemos, e que se pode facilitar a xeneración dunha masa crítica social que impulse estes valores. No noso caso, podemos aportar a visión de cidadanía global que nos da o traballo en diversos países e con distintas culturas, tratando de impulsar pontes entre sociedade civil galega e doutros lugares poñendo a tecnoloxía ao servizo da defensa dos dereitos humanos.

En que redes do Fediverso estamos?

De momento, en dúas:

Enxeñeria Sen Fronteiras

Boletín Oficial ESFeiro. Setembro 2023

/in , ,

Benvidxs ao BOE ESFeiro. Se es máis de escoitar que de ler, aquí tes a versión resumo en formato podcast, o noso Boletín Sonoro en ESFRadio.

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

   Agosto foi un mes tranquilo en Galicia. Aproveitamos para sacar a memoria de actividades 2022 acompañada dunhas infografías moi visuais para resumila. Ademais, rematamos o mes coa boísima nova de que, coa financiación de Cooperación Galega da Xunta de Galicia, poderemos continuar coa fase 2 do programa Mulleres Bravas (que desenvolveremos coas compas de Amigas da Terra), e tamén coa fase 2 do programa de tecnoloxía para o ben común nas universidades galegas (coa rede Artigo9Tech e as compas de Arquitectura Sen Fronteiras). Ademais, participamos no Abrazo al Agua na Mina Touro e estivemos en contactos con plataformas veciñais de defensa da terra e o territorio en Galicia para tratar de estreitar lazos de colaboración, poñendo a tecnoloxía e a ciencia ao servizo destas loitas.

HONDURAS

    En Honduras o ritmo mantívose alto. Celia, Juan e Sofía, participantes no programa de voluntariado internacional de coñecemento da realidade, regresaron en agosto de volta a Galicia. Pero ímonos quedando coas súas crónicas, que se poden ver todas aquí.

    Ademais, presentamos os proxectos para os que acadamos financiación recentemente, a cal máis interesante. No programa de soberanía alimentaria, o innovador proxecto de Restauración de las lagunas de invierno como modo de vida de las poblaciones pesqueras de Namasigüe y El Triunfo. Fase 1, que financiará a Cooperación Galega da Xunta de Galicia. No programa de dereito á auga, o apoio á posta en marcha do laboratorio de análise de auga da Secretaría de Saúde, Departamento Valle, que financiará a Deputación da Coruña.

    As nosas socias hondureñas non estivon paradas. A Mancomunidade NASMAR participou nun evento moi interesante, coa sinatura dun convenio de asocio ao Movimiento Para Todos Por Siempre (PTPS), que busca alcanzar cobertura total de servizos de auga potable e saneamento no país.

    No proxecto de marisqueo, realizouse un monitoreo de poboacións de bivalvos e da calidade da auga marina. No proxecto de auga onde tamén colabora CODDEFFAGOLF, acabáronse os obradoiros de construción de Libros Artesanais e Redacción de Contos Inéditos con Enfoque no Coidado da Auga, onde participaron docentes e alumnado de diversas escolas dos municipios de San Lorenzo, Nacaome e San Francisco de Coray.

MOZAMBIQUE

    No mes de agosto tivo lugar a presentación ao Consello de Dirección da ARA Sul dos resultados do estudo de modelización hidrolóxica-hidraulica a partir de ferramentas e datos de libre acceso, que analiza as inundacións do 2023 na provincia de Maputo. Estas inundacións causaron graves danos nas terras agrícolas e nas infraestruturas de transporte, destruíndo numerosos cultivos, así como dúas pontes. Todo isto afectou en gran medida á seguridade alimentaria da poboación. O estudo, realizado co software IBER en colaboración co grupo GEAMA da Universidade da Coruña, tivo moi boa acollida e vén corroborar de novo a relevancia e utilidade de ferramentas libres no ámbito dos proxectos de cooperación.

ENLACES DE INTERESE

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Voluntariado e Persoas

RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este mes vimos cunha proposta teatral, coa obra Quiero colapsar a tu lado, de La Rueda Teatro Social. Ten ademais como complemento actividades didácticas, incluso adaptables á ensino secundario.

E NO PRÓXIMO MES …

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD

A ESF-RASE DO MES

Hoxe a tecnoloxía non se pensa desde o coidado, pénsase desde o control. O seu despregamento, ademais de reconfigurar as relacións sociais, en determinados contextos afonda as desigualdades e estabelece novas formas de control e discriminación
Sursiendo

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas dende Honduras. Celia 2

/in , ,

Nova crónica de Celia, que estivo en Honduras grazas ao programa Mulleres Bravas, financiado pola Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

NOTA: Foto de portada, vistas desde Moropocay

—————————————————————————————————

Boas! Como todas as semanas, esta comeza cun novo mes. Xa é tres de xullo, vai facer un mes que chegamos a San Lorenzo é empezo a ter a sensación de que o tempo pasa moi rápido.

Hai semanas máis calmadas que outras, pero esta sen dúbida, estou segura de que vai a ser unha das máis intensas da viaxe, ou polo menos, que non se me vai a esquecer na vida.

O luns comeza como case todos ata o momento, cunha reunión en Coddeffagolf para ver a planificación semanal, e esta, imos ter a sorte de poder ir a saídas de campo todos os días para coñecer máis proxectos.

O martes empeza de marabilla, temos a segunda saída o manglar. Un estudante da UNAH está facendo a súa tese sobre a perdida de mangle e imos ver cales son as zonas afectadas. A chegada foi en lancha, unha vez localizada a zona que imos ver, atracase no que hai de praia pola marea baixa e camiñamos en fila ata a zona con máis vexetación. Juan e eu imos o final da final, sempre diante os que coñecen o camiño e nós aprendendo deles. Como xa sabemos un pouco como é pola primeira vez que fomos, imos preparados: pantalóns longos, manga longa, gorro, bloqueador solar, repelente, etc. Esta é a teoría, que todos a podemos saber, pero na práctica sempre xorden imprevistos (como os insectos), e iso foi o que nos pasou a nos ese día.

Non levabamos nin dous minutos e a Juan o atacou unha colmea de abellas. Fixo todo o que puido, incluso se meteu na auga, pero non se librou de decenas e decenas de picaduras, menos mal que non era alérxico! Despois dun rato, o lancheiro conseguiu recollelo, dar unha volta na lancha con velocidade e así conseguir que o resto de abellas se fosen. O resto, non podíamos dar marcha atrás e mentres esperabamos a que nos viñesen a buscar mentres subía a marea, íamos de playón en playón do manglar. Xa non había abellas, pero si jejenes, uns insectos que viven en zonas húmidas, e como os mosquitos, tamén pican. A vítima esta vez, eu.

Despois de que Juan estaba seguro e lle deron algo para as picaduras na base da policia naval, viñeron a recollernos e nos volvemos a xuntar todos. Juan e eu cheos de picaduras (debemos de ser sangre nova para os bichos, porque de todos os que íamos, solo nos picaron a nós e ao lancheiro). Non vos podedes imaxinar o susto que pasamos! Pero por sorte, todo quedou en iso e a verdade e que a filosofía e o humor que os hondureños teñen na vida, axudounos a quitarlle peso e ver a parte positiva da experiencia. Menos mal que estaban eles alí.

O mércores, recuperándonos aínda do susto e alerta por acto reflexo a todos os insectos existentes, fomos con Jorge e Nicia a Isla do Tigre, en Amapala. Visitamos ás mulleres marisqueiras de Playa Grande e Playa Negra, onde lle fan seguimento con reunións periódicas para non perder o fío do desenvolvemento do proxecto. A verdade e que ver a todas as mulleres xuntas, coordinándose por mellorar no seu traballo, como asociación de mulleres marisqueiras e escoitalas falar, é unha marabilla.

O xoves tamén foi un día intenso, empezamos as sete da mañá na xornada ReciclaMás en Marcovia, que non rematamos ata as sete da tarde. Tras varias semanas facendo charlas e dinámicas nos coles da zona sobre a importancia da reciclaxe, a xornada ten como obxectivo final a xestión de todos os residuos separados polas institucións educativas ata ese día. Unha empresa encargase de comprar os residuos para que, de esta forma, os colexios tamén podan obter cartos para mercar material nas aulas.

A intensidade de semana chega o fin, cunha saída de campo o venres a Moropocay. O camiño ata alí e toda unha aventura, pero vale a pena polo bonitas que son as vistas e o amable que é a xente alí. Esta vez fomos con Aminta e Onán a reunirnos con persoas do banco de sementes de varias comunidades. Tiñan que poñerse de acordo para delimitar un terreo que se vai a traballar cando remate a canícula e empece a época de choivas constantes outra vez. Traballar as leiras por “tareas” que é unha unidade de medida que utilizan alí.

Ensináronnos todas as sementes que plantan, pero en concreto unha a que lle teñen especial cariño, pois é como eles lle chamaron, o millo de Moropocay. É unha semente cultivada por eles ca axuda do proxecto de sementes de ESF Galicia e Coddeffagolf. Ten que ser moi gratificante e bonito ver como despois dos esforzos por sacala adiante, obtés a recompensa de poder cultivala.

A verdade, esta foi unha semana moi intensa (pois todas as picaduras non axudaron a atoparnos como sempre), sen embargo, estar nas comunidades, escoitar a xente e aprender dela, fixo que tamén fose unha das máis bonitas.

Reunión con productxs de Moropocay que traballan en mellora participativa de sementes
Feira ReciclaMás
Playa Negra
Variedades de sementes
Enxeñeria Sen Fronteiras

NOVO PROXECTO: Apoio á posta en marcha do laboratorio de análise de auga da Secretaría de Saúde, Departamento Valle, Honduras

/in , ,

Título: Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos Recursos Hídricos en 9 municipios da Rexión 13 Golfo de Fonseca (Honduras). Fase 1

Orzamento total: 37.544,50€ (30.035,60 financiado pola Deputación da Coruña)

Duración: 12 meses, abril 2023 a abril 2024

O proxecto forma parte do programa Enxeñería Sen Fronteiras de defensa do dereito á auga para Honduras, na liña estratéxica do Melloramento da Xestión Pública da auga, que ESF executa principalmente coa Mancomunidade de Municipios de Nasmar Sur.

Dentro deste programa, en febreiro comezou a executarse un proxecto, que obtivo financiamento da AECID na convocatoria de proxectos de cooperación 2022. Neste proxecto inclúese un compoñente para mellorar as capacidades das institucións públicas con competencia na materia, para a xestión da calidade da auga.


Na zona sur de Honduras, pola súa localización no corredor seco, existe unha estación seca ao ano, o que fai que non haxa fluxos constantes de auga na maior parte da zona rural, polo que depende de sistemas de pozos e escavacións, almacenamento e outros sistemas de coidado da auga. Moitos destes pozos, con todo, presentan auga que non é apta para o consumo humano e, en ocasións, mesmo para rega ou uso doméstico, por causas como a sobrecontaminación por agroquímicos e minería, e pola intrusión mariña produto da crecida do mar, debido ao cambio climático e á deforestación dos manglares. Todo iso está relacionado coa alta incidencia de enfermidades derivadas do elevado consumo de sales e outros catións, e mesmo de metais pesados. A enfermidade renal crónica é unha enfermidade que preocupa ao Ministerio de Saúde e require un gran esforzo sanitario, mesmo mediante a instalación de clínicas de diáleses, que están saturadas de pacientes, con tripla xornada laboral. Por outra banda, o abuso na escavación de pozos tradicionais en busca de auga, sen condicións hixiénicas adecuadas pola pobreza, conduce á contaminación tamén por materia fecal, cos consecuentes impactos na saúde a través de procesos diarreicos e outros.


A Secretaría de Saúde (SESAL) ten as competencias para a análise da auga, tanto da auga das embotelladoras comerciais, para consumo humano, como da auga das comunidades, que ten múltiples usos. Con todo, na rexión sanitaria número 17 correspondente ao Departamento de Valle, desde fai máis de 2 anos non se realizan análises de auga na zona sur con medios propios. É dicir, deben enviar mostras á capital do país, contribuíndo á sobresaturación do laboratorio nacional e tendo que realizar moitas menos medicións das necesarias. Todo isto derívase da falta de atención nas competencias de monitoreo da calidade da auga. Doutra banda, os municipios son os que teñen a obrigación de asegurar o abastecemento de auga ás comunidades, pero moitas veces os proxectos de abastecemento de auga realízanse comprobando a cantidade de auga dispoñible, pero non a calidade. Hai proxectos, por exemplo, nos que a auga introducida non é apta para consumo, cocción, rega ou hixiene persoal pola presenza de sulfuros ou outras sustancias tóxicas. A descoordinación entre SESAL e os municipios, dificulta os procesos de mellora do deseño destes sistemas de auga, polo que consideramos necesario mellorar esta articulación.

O proxecto quere recuperar un antigo laboratorio de SESAL dedicado á análise de sal mariño e alimentos veterinarios, para habilitalo como laboratorio de análise de calidade de auga. Para iso, é necesaria a obra civil de recuperación do edificio (que será sobre todo cofinanciación deste outro proxecto coa AECID e outros financiadores da Mancomunidade NASMAR), así como a dotación de equipamento específico de laboratorio, que será o que aporte na súa maioría a Deputación da Coruña, para complementar o proxecto coa AECID. Este equipamento complementario permitirá mellorar a capacidade de análise de metais pesados para poder identificar causas de enfermedades presentes na zona que causan afeccións como a Enfermedade Renal Crónica. Así mesmo, inclúese capacitación ao persoal da Secretaría de Saúde para análise de auga, manexo do equipo e interpretación de resultados (os custes de ditas capacitacións tamén van coa cofinanciación).


Para mellorar a coordinación, tamén se capacitará ao persoal técnico municipal en calidade da auga, hidroxeoloxía e problemas derivados da calidade das augas
subterráneas e superficiais. E así mesmo, estableceranse espazos de diálogo e mecanismos de articulación, fomentando a subscrición de acordos relacionados coa xestión da calidade da auga.

Instalacións interiores de partida
Patio
Exterior de partida
Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas dende Honduras. Sofía

/in , ,

É domingo en San Lorenzo e xa non me sorprende oír a misa dende casa, unha vez pola mañá e outra pola tarde. Vivimos en pleno centro, moi preto dunha igrexa católica -un fermosos edificio de influencia colonial- que incorpora un altofalante no seu campanario, de xeito que a celebración litúrxica chega a todas as casas do barrio. O certo é que a relixión forma parte importante da vida hondureña, con predominancia das igrexas católica e evanxélicas, e isto faise palpable dende as alusións a deus en calquera conversa, ata en letreiros pola rúa ou mesmo nos rótulos dos autobuses.

A cidade volve hoxe á normalidade tras unha intensa semana de festexos. Creo que non vou botar nada en falta os foguetes que abriron cada unha das xornadas aínda ben non amencera o día facendo estremecer as ventás… Dende o xoves a afluencia de xente foi aumentando, mais tal como nos anunciaran, o día grande foi onte coa celebración do carnaval, un dos máis soados en Honduras. Houbo desfile hípico, desfile de carrozas, pirotecnia e, sobre todo, moita música. Ao longo dunha abarrotada rúa principal situáronse, case en cada cruce, ata unhas dez orquestras que amenizaron a festa dende a noitiña ata a madrugada. Dende o escenario da praza principal retransmitiuse o carnaval por televisión, coa actuación do coñecido grupo de música de punta Kazzabe.

O que antes de virme me parecía que ía ser moito tempo, decátome agora de que non chega a nada. Malia que o meu proceso de adaptación foi bastante rodado, entrar a comprender o contexto -en particular, o dos proxectos- e construír relacións de confianza coas persoas coas que tratamos leva tempo. Esta semana marchou o compañeiro PCR Juan e quizais iso fíxome ser máis consciente de que a miña volta está tamén cada vez máis cerca. Case con cada “plática” aprendo un pouco máis do país, á vez que asumo a cantidade de lugares, realidades e proxectos que non vou chegar sequera a coñecer. Toca, polo tanto, aproveitar e espremer os días que me restan por estas latitudes.

Nesta semana, participamos o mércores no cuarto e derradeiro módulo da formación de Habilidades para la Vida. Este obradoiro, que se veu impartindo nas semanas anteriores de maneira separada para as microcuncas de Laure e Panasacarán, tivo un peche común, ao xuntar en San Lorenzo ás persoas participantes das comunidades de ambas as dúas microcuncas. Esta última sesión tiña por tema a incidencia política, comezando por tratar de definir colectivamente por grupos este concepto. Co fin último de mellorar a xestión comunitaria, fíxose fincapé na capacidade que as comunidades teñen para facer valer os seus dereitos e esixir cambios que melloren as súas vidas, pensando sempre no ben común. Neste sentido, propúxose un exercicio de avaliación de necesidades individuais, sociais e políticas. É curioso como, alén do plano individual, as prioridades das distintas comunidades eran moi semellantes: auga potable, melloras en vivendas e letrinas e mellora das vías, isto último especialmente na parte de Moropocay (cunca de Panascarán), onde teñen problemas de acceso polo mal estado dos camiños. Así tamén, as súas esixencias a nivel político non foron moi dispares, centrándose en cuestións tan básicas como son a saúde, a educación e o traballo. A implicación das persoas participantes, sempre dispostas e ávidas de aprender, contrasta coa queixa compartida de que falta compromiso nas comunidades e relevo xeracional.

O xoves tiven a oportunidade de acompañar a varios técnicos de Coddeffagolf nunha xira por Amapala xunto a representantes de SENPRENDE (Servico Nacional de Emprendimiento y de Pequeños Negocios). Esta é unha institución do goberno que nace coa vontade de fomentar o emprendemento empresarial, servíndose neste caso dunha organización local como é Coddeffagolf para achegarse a pequenas produtoras do sur do país. Con esta idea desprazámonos á Illa do Tigre, onde nos encontramos con dous dos catro grupos de marisqueiras cos que Coddeffagolf está a traballar en Amapala. Primeiro, tocoulle a Bella Mar, un grupo de dezanove mulleres que conta cun Centro de Acopio no mercado de Amapala, e logo foi Mujeres Marisqueras Servicios Múltiples, grupo conformado por trece mulleres afincadas en torno a Playa Negra. O persoal de SEMPRENDE puido coñecer de primeira man o xeito de organizarse e funcionar destes grupos, así como tamén escoitar as súas demandas, centradas especialmente na falta de capital. Mais falouse igualmente doutras problemáticas, como é o histórico conflito entre Nicaragua, El Salvador e Honduras pola soberanía das augas do Golfo de Fonseca, o cal limita o traballo dos pescadores hondureños. Hoxe por hoxe, e malia os fallos en favor de Honduras do Tribunal da Haia, El Salvador nega a saída de Honduras a augas internacionais, non sucedendo así con Nicaragua, quen si recoñece a súa fronteira marítima con Honduras.

E para finalizar a semana, volvín á illa de El Pacar, desta volta para participar nunha actividade conxunta entre Coddeffagolf e a UNAH (Universidade Nacional Autónoma de Honduras). Unha vintena de estudantes voluntarixs procedentes do campus de Choluteca prestáronse a realizar unha limpeza do entorno do Centro de Investigación Mariña (CIM) existente na illa. O traballo, consistente basicamente en rozar os sendeiros e facer unha recollida do lixo, estendeuse durante a xornada do venres e a mañá do sábado, de xeito que fixemos pernocta na illa.

As instalacións do CIM, construídas con fondos da cooperación alemá, deseñáronse baixo criterios de sustentabilidade, con tanques para a recuperación de auga de chuvia e paneis solares para o subministro eléctrico. Porén, a falta de uso e mantemento, fixo que nestes días se detectaran algunhas deficiencias, como auga con mal olor debido a filtros en mal estado, condutos tupidos e auga salgada procedente dun pozo escavado. O da auga é un problema grande no sur de Honduras, sendo escaso o acceso á auga potable. Ao non existir tratamento de augas, sucede que a propia auga dos pozos presenta en moitos casos e.coli, non sendo apta para o consumo. E esta contaminación afecta tamén ao mar, tal como se vén desprendendo dos resultados das análises que se están facendo no CIM de monitoreo de augas na contorna de Amapala.

En calquera caso, foi un gustazo poder desfrutar deste entorno privilexiado e tan ben acompañada. E é que tiven ocasión de falar relaxadamente con estudantes de últimos anos de carreira sobre as súas inquedanzas e expectativas de futuro, así como tamén de coñecer un pouco máis o funcionamento do sistema educativo aquí. Atopeime con persoas que me ofreceron unha visión crítica do seu país, que están desencantadas cos sucesivos gobernos e que non demandan outra cousa que a posibilidade de poder traballar e desenvolverse profesionalmente sen ter que emigrar.

Obradoiro Habilidades para la vida
En Amapala con SENPRENDE visitando grupo BellaMar que amosa os libros de contas
En Amapala con SENPRENDE visitando grupo Playa Negra
Visita posto mercado de Amapala
Voluntariado da UNAH no CIM (na foto de cabecera, grupo de voluntariado onde tamén está Sofía)
Tanques de recuperación pluvial no CIM