Posts

Peche do ano en Mozambique

Durante 4 semanas, do 20 de novembro ao 18 de decembro, Manuel Álvarez, o técnico en hidroloxía do programa AquaMoz, estivo de visita técnica en Mozambique traballando, fundamentalmente, en Maputo e en Tete cos técnicos das Administrações Regionais da Áuga (ARA) Sul e Centro respectivamente. A viaxe centrouse, principalmente, no fortalecemento das capacidades dos técnicos das ARA en relación á análise das épocas seca e húmida e na identificación de potenciais novas liñas de colaboración que dean continuidade aos avances xa consolidados.

As 2 primeiras semanas o traballo centrouse na sede da ARA Sul en Maputo, realizando o acompañamento ao habitual seguimento e análise dos períodos seco e húmido do ano hidrolóxico 2022/23 e do inicio do 2023/24, o cal, entre outras cousas, serve como base para a elaboración do boletín de seca da ARA Sul, punto focal para o proxecto.

O día 1 de decembro, o técnico da ARA Sul presentou, nun evento da rede Aquashare (asociación mozambicana para compartir coñecementos no ámbito da auga), os resultados e a metodoloxía (baseada no software IBER e en bases de datos globais) do estudo das inundacións de febreiro de 2023 na bacía do río Umbeluzi.

De modo paralelo, e de acordo coas necesidades da ARA Sul, traballouse na identificación de futuros estudos de inundacións e na selección inicial de posibles bacías piloto. Durante estes días tamén se realizaron tarefas de titoría e acompañamento no desenvolvemento do traballo de fin de máster de hidroloxía de Ernesto, técnico da ARA Sul vinculado ao proxecto.

A terceira semana o traballo realizouse en Tete coa ARA Centro. Con eles traballouse na formación práctica inicial para a análise das épocas seca e húmida do ano hidrolóxico 2022/23 e inicio do 2023/24; e no avance de ideas de futuros estudos de inundacións en bacías piloto. Despois do traballo realizado a distancia desde mediados de ano, esta foi a primeira visita a Tete e os resultados foron moi satisfactorios, principalmente polo alto interese e motivación da institución e tamén polo bo nivel técnico do persoal.

Na última semana en Maputo continuouse coas liñas antes mencionadas coa ARA Sul e traballouse tamén co director da facultade de enxeñería civil (da Universidade Eduardo Mondlane) na coordinación e dirección do traballo de fin de máster e no asesoramento técnico para a avaliación de recursos hídricos en bacías sen datos.

FOTO DA PORTADA: Manuel (dereita) cos responsables técnicos da ARA Centro en Tete.

Crónicas dende Mozambique

Víctor, que coordina o programa AquaMoz de Augas de Galicia e Enxeñería Sen Fronteiras coas Administracións Rexionais da Auga de Mozambique (as ARA), está estes días no país, e nos conta como lle vai.


Os primeiros días estiven por Maputo, traballando cos colegas da ARA Sul co obxectivo de facer un pouco de análise do punto no que nos atopamos actualmente e con iso definir os obxectivos e pasos a futuro.

A conclusión coa ARA Sul é que o obxectivo de que realicen o traballo de monitoreo da seca de modo autónomo está consolidado. A partir de aquí, a idea que aparece é a definición e realización dalgún estudo de interese -máis alá do propia monitoreo- aproveitando os datos e a metodoloxía de seguimento da seca. Temos xa algunha idea, pero será algo que iremos definindo nas próximas semanas.

En relación a outras/novas áreas de traballo, o interese da ARA Sul lévanos a traballos relacionados coa análise de inundacións, unha área sobre a que xa fixemos algunha cousa neste último ano e que tamén iremos definindo nas próximas semanas. De entrada, é un tema no que hai moito traballo por facer, moi necesario e sobre o cal creo que poderemos achegar moito e cun enfoque de cooperación moi interesante.

Coa ARA Sul tamén traballei na análise e orientación do TFM de Ernesto (o técnico da ARA que nos visitou na primavera) e ao que estamos a apoiar desde o proxecto para o seu traballo fin de grao en hidroloxía na Universidade Eduardo Mondlane. Salvadas as complicacións burocráticas internas da universidade local, parece que por fin imos poder avanzar a bo ritmo.

Como novidade, nesta viaxe aproveitei para visitar aos colegas de ESF Catalunya que traballan na provincia de Inhambane. Estiven uns días por alí coa coordinadora de ESF Cat en Inhambane, Uxía (ExPCR de ESF Galicia), coñecendo o seu traballo. Os proxectos que realizan alí están relacionados con auga, desenvolvemento rural e xénero. A modo de síntese (e aínda coñecendo o contexto): durante o tempo (pouco) que a acompañei e que conversei con ela e algún técnico sobre as súas accións, non deixaron de chamarme a atención as dificultades e o mérito que ten desenvolver proxectos de cooperación en entornos tan complicados como o rural mozambicano. En lugares como Inhambane e os seus distritos, a xestión e implementación de actividades co enfoque de fortalecemento e acompañamento “típico” en ESF, ademais de supoñer un gran esforzo, necesita un elevado coñecemento das problemáticas e da realidade. Uxía leva alí case 5 anos con ESF Cat e é unha machine!

Durante a estancia en Inhambane aproveitei para visitar as oficinas da unidade de xestión da ARA Sul en Maxixe (o outro lado da baía de Inhambane).

Nestes días tamén me reunín co Director da Escola de Enxeñería Civil da Universidade Eduardo Mondlane -coa que colaboramos habitualmente realizando formacións no marco do proxecto- e co que compartín as ideas e as liñas de traballo do proxecto.

Visor dos sistemas municipais de abastecemento de auga en Galicia

Este visor cartográfico, en permanente actualización e corrección, vén suplir a falta de información pública e accesible en Galicia sobre os sistemas de abastecemento municipais de auga potable. Foi feito en colaboración de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia, Ecoloxistas en Acción e o Laboratorio de Enxeñería Cartográfica da Universidade da Coruña.

Nel pódese consultar en formato de Sistema de Información Xeográfica o número de sistemas de abastecemento municipais que existen en cada concello e cómo se xestionan actualmente (público ou privado a través de concesión a empresa). Fornécese ademáis información sobre o volume de auga suministrado, que se contrasta co volume facturado polo Concello para obter un ratio de perdas no sistema, e tamén sobre os custos económicos para o Concello e consumidores. Toda a información para a realización do visor foi obtida con datos proporcionados polos concellos galegos.

Metodoloxía

Os concellos nos que non aparecen datos son dos que non se obtivo información a pesares de solicitala, xa que a partir de traballo de persoas voluntarias de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia e Ecoloxistas en Acción se fixeron solicitudes en cada un dos rexistros telemáticos dos concellos galegos, un por un. Foise levando un rexistro das solicitudes realizadas, con número de expediente e data de presentación.

Nunha primeira etapa, tras esa solicitude directa en cada rexistro telemático municipal, só uns 20 concellos contestaron enviando os datos solicitados. Entón se realizou unha queixa á Valedoría do Pobo indicando os concellos que non contestaron pasados 4 meses. A partir dese momento foi cando se empezaron a obter máis respostas. Estas respostas os concellos as enviaban tanto vía email, como a través da Valedoría do Pobo ou no Notifica.gal. Nalgúns casos (en torno aos 20) indicaban que non lles constaba a solicitude, obrigándonos a enviarlles datos do expediente e data de presentación (o cal fainos resaltar como moitos concellos non teñen ben estruturada o subministro de información pública, sexa por falta de persoal, de protocolos axeitados ou simplemente por desidia). Nalgúns casos aínda se están enviando estes datos por non dar abasto, xa que se trata de traballo voluntario, non se contou con financiación para este traballo excepto un pequeno monto para desenvolver o Visor.

Aquí se pode coñecer máis sobre obstáculos atopados, ferramentas e aplicacións empregadas ou máis detalles de xestión dos datos.

Se se desexan os datos en bruto, pódense solicitar ao correo-e de contacto

Propostas de futuro

  • Realización de estudos e comparativas (empregando tamén a variable xeográfica)
  • Proposta de mantemento e actualización do sistema de información a nivel técnico e de gobernanza (como e quen manterá os datos e o sistema actualizado?). Opción de sistema online participativo empregando ferramentas como EMAPIC ou similares.
  • Ampliación do proxecto para incluir en cada concello o resto de sistemas de abastecemento existentes (probablemente traballando por número de persoas atendidas ou por % da poboación, que pode ser maior do 100% ao ser bastante habitual aldeas que conten con máis dun sistema de abastecemento, por exemplo veciñal e municipal). Para isto, a intención sería difundir o proxecto no territorio, para por unha banda crear incidencia social e por outra que a plataforma sexa un sistema vivo que permita achegas de todo o mundo, con validación posterior dos datos.
  • Afondamento en indicadores de aseguramento do Dereito Humano á Auga, tanto en concellos ou grupos de concellos, como a nivel de toda Galicia (en particular os que teñen que ver con acceso a información pública, a pobreza hídrica e a gobernanza).

Preparando nuevos proyectos. El ejemplo de Comunidad Tres Piedras, El Triunfo

Este último mes en Honduras hubo un trabajo ingente de preparación de los nuevos proyectos para buscar financiación, dentro de los dos programas que tenemos en marcha de los que se puede saber más aquí. En la foto de la cabecera se ve uno de los días de trabajo en nuestra oficina de San Lorenzo (Honduras), donde nos juntamos personal de ESF y las dos organizaciones hondureñas con las que estamos preparando los proyectos: Nasmar, y CODDEFFAGOLF. Había además otras personas en sus distintas oficinas y también en Galicia.

Se estuvieron preparando dos proyectos: un proyecto sobre restauración ecológica de lagunas de invierno (dentro del programa de soberanía alimentaria y defensa de la tierra), y otro sobre mejora de la gestión pública del agua en 11 municipios de la Mancomunidad NASMAR (dentro del programa de derecho al agua).

Pero, antes de llegar a la fase de diseño del proyecto propiamente dicha (llamada en el argot de la cooperación “formular” el proyecto), hay una fase muy importante que, en demasiadas ocasiones, se pasa de puntillas por ella. Se trata de la identificación, donde la clave es integrar desde el principio a la población y agentes relacionados con la problemática que se desea solucionar con el proyecto a plantear. De esa manera, se tratará de un proyecto deseado, sentido y realizado de la forma que sea viable, sostenible y pertinente para las personas y el medio (teniendo mucho cuidado con temas como el enfoque de género, el fortalecimiento de derechos de las personas y su autonomía como sociedad civil o administración).

Dentro del proyecto de mejora de la gestión pública del agua, se quiere incluir el abastecimiento de agua de la comunidad Tres Piedras, en el municipio de El Triunfo. Aquí dejamos cómo fue la reunión central de identificación con la población de la comunidad. La ventaja de llevar trabajando varios años en la zona es que muchos procesos ya se han ido trabajando en fases anteriores del programa de Derecho al Agua, con lo cual ya hay trabajo avanzado en el que nos podemos apoyar. Ese acompañar procesos es una de las señas de identidad de la cooperación que respalda ESF Galicia. La cooperación “a fuego lento”, sin grandes aspavientos, y acompañando en las duras y en las maduras.

Ahora, ya presentado el proyecto para financiación, queda esperar la resolución (¡cruzamos los dedos!).


ANTECEDENTES

Después de un proceso de fortalecimiento de la junta de agua, la comunidad fue capaz de ahorrar el monto suficiente para la inversión de la perforación de un pozo en profundidad, en 2018. Posteriormente, en la fase IV del programa de agua anterior ejecutado por ESF Galicia en asocio con la mancomunidad de Municipios del Sur Nasmar y la Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Agua, se realizó un diagnóstico y plan comunitario para el sistema de abastecimiento de agua, a través de la aplicación GvSIG Fonsagua, y se realizaron diversas formaciones a la comunidad.

Esto sirvió para que la comunidad pudiese trazar un plan de acción, seguir capitalizándose y realizar gestiones de incidencia ante la municipalidad y otras instancias para lograr el sistema de agua. En los planes de desarrollo comunitario, donde se priorizaban inversiones por comunidad, y que alimentaban el plan de desarrollo municipal, elaborado en 2019, se priorizó el sistema de agua. En 2023, la alcaldía incorporó, tras solicitudes constantes de la comunidad, un monto de 450,000 Lempiras (unos 17.000 euros) en el presupuesto municipal, para iniciar la construcción del sistema. Sin embargo, es necesario un monto aproximado de 1,7 millones de Lempiras (algo más de 65.000€) para la inversión en el abastecimiento (sin incluir saneamiento), por lo que se solicitó desde la propia comunidad apoyo a la mancomunidad Nasmar. A raíz de dicha solicitud, se propuso una primera reunión exploratoria entre la comunidad, alcaldía, mancomunidad Nasmar e ESF Galicia, con objeto de analizar la posibilidad de presentar el proyecto a financiación por parte de la Cooperación Galega.

OBJETIVO

El objetivo de esta reunión era conocer más a fondo la situación actual de la comunidad, en el tema relacionado con el abastecimiento de agua y el saneamiento. Que pudiesen contarnos cuántas familias son, cómo se abastecen actualmente de agua, cómo se organiza la Junta de Agua, etc… y concretar en qué consistiría el proyecto y como se llevaría a cabo, en caso de conseguir la aprobación. También con esta reunión se pretendía tener un espacio de diálogo con la alcaldía para poner en acuerdo los intereses de todas las partes implicadas. Se aprovechó, a mayores, para ver el pozo perforado del que ya dispone la comunidad y la escuela comunitaria que actualmente no dispone de agua ni letrinas adecuadas.

DESARROLLO DE LA REUNIÓN

Esta reunión de identificación tuvo lugar el 2 de Mayo de 2023, en el patio de la vivienda de una de las familias de la comunidad de Tres Piedras. Participaron activamente miembros de la Junta de Agua, mayormente mujeres, de la Patronal (junta vecinal), de la alcaldía (alcalde, ingeniero de la municipalidad, etc…), otros miembros de la comunidad, Wendy (directora técnica de NASMAR), Raquel y Sandra (técnicas de ISF en Honduras).

En el desarrollo de la reunión fueron surgiendo temas y preguntas de las que se obtuvieron los siguientes datos:

  • La comunidad está conformada actualmente por 113 viviendas. No cuentan con sistema de agua entubada. Alguna de las casas tiene pozo artesanal (más o menos mencionan que existen 20 pozos), pero la mayoría se encuentran secos o con muy poca agua, por lo que casi todas las familias tienen que recurrir a comprar el agua, no sólo de beber, sino también de aseo. Un bin (bidón) de agua les cuesta 130 lempiras y les dura de uno a tres días. Casi el 100 % de las viviendas cuenta con pila para poder almacenar el agua y como dato aproximado, un 80 % tienen letrina. Habrá que afinar estos datos con levantamiento de información detallada, de lo que se encargará el ingeniero municipal.
  • Las iglesias y la escuela comunitaria tampoco cuentan con agua. También manifestaron la problemática de las letrinas de la escuela: además de encontrarse en mal estado y no tener agua para poder lavarse las manos, se encuentran muy lejos de las aulas y en la parte de atrás del terreno, por lo que las profesoras no pueden ver a las niñas y niños cuando van, con el problema de seguridad que representa eso (sobre todo para las niñas). La escuela no tiene cerco perimetral en algunos puntos, y en otros, es fácil de saltar, así que es un riesgo estar en una zona no visible por las maestras/os.
  • La Junta de agua está conformada por 60 de las 113 viviendas, pero creen que las demás se irán uniendo conforme vean que el proyecto avanza. La Junta Directiva está formada por 2 mujeres y 4 hombres. La personería jurídica ya la tienen en trámite (en Gobernación), pero todavía no está juramentada en la alcaldía, pero tienen en mente hacerlo pronto. No está registrada en la ERSAPS, dado que todavía no tiene personería jurídica ni realiza servicio de agua.
  • Hacen actividades para capitalizarse como Junta de Agua, por ejemplo rifas para sorteos de televisores, de una cama, etc… Esta JA recibió formaciones con Hector Fortín (NASMAR – Fase IV) y Manuel Martínez (AHJASA – Fase IV), por lo que puede que por eso tengan bastante en claro que tienen que tener un fondo económico para poder asumir gastos en caso de que lo necesiten (rotura de tuberías, mantenimiento bomba, etc…).
  • Además de las actividades que realizan, cada familia que pertenece a la JA da un aporte de 100 lempiras al mes de forma media, dependiendo de las capacidades, hasta llegar a un monto objetivo de capitalización de 2,150 Lempiras (aproximado 3,8 euros al mes hasta llegar a 83 euros). Las familias que hoy en día no pertenecen a la JA, si en algún momento quieren anexarse tendrán que pagar un aporte equitativo. Llegarían entre ellas a un acuerdo de pagos mensuales, o bien aportes en especie (trabajo, etc).
  • El pozo perforado se hizo en el 2017 y se ubica en el terreno anexo a una de las viviendas de la comunidad que se encuentra a pie de calle. Al encontrarse en una vivienda privada, tienen que hacer los papeles de la propiedad, la cesión del pozo conforme pertenece a toda la comunidad. El costo de la perforación lo cubrieron entre la comunidad y la alcaldía. Tiene una profundidad de 250 pies y rinde 65 galones/minuto (245,7 l/min) según la comunidad, pero se pidió el informe de perforación que se recibió posteriormente a la reunión, el día 9.05, y resultó rendir solamente 50 gpm (180 l/min).
  • Por entonces, la Secretaría de Salud realizó un análisis del agua, pero no disponen copia del mismo las personas que están en la reunión. Nos compartirán los informes de la perforación y los análisis de agua que se hicieron en ese momento, si se consiguiesen estos últimos. Ya hay acometida del pozo que pasa por debajo de la carretera hacia la zona donde se ubicará el tanque, que será en un terreno que compró la comunidad en la parte alta. La tubería libre para la acometida es muy estrecha, y no da el espacio para la subida al tanque y para la bajada para la distribución a las viviendas que están del lado de abajo de la carretera, así que habrá que buscar otro punto de acceso. Probablemente se pueda usar un espacio de drenantes de cunetas que está cerca para poder bajar la tubería a la zona baja de la comunidad.
  • El alcalde comunicó que como contraparte, la municipalidad dispone de 450.000 lempiras para destinar a este proyecto.
  • El aporte de la comunidad será en forma de mano de obra no calificada y los materiales domiciliares; es decir, materiales desde la caja domiciliar al interior de la vivienda o pilas o lugares donde quieran poner la llave. La implicación de la comunidad y las ganas de que el proyecto se pueda realizar son notorias y así lo transmiten.

Posterior a la reunión se realiza la visita al pozo, y a la escuela comunitaria, para identificar necesidades de inversión relativas al sistema de agua.

COMPROMISOS

  • El ingeniero de la municipalidad hará un levantamiento de datos más exactos: número de letrinas, pozos, etc. ISF y Nasmar enviarán previamente un formato de ficha de información. También se revisarán los listados de materiales necesarios, la necesidad de substituir algunas líneas de pvc por tubo rígido tipo hg, las medidas de inversión necesarias en la escuela. Para la parte social de la ficha, será apoyado por técnicxs de la unidad de desarrollo local municipal.
  • El técnico de comunicación de la municipalidad, realizará un video de representantes de la comunidad solicitando el proyecto. Que significa para ellos, lo que llevan esperando, etc.
  • La municipalidad se compromete a destinar 450.000 lempiras como contraparte en el caso de que el proyecto se apruebe. Incluso, en empezar a trabajar con ese fondo antes de que llegue el financiamiento de España.
  • Nasmar e ISF se comprometen a incluir el proyecto en la propuesta de formulación a Xunta de Galicia, como obra modelo, mediante un enfoque integral de gestión del agua. Facilitarán formatos de cartas-aval al proyecto e irán informando de las resoluciones por parte de la donante. En caso de resolución negativa, la Nasmar se compromete a seguir proponiendo el proyecto a otras entidades financiadoras (es importante tampoco crear falsas expectativas, ya que es un proyecto no concedido todavía para financiar en Galicia y no sabremos la resolución por lo menos hasta agosto o septiembre).
  • ISF se compromete a notificar lo más pronto posible a Nasmar y alcaldía El Triunfo sobre la resolución de la propuesta, de forma que se pueda comenzar a ejecutar el presupuesto municipal desde el primer momento, incluso antes de la llegada de los fondos de la cooperación gallega. De esta forma, se podrá comenzar a ejecutar en época seca temprano, y poder avanzar rápidamente en los plazos de donante y de la municipalidad.

VÍDEO

Aquí se puede ver el vídeo de personas de la comunidad solicitando el proyecto.

GALERÍA DE FOTOS

Visita delegación da ARA Sul de Moçambique a Galicia

Dentro do programa Aqua Moz, que desenvolvemos en colaboración con Augas de Galicia, a Cooperación Galega da Xunta, e as tres Administracións da Auga de Mozambique (ARAs Sur, Centro e Norte), recibimos a vindeira semana a visita de Lizete Dias, Xefa del Departamento Recursos Hídricos e Ernesto Tivane, técnico Recursos Hídricos, da ARA Sul. Estarán toda unha semana visitando distintos proxectos e facendo encontros técnicos con persoas de Augas de Galicia, Cunca Hidrográfica Miño-Sil, Consellería de Infraestruturas, Cooperación Galega da Xunta de Galicia, da Universidade da Coruña e, como non, coa nosa base social.

A continuación, deixamos a súa axenda. Serán visitas pechadas, excepto a do martes 6 ás 19, onde pode acercarse quen quera. Tamén na do mércores ás 12 pode asistir público externo (pregamos inscrición neste caso, para non superar o aforo, no noso email).


DATALUGAREVENTO
Luns 5 de xuño
9:30h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaRecepción
Luns 5 de xuño
10h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaDirección e Xerencia: presentación inicial de Augas de Galicia e visitantes
Luns 5 de xuño
11h
Consellería Infraestruturas. Xunta de Galicia. Santiago de CompostelaPresentación institucional.
Luns 5 de xuño
12:30h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaSecretaría Xeral AdG: atribucións e relevancia temas xurídicos, rendición de contas, trazabilidade.
Martes 6
9:30-10:45h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaPlanificación Hidrolóxica e calidade.
Monitoria de bacías
Martes 6
11-12h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaIntroducción á Xestión Dominio Público Hidráulico: estrutura e funcionamento.
Martes 6
12-12:45h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaPlan de Control de Vertidos
Martes 6
14h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaPlan de seca e Plan de inundacións.
Martes 6
19h
Praza de CervantesEncontro coa base social de Enxeñería Sen Fronteiras
Mércores 7
9-10h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaCanon da auga
Mércores 7
12
h
CITEEC. Campus de Elviña da UDC. A CoruñaVisita CITEEC e posterior sesión técnica na aula CITEEC
Xoves 8
8:30-12h
Augas de Galicia. Santiago de Compostela. Saída a campoTramitación expedientes autorizacións e concesións.
Saída a campo + procedementos.
Xoves 8
13h
Ourense. Confederación Hidrográfica Miño-Sil.Visita á CH MIño Sil. Centro de control e estación de calidade
Venres 9
9-13:30h
Augas de Galicia. Santiago de Compostela. Saída a campoEncoros: explicación do traballo de supervisión e xestión de encoros en Augas de Galicia. Visita encoro de Caldas.
Venres 9
14h
Augas de Galicia. Santiago de CompostelaAvaliación e despedida


NOVO PROXECTO: Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos Recursos Hídricos en 9 municipios da Rexión 13 Golfo de Fonseca. Fase 1

Este proxecto, que financia a Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo (AECID), forma parte do Programa de Auga de Enxeñaría Sen Fronteiras Galicia na zona sur de Honduras, froito dun proceso de varios anos, coa Mancomunidade NASMAR e a Asociación Hondureña de Xuntas Administradoras de Auga (AHJASA). Veuse traballando no fortalecemento de capacidades de xestión pública e social para a xestión da auga en comunidades rurais. Neste proxecto, súmase o Comité para a Defensa e Desenvolvemento da Flora e Fauna do Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), co que se traballou en Soberanía Alimentaria con enfoque de cunca e adaptación ao cambio climático.

A base territorial do proxecto inclúe 9 municipios que pertencen ao Corredor Seco centroamericano, caracterizado por ter unha estación seca que limita a disposición de auga durante a maior parte do ano. Son os municipios que forman a NASMAR: Nacaome, Amapala, San Lorenzo, Marcovia, Goascorán, Namasigüe, El Triunfo, Apacilagua e El Corpus (ver imaxe neste post, de creación propia a partir de http://geoportal.infoagro.hn/geoportal_public)

Varias obras estratéxicas axudan ó acceso á auga nas áreas urbáns e comunidades que se encontran preto, mentras que as comunidades máis afastadas abastécense de pozos perforados (profundos), excavados (artesanais), correntes superficiais de estación e compra de auga envasada. En xeral, a poboación non ten acceso á auga en cantidade e de forma segura, aceptable e accesible, segundo recomenda a ONU. Na zona hai unha alta incidencia de casos de enfermidade renal crónica que probablemente se debe a mala calidade da auga subterranea, contaminada por agroquímicos e fenómenos de intrusión salina. En certas zonas, a pesar de que sí que se encontra auga en cantidade, preséntanse problemas de contaminación por metais pesados de orixen natural o ser terreo volcánico, incidindo na saúde da poboación.

Entre as actividades que se executarán, NASMAR será a responsable de tutelar o proceso de fortalecemento dos equipos técnicos municipais para mellorar a súa capacidade de xestión de proxectos de auga (tutoría dos técnicos na execución de obras exemplo de boas prácticas, acompañamento aos equipos técnicos, coordinación dás capacitacións: hidroxeoloxía, calidade de auga e saúde, sistemas de información xeográfica, formulación de proxectos con enfoque de dereitos, bo goberno, xénero, outros aspectos transversais, e mellora de deseños). Coordinará as accións coa Secretaría de Salud en el Departamento de Valle (SESAL) para a mellora dá información relativa aos problemas de saúde vinculados á calidade de auga, e ou fortalecemento do laboratorio de análise de auga. Así mesmo facilitará a loxística e coordinación dás investigacións en hidroxeoloxía con apoio dás universidades colaboradoras.

AHJASA, como organización complexa de base social comunitaria, constituída por xuntas de auga (JA) veciñais, constitúe a principal entidade dá sociedade civil hondureña de xestión social dá auga, e ten unha longa experiencia en fortalecemento de xuntas de auga. O papel de AHJASA será establecer e asentar a metodoloxía de formación en terreo do persoal técnico comunitario de JA, principalmente a aplicación práctica dás capacitacións a través do fortalecemento de comunidades modelo. Tamén liderará o seu proceso de fortalecemento interno: técnico-administrativo, de coordinación interna e de cohesión social.

CODDEFFAGOLF entidade ambientalista con ampla experiencia en sensibilización ambiental, reforestación voluntaria, boas prácticas agrícolas e manexo de conflitos, executará a compoñente de sensibilización ambiental, definindo contidos sobre o ciclo dá auga para a currícula oficial dá materia de Educación Ambiental nas escolas. Liderará as actividades de sensibilización aos consellos de microcunca, para conservación do recurso, coordinando a acción voluntaria comunitaria para protección do recurso. Coordinará as accións con UMAs e o Instituto de Conservación Forestal. Coordinará con Ahjasa e acompañará accións de delimitación de microcuncas e zonas de recarga hídrica en comunidades.

Nesta fase, preténdese dar un salto cuantitativo da capacidade de mobilización de recursos para sistemas de auga, cualitativo en canto á xestión pública de calidade, avanzar na sustentabilidade de xestores sociais da auga, e unha mellora substancial nas alianzas interinstitucionales, e incorpórase con máis intensidade o traballo co enfoque de xestión integral para a protección do recurso

FICHA

Título: Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos Recursos Hídricos en 9 municipios da Rexión 13 Golfo de Fonseca. Fase 1

Orzamento total: 558.801

Duración: 24 meses, febreiro 2022 a febreiro 2024

ESFRadio. Un tema de ESF ao mes: Xestión de recursos hídricos en Mozambique

En Enxeñería Sen Fronteiras levamos anos tratando de abrir proxectos nalgún país da África lusófona, pola proximidade con esa cultura e por interese de moitas persoas da nosa base social.

Contar con proxectos noutros países, facilita a labor de tender pontes entre a sociedade civil galega e as outras realidades de países empobrecidos, produto do colonialismo e o extractivismo, co fin de desmontar ese sistema inxusto e opresor. Ese é o fondo real dos proxectos de cooperación internacional en Enxeñería Sen Fronteiras.

Pero non é sinxelo comezar a traballar nun país, e máis nun contexto de escaseza de recursos para a cooperación ao desenvolvemento. Gústanos traballar a fogo lento pero con seguridade, e iso fixo que desbotaramos algunhas opcións. Pero cando nos chegou a invitación para traballar nun proxecto xa con anos de recorrido, integrando un consorcio de entidades galegas xa ben coñecidas (como son Augas de Galicia, Cooperación Galega da Xunta de Galicia e a Universidade da Coruña), onde poderiamos poñer a nosa experiencia en dar a coñecer o traballo e a realidade dun país como Mozambique á sociedade civil galega, pareceunos que a oportunidade chegara por fin.

Aquí se pode coñecer algo das actividades do consorcio no que se integra ESF a partir deste 2022, pero se preferides escoitar a dúas persoas de referencia neste proxecto, temos a sorte de contar en ESFRadio con Víctor Penas, o coordinador do programa en Mozambique deste consorcio, así como con Lizete Dias, Xefa do Departamento de Recursos Hídiricos da Administración Rexional da Auga Sul (ARA-Sul), institución coa que se está a traballar dende hai varios anos. Lizete é un referente do programa dende o seu inicio.

Tamén en spotify

  • Produce: Jorge Lama
  • Guión: Sergio Fernández e Jorge Lama
  • Presenta e modera: Marc Romero
  • Participan: Lizete Dias (ARA-Sul), Víctor Penas (consorcio ESF-Augas de Galicia)

Foto de portada: a esquerda Víctor Penas, nunha das visitas a Mozambique, xunto co director del ARA Sur (no centro) e con Lizete (á dereita)

NOVO PROXECTO: Mellora da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras, fase 1

O proxecto deséñase como Fase 1 dun Programa de fortalecemento da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras. A experiencia de ESF Galicia con a Asociación Hondureña de Xuntas Administradoras de Auga e Saneamento (AHJASA) neste compoñente, deixou unhas aprendizaxes e metodoloxías que permiten a réplica e ampliación orientando un programa específico en materia de xestión comunitaria. Consegueuse para el unha financiación da Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

Estímase que máis do 70% dos investimentos en sistemas de auga débense a unha reposición, ampliación ou mellora de sistemas de auga xa construídos, e que por un proceso de abandono, fóronse deteriorando até o punto de ser non funcionais. Sábese que o proceso de fortalecemento comunitario prevé estes problemas e supón unha mellora da eficiencia dos recursos. Tamén funciona como contrapeso e vixilancia de dereitos de cara ás administracións públicas que teñen obrigación de velar polo dereito humano á auga (en Honduras é a administración local). Neste tipo de procesos de fortalecemento de gobernanza é máis difícil a medición e xustificación no curto-medio prazo. Por este motivo, faise con enfoque de programa.

Nos inicios do traballo conxunto ISF-AHJASA-Mancomunidade Nasmar, o persoal técnico de AHJASA realizaba o fortalecemento directo das xuntas de auga, obténdose moi bos resultados a medio – longo prazo, observándose xuntas de auga máis autónomas e proactivas na solución dos problemas da auga.

Posteriormente, dado que o alcance do persoal de AHJASA non é suficiente para toda a demanda de acompañamento e fortalecemento de xuntas de auga, abordouse estratexicamente este problema a través dun programa de certificación de persoas novas técnicas comunitarias para poder realizar este traballo. Este proceso, apoiado nun inicio tamén pola Xunta de Galicia nas fases 2 e 3 do anterior programa, para o deseño e pilotaxe, foi posteriormente ampliado a máis departamentos do país, con fondos de varios financiadores por parte de AHJASA, obténdose a certificación oficial para 108 técnicos/as, 65 deles/as no sur.

Este proxecto que se comeza en 2022 vén retomar estes procesos cos técnicos/as, que se viron prexudicados pola incidencia e efectos da pandemia, para poder instalarse laboralmente como profesionais autónomos en xestión de xuntas de auga, iniciando xa o proceso de fortalecemento de máis de 20 xuntas de auga, tras un proceso de reforzo formativo.

Preténdese apoiar esta instalación laboral en xuntas de auga que previamente acordaran a participación no programa, así como poder dar un espazo de participación a las xuntas de auga comunitarias en espazos e institucións de gobernanza da auga, o que permitiría máis acceso e oportunidades de coñecemento, acceso a fondos, información e tamén incidencia política.

Por outra banda, preténdese mellorar un dos módulos formativos do programa, relativo á xestión con enfoque integral do recurso e enfoque de cunca hidrográfica. Para iso, cóntase co apoio da organización Comité para a Defensa y Desarrollo de la Flora y Fauna del Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), que se suma neste proxecto ao programa de auga de ESF, dada a súa experiencia como organización ambientalista. CODDEFFAGOLF dará apoio na compoñente de sensibilización, certas formacións ao persoal técnico municipal e impulsará a pilotaxe de accións de conservación nunha microcuenca, concretamente a microcuenca do Río Laure, con 5 aldeas. Nesta cunca na que xa se traballou en antigos proxectos. Porase en marcha o proceso de declaratoria da microcuenca formalmente, e planificarase a delimitación, con análise do uso do solo e medidas de corrección e protección do solo e especialmente de zonas de recarga. Obterase unha sistematización do proceso, para poder extraer aprendizaxes e deixalos recollidos no contido ampliado do programa de técnicos.

Se iniciará así mesmo un primeiro paso de mellora da integración das entidades de xestión comunitaria, dinamizándose este proceso con reunións e foros sociais e técnicos, dinamizándose a través da mesa de axentes do sector, mesa de momento establecida ad-hoc nas reunións de identificación deste proxecto, da que se obtivo a mostra de interese en seguir mantendo reunións de tipo técnico e social para a mellor gobernanza en xestión comunitaria da auga no sur de Honduras.

FICHA

Título: Mellora da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras. Fase 1.

Orzamento: 203.626,87 €

Duración: abril 2022 a decembro 2023

Identificando seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras

Esta temporada estivemos concretando accións para a seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras. Queremos seguir apoiando o fortalecemento técnico de unidades técnicas municipais dos municipios da Mancomunidade NASMAR (que agora pasaron de 7 a 9). Tamén continuar o desenvolvemento do programa de persoal técnico comunitario de AHJASA. Pero queremos fortalecer dúas novas compoñentes: o vínculo cos temas de saúde hídrica, e as boas prácticas de mantemento das microcuencas hidrográficas, para ir entrándolle ao enfoque de cunca na xestión da auga, na medida das nosas posibilidades.

Así, nas últimas semanas tivemos varias actividades nesta liña:

  • Reunión coa comunidade de El Sartenejal, para revisar o proxecto e a contrapartida comunitaria
  • Reunión coa delegación departamental de Valle da Secretaría de Salud, para revisar necesidades para o laboratorio de análise de auga.
  • Reunión con persoal técnico municipais de auga designados polos alcaldes da Mancomunidade NASMAR, e técnicas de Oficinas Municipales de la Mujer, sobre proxectos de auga e saneamento con enfoque de dereitos – enfoque de xénero.

Empezando a colaboración en Mozambique

A xestión dos recursos hídricos e o fortalecemento das administracións responsables é unha prioridade en Mozambique. O desenvolvemento de actividades que vinculen melloras técnicas e procesos de xestión nun mesmo plan de acción, foi identificado como unha fórmula de éxito na cooperación galega coa administración da auga de Mozambique.

O proxecto AquaMoz, Secara 3ª Fase é continuidade das anteriores accións desenvolvidas por Augas de Galicia e a Universidade de Coruña no marco da xestión da seca en Mozambique (que se prolonga xa dende hai 10 anos). O proxecto pretende contribuír, no marco da loita e prevención contra os efectos do cambio climático, á mitigación dos impactos dos eventos de seca en Mozambique, fortalecendo ás Administracións Rexionais de Augas de Mozambique (Aras) coa experiencia da xestión dos recursos hídricos en Galicia como referencia.

Despois de centrar o esforzo -nas fases 1 e 2- no deseño e implementación de desenvolvementos técnicos baixo o liderado do Grupo de Enxeñería dá Auga e Medio Ambiente (GEAMA) da Universidade da Coruña, nesta terceira fase, o proxecto suma aos seus obxectivos a mellora da interacción entre a administración da auga e a sociedade civil, e a sensibilización desta última sobre cuestións relacionadas coa seca e a xestión dos recursos hídricos. Para iso, mantendo ao GEAMA como entidade colaboradora, Enxeñería Sen Fronteiras Galicia incorpórase como socio que, ademais do seu perfil técnico relacionado coa xestión de recursos hídricos e o fortalecemento institucional, achega capacidade de sensibilización e achegamento á cidadanía, tanto en Galicia como en Mozambique.

Deste xeito, e coa nova orientación do proxecto, ESF asumirá o rol de socio líder para potenciar fortalecemento das relacións entre a administración da auga e a sociedade civil. Inicialmente, ESF centrarase en accións de sensibilización que lle permitan enfocar e coñecer a fondo a problemática da xestión da seca en Mozambique, co fin de sentar as bases para contribuír, máis adiante e dun modo sólido, ao mencionado fortalecemento das relacións entre a administración da auga e a sociedade civil.

Deste xeito, no marco de loita contra o cambio climático, co presente proxecto desenvolveranse metodoloxías, a nivel técnico e de procedementos, para a mellora da xestión dos recursos hídricos en Mozambique. Con ese fin, continuarase apoiando á Administración Rexional da Auga (ARA) Sur e iniciarase tamén o apoio ao ARA Norte en tres liñas complementarias:

  • Monitoreo da seca e do estado de encoros
  • Procedementos de xestión da seca
  • Sensibilización sobre a problemática da seca

Aquí iremos contando os avances deste consorcio, que se financia con fondos de Augas de Galicia e da Subdirección Xeral de Cooperación Exterior da Xunta de Galicia. Poderás estar ao día das novas coa etiqueta Mozambique