Posts

NOVO PROXECTO: Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos Recursos Hídricos en 9 municipios da Rexión 13 Golfo de Fonseca. Fase 1

Este proxecto, que financia a Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo (AECID), forma parte do Programa de Auga de Enxeñaría Sen Fronteiras Galicia na zona sur de Honduras, froito dun proceso de varios anos, coa Mancomunidade NASMAR e a Asociación Hondureña de Xuntas Administradoras de Auga (AHJASA). Veuse traballando no fortalecemento de capacidades de xestión pública e social para a xestión da auga en comunidades rurais. Neste proxecto, súmase o Comité para a Defensa e Desenvolvemento da Flora e Fauna do Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), co que se traballou en Soberanía Alimentaria con enfoque de cunca e adaptación ao cambio climático.

A base territorial do proxecto inclúe 9 municipios que pertencen ao Corredor Seco centroamericano, caracterizado por ter unha estación seca que limita a disposición de auga durante a maior parte do ano. Son os municipios que forman a NASMAR: Nacaome, Amapala, San Lorenzo, Marcovia, Goascorán, Namasigüe, El Triunfo, Apacilagua e El Corpus (ver imaxe neste post, de creación propia a partir de http://geoportal.infoagro.hn/geoportal_public)

Varias obras estratéxicas axudan ó acceso á auga nas áreas urbáns e comunidades que se encontran preto, mentras que as comunidades máis afastadas abastécense de pozos perforados (profundos), excavados (artesanais), correntes superficiais de estación e compra de auga envasada. En xeral, a poboación non ten acceso á auga en cantidade e de forma segura, aceptable e accesible, segundo recomenda a ONU. Na zona hai unha alta incidencia de casos de enfermidade renal crónica que probablemente se debe a mala calidade da auga subterranea, contaminada por agroquímicos e fenómenos de intrusión salina. En certas zonas, a pesar de que sí que se encontra auga en cantidade, preséntanse problemas de contaminación por metais pesados de orixen natural o ser terreo volcánico, incidindo na saúde da poboación.

Entre as actividades que se executarán, NASMAR será a responsable de tutelar o proceso de fortalecemento dos equipos técnicos municipais para mellorar a súa capacidade de xestión de proxectos de auga (tutoría dos técnicos na execución de obras exemplo de boas prácticas, acompañamento aos equipos técnicos, coordinación dás capacitacións: hidroxeoloxía, calidade de auga e saúde, sistemas de información xeográfica, formulación de proxectos con enfoque de dereitos, bo goberno, xénero, outros aspectos transversais, e mellora de deseños). Coordinará as accións coa Secretaría de Salud en el Departamento de Valle (SESAL) para a mellora dá información relativa aos problemas de saúde vinculados á calidade de auga, e ou fortalecemento do laboratorio de análise de auga. Así mesmo facilitará a loxística e coordinación dás investigacións en hidroxeoloxía con apoio dás universidades colaboradoras.

AHJASA, como organización complexa de base social comunitaria, constituída por xuntas de auga (JA) veciñais, constitúe a principal entidade dá sociedade civil hondureña de xestión social dá auga, e ten unha longa experiencia en fortalecemento de xuntas de auga. O papel de AHJASA será establecer e asentar a metodoloxía de formación en terreo do persoal técnico comunitario de JA, principalmente a aplicación práctica dás capacitacións a través do fortalecemento de comunidades modelo. Tamén liderará o seu proceso de fortalecemento interno: técnico-administrativo, de coordinación interna e de cohesión social.

CODDEFFAGOLF entidade ambientalista con ampla experiencia en sensibilización ambiental, reforestación voluntaria, boas prácticas agrícolas e manexo de conflitos, executará a compoñente de sensibilización ambiental, definindo contidos sobre o ciclo dá auga para a currícula oficial dá materia de Educación Ambiental nas escolas. Liderará as actividades de sensibilización aos consellos de microcunca, para conservación do recurso, coordinando a acción voluntaria comunitaria para protección do recurso. Coordinará as accións con UMAs e o Instituto de Conservación Forestal. Coordinará con Ahjasa e acompañará accións de delimitación de microcuncas e zonas de recarga hídrica en comunidades.

Nesta fase, preténdese dar un salto cuantitativo da capacidade de mobilización de recursos para sistemas de auga, cualitativo en canto á xestión pública de calidade, avanzar na sustentabilidade de xestores sociais da auga, e unha mellora substancial nas alianzas interinstitucionales, e incorpórase con máis intensidade o traballo co enfoque de xestión integral para a protección do recurso

FICHA

Título: Mellora da Xestión Pública e Social para a Gobernanza dos Recursos Hídricos en 9 municipios da Rexión 13 Golfo de Fonseca. Fase 1

Orzamento total: 558.801

Duración: 24 meses, febreiro 2022 a febreiro 2024

ESFRadio. Un tema de ESF ao mes: Xestión de recursos hídricos en Mozambique

En Enxeñería Sen Fronteiras levamos anos tratando de abrir proxectos nalgún país da África lusófona, pola proximidade con esa cultura e por interese de moitas persoas da nosa base social.

Contar con proxectos noutros países, facilita a labor de tender pontes entre a sociedade civil galega e as outras realidades de países empobrecidos, produto do colonialismo e o extractivismo, co fin de desmontar ese sistema inxusto e opresor. Ese é o fondo real dos proxectos de cooperación internacional en Enxeñería Sen Fronteiras.

Pero non é sinxelo comezar a traballar nun país, e máis nun contexto de escaseza de recursos para a cooperación ao desenvolvemento. Gústanos traballar a fogo lento pero con seguridade, e iso fixo que desbotaramos algunhas opcións. Pero cando nos chegou a invitación para traballar nun proxecto xa con anos de recorrido, integrando un consorcio de entidades galegas xa ben coñecidas (como son Augas de Galicia, Cooperación Galega da Xunta de Galicia e a Universidade da Coruña), onde poderiamos poñer a nosa experiencia en dar a coñecer o traballo e a realidade dun país como Mozambique á sociedade civil galega, pareceunos que a oportunidade chegara por fin.

Aquí se pode coñecer algo das actividades do consorcio no que se integra ESF a partir deste 2022, pero se preferides escoitar a dúas persoas de referencia neste proxecto, temos a sorte de contar en ESFRadio con Víctor Penas, o coordinador do programa en Mozambique deste consorcio, así como con Lizete Dias, Xefa do Departamento de Recursos Hídiricos da Administración Rexional da Auga Sul (ARA-Sul), institución coa que se está a traballar dende hai varios anos. Lizete é un referente do programa dende o seu inicio.

Tamén en spotify

  • Produce: Jorge Lama
  • Guión: Sergio Fernández e Jorge Lama
  • Presenta e modera: Marc Romero
  • Participan: Lizete Dias (ARA-Sul), Víctor Penas (consorcio ESF-Augas de Galicia)

Foto de portada: a esquerda Víctor Penas, nunha das visitas a Mozambique, xunto co director del ARA Sur (no centro) e con Lizete (á dereita)

NOVO PROXECTO: Mellora da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras, fase 1

O proxecto deséñase como Fase 1 dun Programa de fortalecemento da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras. A experiencia de ESF Galicia con a Asociación Hondureña de Xuntas Administradoras de Auga e Saneamento (AHJASA) neste compoñente, deixou unhas aprendizaxes e metodoloxías que permiten a réplica e ampliación orientando un programa específico en materia de xestión comunitaria. Consegueuse para el unha financiación da Cooperación Galega da Xunta de Galicia.

Estímase que máis do 70% dos investimentos en sistemas de auga débense a unha reposición, ampliación ou mellora de sistemas de auga xa construídos, e que por un proceso de abandono, fóronse deteriorando até o punto de ser non funcionais. Sábese que o proceso de fortalecemento comunitario prevé estes problemas e supón unha mellora da eficiencia dos recursos. Tamén funciona como contrapeso e vixilancia de dereitos de cara ás administracións públicas que teñen obrigación de velar polo dereito humano á auga (en Honduras é a administración local). Neste tipo de procesos de fortalecemento de gobernanza é máis difícil a medición e xustificación no curto-medio prazo. Por este motivo, faise con enfoque de programa.

Nos inicios do traballo conxunto ISF-AHJASA-Mancomunidade Nasmar, o persoal técnico de AHJASA realizaba o fortalecemento directo das xuntas de auga, obténdose moi bos resultados a medio – longo prazo, observándose xuntas de auga máis autónomas e proactivas na solución dos problemas da auga.

Posteriormente, dado que o alcance do persoal de AHJASA non é suficiente para toda a demanda de acompañamento e fortalecemento de xuntas de auga, abordouse estratexicamente este problema a través dun programa de certificación de persoas novas técnicas comunitarias para poder realizar este traballo. Este proceso, apoiado nun inicio tamén pola Xunta de Galicia nas fases 2 e 3 do anterior programa, para o deseño e pilotaxe, foi posteriormente ampliado a máis departamentos do país, con fondos de varios financiadores por parte de AHJASA, obténdose a certificación oficial para 108 técnicos/as, 65 deles/as no sur.

Este proxecto que se comeza en 2022 vén retomar estes procesos cos técnicos/as, que se viron prexudicados pola incidencia e efectos da pandemia, para poder instalarse laboralmente como profesionais autónomos en xestión de xuntas de auga, iniciando xa o proceso de fortalecemento de máis de 20 xuntas de auga, tras un proceso de reforzo formativo.

Preténdese apoiar esta instalación laboral en xuntas de auga que previamente acordaran a participación no programa, así como poder dar un espazo de participación a las xuntas de auga comunitarias en espazos e institucións de gobernanza da auga, o que permitiría máis acceso e oportunidades de coñecemento, acceso a fondos, información e tamén incidencia política.

Por outra banda, preténdese mellorar un dos módulos formativos do programa, relativo á xestión con enfoque integral do recurso e enfoque de cunca hidrográfica. Para iso, cóntase co apoio da organización Comité para a Defensa y Desarrollo de la Flora y Fauna del Golfo de Fonseca (CODDEFFAGOLF), que se suma neste proxecto ao programa de auga de ESF, dada a súa experiencia como organización ambientalista. CODDEFFAGOLF dará apoio na compoñente de sensibilización, certas formacións ao persoal técnico municipal e impulsará a pilotaxe de accións de conservación nunha microcuenca, concretamente a microcuenca do Río Laure, con 5 aldeas. Nesta cunca na que xa se traballou en antigos proxectos. Porase en marcha o proceso de declaratoria da microcuenca formalmente, e planificarase a delimitación, con análise do uso do solo e medidas de corrección e protección do solo e especialmente de zonas de recarga. Obterase unha sistematización do proceso, para poder extraer aprendizaxes e deixalos recollidos no contido ampliado do programa de técnicos.

Se iniciará así mesmo un primeiro paso de mellora da integración das entidades de xestión comunitaria, dinamizándose este proceso con reunións e foros sociais e técnicos, dinamizándose a través da mesa de axentes do sector, mesa de momento establecida ad-hoc nas reunións de identificación deste proxecto, da que se obtivo a mostra de interese en seguir mantendo reunións de tipo técnico e social para a mellor gobernanza en xestión comunitaria da auga no sur de Honduras.

FICHA

Título: Mellora da Xestión Comunitaria da auga no sur de Honduras. Fase 1.

Orzamento: 203.626,87 €

Duración: abril 2022 a decembro 2023

Identificando seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras

Esta temporada estivemos concretando accións para a seguinte fase do programa de Dereito á Auga en Honduras. Queremos seguir apoiando o fortalecemento técnico de unidades técnicas municipais dos municipios da Mancomunidade NASMAR (que agora pasaron de 7 a 9). Tamén continuar o desenvolvemento do programa de persoal técnico comunitario de AHJASA. Pero queremos fortalecer dúas novas compoñentes: o vínculo cos temas de saúde hídrica, e as boas prácticas de mantemento das microcuencas hidrográficas, para ir entrándolle ao enfoque de cunca na xestión da auga, na medida das nosas posibilidades.

Así, nas últimas semanas tivemos varias actividades nesta liña:

  • Reunión coa comunidade de El Sartenejal, para revisar o proxecto e a contrapartida comunitaria
  • Reunión coa delegación departamental de Valle da Secretaría de Salud, para revisar necesidades para o laboratorio de análise de auga.
  • Reunión con persoal técnico municipais de auga designados polos alcaldes da Mancomunidade NASMAR, e técnicas de Oficinas Municipales de la Mujer, sobre proxectos de auga e saneamento con enfoque de dereitos – enfoque de xénero.

Empezando a colaboración en Mozambique

A xestión dos recursos hídricos e o fortalecemento das administracións responsables é unha prioridade en Mozambique. O desenvolvemento de actividades que vinculen melloras técnicas e procesos de xestión nun mesmo plan de acción, foi identificado como unha fórmula de éxito na cooperación galega coa administración da auga de Mozambique.

O proxecto AquaMoz, Secara 3ª Fase é continuidade das anteriores accións desenvolvidas por Augas de Galicia e a Universidade de Coruña no marco da xestión da seca en Mozambique (que se prolonga xa dende hai 10 anos). O proxecto pretende contribuír, no marco da loita e prevención contra os efectos do cambio climático, á mitigación dos impactos dos eventos de seca en Mozambique, fortalecendo ás Administracións Rexionais de Augas de Mozambique (Aras) coa experiencia da xestión dos recursos hídricos en Galicia como referencia.

Despois de centrar o esforzo -nas fases 1 e 2- no deseño e implementación de desenvolvementos técnicos baixo o liderado do Grupo de Enxeñería dá Auga e Medio Ambiente (GEAMA) da Universidade da Coruña, nesta terceira fase, o proxecto suma aos seus obxectivos a mellora da interacción entre a administración da auga e a sociedade civil, e a sensibilización desta última sobre cuestións relacionadas coa seca e a xestión dos recursos hídricos. Para iso, mantendo ao GEAMA como entidade colaboradora, Enxeñería Sen Fronteiras Galicia incorpórase como socio que, ademais do seu perfil técnico relacionado coa xestión de recursos hídricos e o fortalecemento institucional, achega capacidade de sensibilización e achegamento á cidadanía, tanto en Galicia como en Mozambique.

Deste xeito, e coa nova orientación do proxecto, ESF asumirá o rol de socio líder para potenciar fortalecemento das relacións entre a administración da auga e a sociedade civil. Inicialmente, ESF centrarase en accións de sensibilización que lle permitan enfocar e coñecer a fondo a problemática da xestión da seca en Mozambique, co fin de sentar as bases para contribuír, máis adiante e dun modo sólido, ao mencionado fortalecemento das relacións entre a administración da auga e a sociedade civil.

Deste xeito, no marco de loita contra o cambio climático, co presente proxecto desenvolveranse metodoloxías, a nivel técnico e de procedementos, para a mellora da xestión dos recursos hídricos en Mozambique. Con ese fin, continuarase apoiando á Administración Rexional da Auga (ARA) Sur e iniciarase tamén o apoio ao ARA Norte en tres liñas complementarias:

  • Monitoreo da seca e do estado de encoros
  • Procedementos de xestión da seca
  • Sensibilización sobre a problemática da seca

Aquí iremos contando os avances deste consorcio, que se financia con fondos de Augas de Galicia e da Subdirección Xeral de Cooperación Exterior da Xunta de Galicia. Poderás estar ao día das novas coa etiqueta Mozambique

Agua subterránea en el sur de Honduras: la complejidad de la identificación

El mayor problema de estudio del agua subterránea es que, al estar bajo tierra, no se ve. Esto parece una gran tontería, pero es el origen del mal uso, el abandono y la contaminación de este recurso. Tanto en países como Honduras como en el rural gallego, existe un entendimiento del origen y el flujo del agua subterránea que se basa en la tradición y en la imaginación y no en la ciencia y que, en muchos de los casos, poco tiene que ver con la realidad. Sin embargo, la gestión y protección del agua subterránea requiere un profundo conocimiento del origen y el volumen renovable del recurso, el flujo subterráneo, los procesos que se producen en el subsuelo y las amenazas a la calidad del agua. Se ha comprobado además que no es suficiente contar con una persona experta que participe en el diseño del programa de desarrollo o en la planificación de gestión de los recursos hídricos. Es necesario un trabajo en la formación y sensibilización del personal de las organizaciones socias locales y en la población, para que sean quienes exijan la correcta gestión y el cuidado del agua subterránea, comprendan las soluciones técnicas adoptadas y detecten posibles problemáticas.

Enxeñería Sen Fronteiras Galicia (ESF) comenzó en 2007 a trabajar en el sur de Honduras en el marco de un convenio con la AECID. La base del trabajo que se ha estado desarrollando en el país es la realización del Plan de Gestión Integral del Recurso Hídrico. Se trata de una herramienta de planificación del agua basada en el estudio del territorio, comunidades y agua que sirve para diagnosticar, analizar y diseñar las actuaciones y planificar las inversiones con un enfoque de cuenca hidrográfica. Este trabajo se ha realizado siempre contando con los gobiernos locales, organizaciones (Ej. CODDEFAGOLF, Save the Children, AHJASA) y las comunidades para conseguir el fortalecimiento de la capacidad organizativa. Los proyectos realizados en estas líneas han sido financiados principalmente por la AECID y Cooperación Galega (Xunta de Galicia), pero también por el Concello de Lugo, la Diputación da Coruña, la Diputación de Valladolid, el Concello de Santiago de Compostela y el Fondo Galego de Cooperación e Solidariedade.

En 2015 ESF decidió abordar las carencias en Plan de Gestión Integral del Recurso Hídrico respecto a la gestión de los acuíferos. Aunque en etapas anteriores se habían recopilado datos de la profundidad del nivel piezométrico y de calidad del agua, no había apenas conocimiento la hidrogeología del sur de Honduras. Se sabe que las grandes plantaciones, como las meloneras, cuentan con estudios hidrogeológicos para sus explotaciones, pero no están disponibles al público. Por otro lado, el nivel de conocimientos de hidrogeología de los técnicos es muy escaso y, aún más escaso, el de la población y representantes políticas.

En 2017, el grupo de investigación Aquaterra de la Universidade da Coruña, comenzó a trabajar en estos temas en colaboración con Enxeñería Sen Fronteiras. Se desarrollaron actividades de formación de los técnicos municipales del sur de Honduras a distancia, en Galicia y después en un viaje a terreno en 2019 dentro de un proyecto financiado por la Xunta de Galicia, en el que se impartió un Curso de Introducción a la Hidrogeología, se realizaron prácticas en terreno y se hizo una identificación conjunta de problemáticas.

Aquaterra (UDC) y Enxeñería Sen Fronteiras Galicia se encuentran ahora en una fase de búsqueda de financiación para continuar con esta línea de formación de técnicos municipales y el acompañamiento en la identificación y la investigación de varias problemáticas. Se trabajará sobre varias problemáticas reales diferentes como la mejora de gestión de los bombeos de un sistema existente, la salinización de pozos en una zona costera o la definición de la contaminación por metales detectada en una zona volcánica y determinar su origen es natural. Se apoyará a los técnicos en la toma de datos, su análisis, el desarrollo de un modelo conceptual de la hidrogeología de la zona de estudio, la comprensión de la problemática y el desarrollo de medidas de mejora de la gestión. Esperamos poder comenzar estas actividades en 2021, ahora que el agua subterránea ya se empieza a “ver”.

Acacia Naves (UDC)

Sergio Fernández (ESF)

A auga comeza a cotizar en bolsa… e a nós iso preocúpanos

O pasado 7 de decembro coñecemos a nova a través da axencia EFE de que a auga comezará a cotizar no mercado de futuros de Wall Street. Dende aquela, escribiuse bastante sobre o tema, xa que se trata dun feito de gran impacto por todas as consecuencias que poderían derivarse, aínda que estea baseado só en prezos de futuros de auga en California.

Dende Enxeñería Sen Fronteiras cremos oportuno facer unha análise crítica previo debate da nosa base social, que incluso motivou a organización dun ciberfaladoiro específico sobre o tema o pasado 20 de xaneiro.

Auga como Dereito Humano e importancia do ciclo natural.

Podería pensarse que falar da importancia da auga na Terra é redundante por obvia. É un elemento fundamental para á vida tal é como a coñecemos.

O pasado 28 de xullo foi o décimo aniversario do recoñecemento do Dereito humano á auga e o saneamento polas Nacións Unidas. Na resolución 64/292 , recoñece que o Dereito a auga potable e o saneamento é un Dereito Humano esencial para o pleno goce da vida e de todos os Dereitos Humanos.

Este foi un fito de importancia posto que por primeira vez se recoñece de xeito explícito ese dereito e se insta á comunidade internacional e os gobernos para que redobren o esforzos para satisfacer as necesidades humanas básicas e para a consecución dos Obxectivos do milenio, reformulados estes últimos como Obxectivos de Desenvolvemento Sostible no ano 2015.

Non hai que esquecer a importancia do ciclo natural da auga como soporte dos ecosistemas, sendo fundamental para a vida no planeta en sentido amplo.

Antecedentes da auga como ben económico.

Isto non é novo, hai moito tempo que a auga se vende, non hai máis que ver o negocio da auga embotellada, contra o que ESF leva tempo posicionada apoiando campañas como ProGrifo. Tamén poden existir este tipo de intercambios a escala local. Nalgúns casos (non nos consta España), en comunidades de regantes, unha regante pode vender os seus dereitos de regadío a outra regante (aínda que, neste caso, trátase de intercambios entre entidades ou persoas nunha zona determinada cun vínculo maior coa terra, e baixo a supervisión, polo menos en teoría, de entes como os organismos de cunca hidrográfica ou similares). Máis aló foron, xa máis recentemente, as declaracións do CEO de Nestlé, coa defensa do uso de ferramentas de mercado para a xestión da auga, o cal é pouco compatible contra á xestión da mesma como dereito humano, que debería seguir máis esquemas como o proposto por Nueva Cultura del Agua (que distingue a “auga vida”, da “auga de negocio”, a “auga de luxo” ou a “auga de uso cidadán”).

Xa existen fondos de inversión destinados a sociedades orientadas ao sector vinculado á auga a escala mundial, que están dispostos a asumir fortes variacións das cotizacións e, polo tanto, amosan poucos reparos ai risco e teñen un horizonte de inversión a longo prazo (7 anos ou máis).

Definición de mercados a futuro.

O mercado de futuros consiste na negociación de contratos de compra e venta de determinados bens a unha data futura mediante un acordo de prezo, cantidade e vencemento na actualidade. Ou sexa, que se negocia co dereito a comprar x litros de auga a x euros dentro de x meses.

Debe a auga xestionarse con este tipo de ferramentas de mercado?

É moi complicado comprender certos conceptos económicos para a xente non experta. Os mercados de futuro é un deles. A perda crecente de peso da economía real respecto á financeira (da que falan autores como José Manuel Naredo) fainos perder a perspectiva do que ocorre realmente no sistema económico mundial. É unha perda de “soberanía económica”, que agora controlan unhas poucas persoas expertas en produtos moi acaidos para a especulación. É como construír sobre piares de aire. Nestes produtos poderíanse encadrar os contratos a futuro que, como toda a economía financiarizada, afastan dos produtos últimos cos que se está a comerciar do proceso transaccional como tal. En resumo, eses dereitos de futuros de auga en California poderían chegar a ser comprados e vendidos por entidades ás que pouco lles importa o que se vai facer coa auga e onde (tal vez, ao principio, iso se regule máis, pero o mercado global ten demasiada forza). Iso, no caso dun elemento vital como a auga, pode ter consecuencias devastadoras. Ademais, faise recaer o peso da regulación en institucións regulatorias máis ou menos locais (a nivel cunca hidrográfica, ou a nivel estado federal, ou tal vez a nivel nacional) que serían quen, en teoría, velarían por que se respecte o dereito á auga. Tal vez esta regulación puidera ser levada efectivamente por unha entidade se hai unha lexislación e fortaleza institucional axeitada, pero pola experiencia de Enxeñería Sen Fronteiras en diversos países do mundo, esta fortaleza lexislativa e institucional non é, nin moito menos, o máis habitual.

Neste caso, o que se pon no mercado non é a auga, senón os contratos a futuro. É un mercado de futuros da auga.

Nos produtos agrarios fixéronse este tipo de mercado de futuros hai moitos anos. A idea ou escusa inicialmente era tratar de protexer e estabilizar os sectores de produción, no momento do expansionismo agrario e para protexer áreas produtivas que fixeran moito investimento nos sectores, por se de repente unha empresa conseguía producir moi barato noutra parte do mundo. É a mesma razón que esgrimen os defensores deste mercado de futuros coa auga, esa estabilización de prezos.

Pero cando se complexiza de tal xeito a xestión dun produto básico para á vida, poden xurdir moitos custos de transacción (e erros de xestión e regulación, dada por malas prácticas, corrupción ou simplemente incapacidade das institucións reguladoras como xa se comentou) que acaban pagando as poboacións máis vulnerables. Hai estudos dabondo que así o poñen de manifesto, xa que acaba por crearse un armazón de sociedades que o que fan é especular e apartar a xestión alimentaria das consumidoras últimas de alimentos. Unha perda de soberanía alimentaria, moi prexudicial se se quere asegurar o Dereito á Alimentación (que está intimamente relacionado co Dereito á Auga). Un estudo moi interesante que se fixera en 2011 é este, cun título xa moi ilustrativo.

Por outra banda, a auga non é un ben capital calquera. É fundamental para o sustento de todo ser vivo e non é substituíble por bens capitais como os produtos agrarios, forestais, mineiros, etc. Esta explicación pode atoparse nas conferencias de Pedro Arrojo, actual relator das Nacións Unidas para a Auga.

O estado (os estados) deben ter unha regulación axeitada do uso da auga, cobrar polas licenzas de captación e consumo (de augas superficiais e subterráneas), emisión de efluentes e vertidos, realizadas en base a estudos serios de capacidade de carga e rexeneración que respecten os caudais ecolóxicos. A unidade territorial máis acaida para a xestión da auga son as cuncas hidrográficas, unidades delimitadas polo propio ciclo natural da auga e a orografía do terreo, das que é preciso ter bos modelos hidrolóxicos de balance, dispoñibilidade do recurso e demanda (o cal non é en absoluto habitual, nin sequera nos países máis ricos), e usalos para saber se realmente é viable conceder as licenzas, fuxindo de intereses partidistas ou espurios. O monitoreo e control tamén é clave, con taxas adecuadas de uso concienciase a poboación sobre o uso racional e controlase a sobreexplotación do recurso. Ao meter baixo libre mercado o excedente das licenzas éntrase nun terreo perigoso: pódense comprar licenzas baratas agora aínda que non se vaia facer uso e logo vendelas a maior prezo, especulando así coa diminución do recurso propiciado polas variacións climáticas. Unha especulación que debería controlarse como parte do proceso de licenciamento e seguimento (que, claramente, debería ser público), é dicir, non dar licenzas e cancelalas se non se usan. Pero, como dixemos, é meter a raposa no galiñeiro.

Ao final, o que se consigue é que grandes fondos sigan acaparando os recursos básicos para a vida, porque teñen máis capacidade de inversión e de arriscar máis e a máis longo prazo. O pequeno é fermoso tamén a nivel empresarial, porque se entende mellor, porque está máis cerca dos bens e servizos cos que se comercia e dos impactos que crea. Eses fondos que non entenden de dereitos humanos, porque aínda que teñen persoas detrás, adquiriron un carácter deshumanizado, case de psicópata, porque están ao servizo da xeración de riqueza para os seus donos (que, en moitos casos, tampouco saben realmente os mecanismos cos que se están lucrando a costa de moito sufrimento).

Se queremos un mercado libre de verdade (onde cada persoa teña a posibilidade de participar nel de xeito igualitario), debería prohibirse a especulación. A especulación fomenta o corporativismo, o oligopolio (en Galicia dicimos “o ouro corre cara o tesouro”) e a libertinaxe (quen pode, fai o que quere, sobre todo se despersonaliza a quen está a ser oprimido, e non hai mellor xeito de despersonalizar que a distancia e a opacidade nos impactos do que se fai). So pode especular quen pode correr risco de perder cartos. E, o máis importante, o único obxectivo é acumular riqueza para usala no que lle pareza. Moitas persoas cren que iso é lexítimo e outras moitas naturalizamos “o conto”. Pero nós queremos contar outros contos. Que é a especulación sino unha agresión á autonomía e, en consecuencia, á liberdade doutras persoas (por exemplo, por non poder tomar sequera decisións sobre o manexo dos produtos que aseguran a subsistencia)?. Quen quere entrar ao mercado a comprar e vender os seus produtos, vivir do seu negocio, usar un produto ou investir nun novo proceso, non precisa especular. En Enxeñería Sen Fronteiras xa temos reflexionado como a empresa pode poñerse ao servizo dun desenvolvemento máis inclusivo, mesmo emancipatorio. A especulación lexitima a xerarquía, que ten moitas posibilidades de converterse en opresión (o cal vai en contra dos procesos emancipatorios e de cidadanía crítica que ESF defende), vendendo este modelo como algo natural, cando en realidade é unha decisión persoal, social, cultural e política.

Conclusións

  • A auga non é un ben capital mercantilizable. Trátase dun dereito humano e como tal debe lexislarse e xestionarse. Pensamos que a entrada no mercado de futuros é incompatible coa garantía da auga como dereito humano.
  • Pensamos que esta evolución en California podería ter efectos noutros lugares, incluídos na UE, onde a auga está recoñecida como dereito humano. A UE debe asegurar lexislativamente a xestión da auga como dereito humano. Tamén estaremos pendentes do que ocorre nos países onde traballamos, apoiando ás organizacións e redes de traballo neses países que traballan arreo por asegurar o Dereito Humano á Auga.
  • A transparencia dos mecanismos de xestión da auga e o control lexislativo e da sociedade civil organizada cobran cada vez máis importancia ante estes intentos de incluír a auga en mercados con alto potencial especulativo.
  • Desde Enxeñería Sen Fronteiras Galicia, non vemos en absoluto clara esa presumible estabilización de prezos da auga que prevé quen defende a cotización no mercado de futuros, e si vemos perigos manifestos, dos que xa hai exemplos abondo nos mercados de alimentos básicos, porque estimamos un grave risco de afastamento da toma de decisións sobre un ben básico da maior parte das persoas do planeta, que teñen moitas posibilidades de quedar á mercede dos movementos especulativos globais que escapan a comprensión do groso da sociedade.

Primeiras contratacións do persoal formado no programa de técnicas en administración de sistemas de auga

Medio ano despois de rematado este proxecto, financiado pola Xunta de Galicia e cun aporte das compas de Ingeniería Sin Fronteras Aragón a través dunha campaña de “merchandaising hídrico”, seguimos vendo resultados que esperamos poder seguir impulsando se acadamos financiación para seguintes fases do noso programa de Defensa do Dereito á Auga en Honduras (niso estamos!). Mentres se conclúe a etapa de entrega de certificados ao persoal técnico capacitado co Programa de Persoal Técnico Certificado en Administración, Operación y Mantenimiento de Sistemas de Agua y Saneamiento da Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Agua y Saneamiento (AHJASA), ao que se contribuiu co proxecto, xa se comeza a promocion para a contratación do mesmo en grupos de aproximadamente 6 comunidades (aldeas) por persoa técnica formada. Este persoal técnico vai facilitar todo un proceso de desenvolvemento en xestión dos sitemas de abastecemento e saneamento en cada comunidade que participe na contratación da asistencia ofrecida. Do que se trataría é de que as propias comunidades poidan xuntarse varias para pagar o salario dunha persoa que se ocupe do sistema. No folleto da imaxe pódese ver máis información.

Confírmannos dende AHJASA a contratación das primeiras dúas persoas técnicas segundo o seu plan proposto ás comunidades, despois de que se formaran co programa mencionado, un en Olancho e outro en Francisco Morazán (neste caso, dentro dos programas de AHJASA con outras financiacións). Outras dúas asambleas comunitarias que se realizaron, aprobaron xa asinar os respectivos contratos para recibir a asistencia deste perssoal técnico certificado. Ademais, na recente reunión da Junta Directiva de AHJASA de Amapala (no sur de Honduras, onde si apoiamos directamente o programa), como contan só cun técnico, falouse de que probablemente van ter que buscar outra persoa técnica das formadas polo programa.

Reunión en Sabana Grande (departamento Francisco Morazán)

Reunión en Amapala (departamento de Valle)

Eleccións Galegas 2020: as propostas de ESF aos partidos

Dende Enxeñería Sen Fronteiras Galicia fixemos chegar aos partidos unha serie de propostas no eido da Tecnoloxía para os Dereitos Humanos e o Ben Común.

En 2020 cumprimos 27 anos de traballo en Galicia, e pola nosa condición de asociación experta en servizos básicos e tecnoloxía para os dereitos humanos, ese traballo se desenvolveu tanto en Galicia como en diversos países do mundo (actualmente en Honduras). Iso danos unha visión global dos problemas e causas da pobreza e desigualdade, e das posibilidades de actuar dende o local para acabar con elas. Esta visión de cidadanía global e de activismo tecnolóxico é a que queremos poñer ao servizo das organizacións políticas concorrentes ao proceso electoral galego neste ano tan complicado. Máis que nunca, somos conscientes de que a sociedade global é un sistema, e non queremos que haxa elos débiles na cadea, nin en Galicia nin en outros lugares. E non o queremos tanto por unha razón ética e moral, como por outra máis pragmática de pura sustentabilidade socio-ambiental no único planeta que temos para vivir.

A continuación, presentamos as propostas en 8 piares básicos do noso traballo:

  1. Dereito á auga
  2. Dereito á enerxía: novo modelo enerxético
  3. Dereito á alimentación: soberanía alimentaria, desenvolvemento endóxeno e proximidade
  4. Dereito á información e a comunicación: soberanía dixital e transparencia radical
  5. Xestión de residuos: residuo cero
  6. Educación e tecno-ciencia para o ben común
  7. Outras realidades no mundo. Cooperación ao desenvolvemento no mundo post Covid 19
  8. Tecnoloxía para a inclusión

Aquí as tendes!!

Día da Loita Labrega

Hoxe, 17 de abril, celébrase o Día da Loita Labrega, conmemorando aquel 17 de abril de 1996, no que foron asesinadas en El Dorado dos Carajás, Estado de Pará, 19 labregas do Movemento Sen Terra de Brasil.

Un dos eidos de traballo tradicionáis en Enxeñería Sen Fronteiras é o Dereito Á Alimentación. Xa hai anos que traballamos neste dereito cun enfoque concreto, o da Soberanía Alimentaria (que inclúe a defensa do territorio e un modelo de desenvolvemento endóxeno). Aquí se pode ver o que facemos en Honduras e Galicia (e con quen, xa que non o facemos soas), pero ten moito que ver co concepto de participación e goberno das persoas en elementos claves para a vida, do “reapropiamento da tecnoloxía” e de poñela ao servizo do ben común, enfoque que ESF defende nos distintos sectores nos que traballa (soberanía dixital, enerxética ou hídrica e, en xeral, unha tecnoloxía para o desenvolvemento humano, o ben común e a emancipación).

Enxeñería Sen Fronteiras quere reivindicar máis que nunca a importancia de todas esas persoas que producen o que comemos, dende o local e o pequeno, que é o xeito de poñer a vida no centro, e NON a especulación dada polo extractivismo e a acumulación na que naceu e que promove a agroindustria. É a pequena agricultura e o desenvolvemento endóxeno os xeitos de facer máis resiliente o sistema no que vivimos, para que ninguén quede atrás (nin nós nin os que virán), e queremos chamar a atención sobre este cambio de modelo aproveitando esta época onde, pola parálise causada pola enfermidade COVID-19, lle podemos ver mellor que nunca as costuras á nosa sociedade. O pequeno é fermoso. O pequeno é grande.

Por iso, nestas últimas semanas, dende Enxeñería Sen Fronteiras quixemos amosar o noso apoio a varios manifestos:

  • Na defensa da autoxestión, promovido pola Rede de Apoio Mútuo de Lugo, asinado por 30 organizacións galegas, que se fixo chegar á Consellería de Medio Rural, e pretende a regulación do traballo en hortas de autoconsumo a máis de 500 metros, e sen necesidade de contar con carnet de manipulación de fitosanitarios. Esta produción autónoma vai ser máis importante que nunca, e tal como estaba regulado non se adaptaba á realidade rururbana galega.
  • Defensa dos mercados de proximidade en Galicia para a súa reapertura, promovido polo Sindicato Labrego Galego
  • 600 organizacións todo o Estado Español presentaron unha carta aos ministerios de Sanidade e Consumo o 8 de abril, onde se solicita formalmente que se “diten as instrucións pertinentes ás comunidades autónomas e concellos para que se busquen solucións para os mercados non sedentarios de proximidade”. Neste caso participamos a través da Federación Española de Ingeniería Sin Fronteras.

Ademais, no eido do Dereito Humano á Auga, tamén houbo movemento. A auga é parte clave da soberanía alimentaria, pero ten especificidades importantes máis aló do que é a produción alimentaria labrega que hai que ter en conta, e queremos aproveitar para chamar a atención sobre elas:

Grazas a todos os labregos e labregas e todas as organizacións que as apoiades en todo o mundo, estamos convosco na loita. A terra para quen a traballa e a coida.