Enxeñeria Sen Fronteiras

Xira de comitiva hondureña en Galicia. Experiencias en pesca e marisqueo

/in , , ,

Toda esta semana tivemos a visita en Galicia de persoal técnico da nosa socia en Honduras CODDEFFAGOLF (aquí tivemos a Sach, Ely e Jorge), xunto a representantes da Dirección General de Pesca y Acuicultura de Honduras-DIGEPESCA (tivemos á Subdirectora a nivel nacional e ao coordinador de DIGEPESCA da Región Sur) e á Doctora Marroquín, da UNAH Campus Choluteca.

Estes días tiveron unha intensa axenda de intercambio de experiencias e coñecementos, no marco do programa de apoio ao marisqueo artesanal (proxecto Mellora da sustentabilidade da actividade marisqueira de grupos de mulleres no sur de Honduras, Fase 2), que desenvolvemos en Honduras dentro do eixo de traballo de soberanía alimentaria e defensa do territorio, co financiamento de Cooperación Galega da Xunta de Galicia, neste caso co apoio do Centro Tecnolóxico do Mar CETMAR, que organizaron a xira.

Tras unha longa viaxe e algo de descanso, puideron dar un paseiño por Vigo o domingo, onde visitaron o Museo do Mar xunto con persoas da nosa base social (coas que se reencontraron, xa que non hai tanto elas estiveran en Honduras no noso programa de coñecemento doutras realidades).

Desfrutando dun dos mellores solpores do mundo…
Foto de familia á entrada do museo


Empezaroun a axenda de traballo o luns na Consellería do Mar, específicamente a Dirección Xeral de Desenvolvemento Pesqueiro e a Dirección Xeral de Pesca, Acuicultura e Investigación Tecnolóxica, onde se reuniron con personal da administración pesqueira e coñeceron o papel institucional e as funcións relacionadas co ordenamento da actividade pesqueira e marisqueira en Galicia. Tamén tiveron a ocasión de falar coa Conselleira do Mar.

Asimesmo, tiveron espazo de diálogo co Director Xeral de Relacións Exteriores e coa Unión Europea e persoal da Subdirección Xeral de Cooperación Exterior, de quen depende Cooperación Galega.

O luns pola tarde, houbo tempo de encontro con persoas da nosa base social mentres visitaron Santiago de Compostela.

Posando na Praza do Obradoiro
Unha xenial solución de transporte grazas a Lupe

O martes foi o turno do proxecto GUIMATUR, onde coñeceron o proceso de posta en marcha da Ruta do Marisqueo: orixes, dificultades, sinerxias, colaboracións e as lecciones aprendidas.


O mércores foron ás instalacións de depuración Illas Cíes, e recorreron a lonxa e a plaza de abastos de Bueu, en Pontevedra, para coñecer de cerca o sistema de xestión, o cumprimento da trazabilidade e o etiquetado dos produtos que chegan ás consumidoras finais.

Lonxa de Bueu
Na praza de abastos de Bueu
Instalación de depuración Mariscos Illas Cíes

Houbo tempo tamén para ir mariscar coa confraría de Lourizán e intercambiar pareceres, así como unha sesión para intercambio de experiencias sobre a mortalidade de moluscos en Galicia y Honduras.

O venres, xa último día da visita, transcorreo na sede do CETMAR, pechando e avaliando a visita.

Falouse cunha persoa do Centro Oceanográfico da Coruña do Instituto Oceanográfico-CSIC e exploráronse posibles alianzas entre universidades e centros de investigación para valorar unha posible colaboración entre universidades galegas e hondureñas, orientada a reforzar a formación e a investigación vinculadas ao sector marisqueiro.

Por último, visibilizaronse liñas de traballo futuras e aprendizaxes da visita. Considerouse unha xira moi beneficiosa, desfacéndonse ideas preconcibidas e abríndonse novas posibilidades. Aprendeuse detalles do esforzo que implica o seguimento dos moluscos e o establecemento de cotas e tamaños de captura. Case cada día foron aparecendo persoas da nosa base social, para consolidar eses lazos entre Galicia e Honduras. Pensamos que este tipo de cooperación técnica (que, como non pode ser doutro xeito, acaba sendo máis que técnica), aproveitando o coñecemento de décadas en Galicia, é un luxo e tamén un xeito de apoio e mellora en Galicia e en Honduras para traballar unha relación de cooperación entre os pobos.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas dende Honduras. Belén II. Solpor entre amizades

/in , , ,

Despois dunha saída con CODDEFFAGOLF, recollemos o material da paila para deixalo na oficina. Agradézolle ao técnico por brindarme a oportunidade de participar nesta visita, na que tiven a ocasión de coñecer mulleres emprendedoras que fomentan o aproveitamento sostible dos recursos do país e ofrecen traballo ás persoas da súa comunidade.

Tras despedirme, regresei ao apartamento para descansar un pouco ata que o sol comezase a baixar. Alí compartín cos meus compañeiros as vivencias da xornada e, pouco despois, decidimos dar un paseo ata o peirao. Aquel lugar regálanos un atardecer máxico entre manglares, montañas e lanchas.

Sentadas nas mesas, sacamos a baralla española e comezamos a xogar. De súpeto, ao levantar a mirada, decateime de que varias persoas nos observaban con curiosidade. Invitámolas a participar; ao principio eran reticentes, dicindo que preferían mirar, pero insistimos asegurándolles que o xogo era moi doado de aprender. Pouco a pouco fóronse animando, sentáronse connosco e compartimos risas, conversacións e partidas.

De pronto apareceu o xeadeiro, que se detivo para saudar. Esta vez non puido resistirse: sumouse á partida. Xogamos unha vez, ata que o timbre da súa bicicleta, coa que anuncia os xeados para atraer clientela, o obrigou a seguir o seu camiño.

Reflexión

Os meus instantes favoritos eran o amencer e o atardecer: momentos do día nos que compartía pequenas conversacións coa xente local que facían que o tempo parecese máis próximo e significativo. Co tempo, comprendín que a proximidade non sempre nace das grandes conversas, senón de pequenos xestos compartidos. Nesta ocasión foi unha simple baralla a que fixo de fío invisible para crear conexións inesperadas.

Eses instantes lembráronme que o voluntariado non se mide só en esforzo ou dedicación, senón tamén en momentos de encontro, aprendizaxe e alegría compartida, aínda que sexan pequenos ou breves.

FOTO DE CABECEIRA: amencer no peirao de San Lorenzo

Enxeñeria Sen Fronteiras

Low Tech Life 2025. A crónica de Silvia

/in , , ,

150 persoas. 1 soño en común: vivir usando a tecnoloxía de xeito apropiado e ser mais autosuficientes. 3 días intensos de formación en bioconstrucción, low-tech e autosuficiencia. Isto é o encontro Lowtech Life, que se celebrou por cuarta vez en El Mandala, Asturias, un centro de permacultura dedicado a formacións e que serve tamén como exemplo doutro xeito de vivir.


O evento estivo moi ben organizado gracias ás persoas voluntarias que fixeron posibles os 38 obradoiros e charlas, repartidos ao longo de 3 días, en grupos de 4 ou 5 actividades simultáneas. Isto fixo a elección complicada e todas as participantes nos atopamos co corazón dividido en numerosas ocasións. Participantes que chegamos dende toda España e incluso dende o estranxeiro, con xente de Bélxica, Hungría, Brasil ou Holanda. E por suposto de todas as idades, dende crianzas ata xubilados.

Cada actividade tivo unha duración de dúas horas, polo que realmente son unha introdución que serve para coñecer en liñas xerais un concepto e así poder saber se che gustaría afondar máis ou non. Aínda así, isto non impedía ter unha parte práctica en moitos dos casos. Por exemplo no obradoiro de forno de barro, onde puidemos mancharnos as mans (e pes) para dar forma a un forno coa axuda de Attila, o noso formador. Creo que construír con barro é unha sensación que deberiamos probar todas polo menos unha vez na vida.

De merenda, biscoito cociñado no forno solar que se construíu entre todas no obradoiro de cociña solar, boliños de pan cocidos en forno de barro ou crema de plantas silvestres recollidas na propia finca.


Estudei enxeñaría nun intento de comprender cómo funcionan as cousas, pero ata esta fin de semana, ninguén me explicara cómo funciona unha lavadora, qué tipo de troncos son os mellores para a combustión, qué bacterias actúan na fermentación ou cómo funciona a fitodepuración. Vale, non todas as cuestións mencionadas teñen relación coa tecnoloxía e está claro que non se pode abarcar todo. Pero moitas veces centrámonos en problemas abstractos, nos que nin sequera somos capaces de ver o conxunto e esquecémonos dos problemas da vida cotiá. As pequenas cousas nas que sí podemos actuar.
Actuar, se a lei o permite. As trabas impostas pola administración complican a bioconstrucción ou a fitodepuración, aínda tendo analíticas de auga que demostran o seu bo funcionamento. Aínda queda camiño por avanzar, e esperemos que canta mais xente use esos sistemas e os faga visibles, tamén haberá máis xente favorable a cambiar a lei.


Ademais, como se repetiu en diferentes ocasións nestes días, parece que o conto dos tres porquiños fixo moito dano, porque pensamos que construír con palla, madeira ou barro é de vagos, e o resultado será unha construción inestable. Quén querería construír para quedar sen casa no primeiro temporal? Estes eventos tamén son unha oportunidade para darse conta de que xa hai xente utilizando outros materiais, vivindo en casas de barro e materiais naturais dende fai anos. E o mais importante, un dos lemas do lugar, darse conta de que “eu tamén podo”, de que todas podemos.

Foi unha fin de semana moi intensa, onde a xente veu con moitas ganas de compartir. De compartir coñecemento, pero tamén vida. Un encontro onde espontaneamente se forma unha roda de baile tradicional mentres se agarda pola cea ou alguén colle a guitarra para cantar unha canción sobre os baños secos no descanso entre obradoiros. Un encontro onde tamén se reserva tempo para o descanso e actividades mais distendidas como o intercambio de sementes ou incluso música en directo.

Estes son só uns poucos exemplos do que se pode vivir neste encontro. Eu xa teño ganas dun LowTech life 2026, e mentres agardo, poño en práctica algunhas das ideas aprendidas.

Gracias a todas as persoas que fixeron este evento posible.

O lema do encontro
Proceso de construción de forno de barro
O forno rematado
BOE
Enxeñeria Sen Fronteiras

Boletín Oficial ESFeiro: verán 2025

/in , , ,

CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Mozambique
  • Enlaces de interese
  • Recomendación artística
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

    Neste verán a actividade continuou en Galicia a bo ritmo. Ante os graves acontecementos nalgúns lugares do Estado Español, ESF Galicia sumouse á Declaración “Tolerancia e respecto. Fronte ao discurso do odio e a aporofobia” impulsada por EAPN Galicia.

    Tivemos a boa nova a finais de agosto de que contaremos con apoio da Cooperación Galega para os programas Mulleres Bravas e ESF na Universidade.

    Dentro deste último, en xullo, presentámoslle ESF ao novo director da Escola de Camiños da UDC e participamos un ano máis no programa Xuventude Mentoring, cunha mentoría a un recén graduado.

    Dentro do programa de ESF no eido profesional, xunto con compañeiros de AGASOL, tivemos unha reunión con persoal técnico e político do Concello de Ames para ver posibilidades de colaboración no eido da sustentabilidade. Ademais, a nosa compañeira Lucía publicou en El Salto unha reflexión sobre a que se lle pode chamar tecnoloxía para o ben común e o compañeiro Chevi falou en praza.gal sobre a terrible vaga de incendios e o modelo depredador que hai detrás.

    Nos Bancos de Reciclaxe Electrónica non descansaron e, ademais de presentar a Guía de Autodefensa Dixital en medios como O Salto, fixeron unha completísima Escola de Verán de tecnoloxías dixitais libres na Coruña en xullo (aquí repositorio de materiais), e en agosto unhas xornadas de robótica libre coa Fundación Amigó. En Ferrol estiveron en medios como Radio Voz e tamén fixeron algunha entrega de equipos. En Vigo tiveron un curso de 4 días de Introdución á reparación de computadoras coa organización Diversidades. Ademais, tiveron un encontro con Ana Alfaya, que está a facer o doutorado no Postgrowth Innovation Laboratory da UVigo sobre dereito a reparar. Tamén se presentou o proxecto que está a apoiarnos a Axencia de Modernización Tecnolóxica de Galicia (AMTEGA).

    Tivemos tamén encontros da base social, cun obradoiro de escrita creativa con Lucía nun entorno precioso, e tamén un novo programa de ESFRadio sobre Os coidados ás activistas nos movementos pola defensa da terra e o territorio, aproveitando o día da gravación para facer unha xira e coñecer o entorno da Mina Touro-O Pino.

    Tamén de ESFRAdio realizouse o Boletín Sonoro do segundo trimestre do ano, que se pode escoitar aquí.

    Rematamos agosto cun encontro en Negueira de Muñiz para ir aterrando o deseño dun xogo didáctico sobre xestión comunitaria do territorio, que empregaremos en distintos entornos (tanto de organizacións de defensa da terra, como centros educativos de secundaria/FP e universidade).

    En rede, participamos en sendos webinares, un de presentación do informe “Estado das ONGD galegas” e outro co novo grupo de traballo da CGONGD de “Alianzas”. Tamén no encontro de profesionais pola defensa do territorio que se fixo en Palas de Reis. Non deixamos de denunciar o xenocidio de Gaza, facéndonos eco das distintas convocatorias no territorio galego.

HONDURAS

    En Honduras, no eixo de traballo de soberanía alimentaria, continúa o programa de restauración de lagoas de inverno coa nosa socia CODDEFFAGOLF, que financia AECID e a Cooperación Galega. Houbo Escola de Habilidades para la vida, ensaios de captación de semente silvestre de bivalvos, formación en monitoreo de pesca no sistema de lagoas de inverno e tamén monitoreo de bivalvos. Dentro do mesmo programa, deu comezo a Escola de Incidencia Política e houbo un taller para impulsar o emprendemento nas comunidades do entorno das lagoas.

    No eixo de traballo de dereito á auga, o laboratorio de calidade de auga do sur de Honduras está xa facendo distintas analíticas para os concellos da zona.

    Ademais, as participantes no Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades (ás que chamamos agarimosamente “xs PCR”), estiveron mandándonos crónicas da súa estancia, cada unha co seu estilo particular. Aída falando dunha terra que a abraza e a cuestiona e con comparacións a un escenario cheo de voces, Lorenzo contando a primeiras impresións para logo ir xa sentíndose como en casa e Belén falándonos do amencer en San Lorenzo. Belén e Lorenzo xa regresaron a Galicia, e Aída regresará pronto, pero aínda teremos algunha crónica máis.

MOZAMBIQUE

No verán continuou o traballo en Mozambique no eido da seca e, sobre todo, das inundacións, despois da visita de 2 técnicos do ARA Centro a Galicia da que xa falamos no BOE anterior. Ademais, tivemos unha reunión de ESF e Augas de Galicia para falar do futuro de AquaMoz, que esperamos continue como referente de colaboración entre administracións públicas, universidades e organizacións da sociedade civil.

ENLACES DE INTERESE

Activismo e persoas

Auga

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Enerxía e cambio climático

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Pobreza e exclusión

Políticas e modelos de desenvolvemento

Soberanía alimentaria e defensa do territorio

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

RECOMENDACIÓN ARTÍSTICA

    Este verán chamounos a atención a exposición Plastic Biontes, unha intervención artística do colectivo Basurama nas Torres Hejduk da Cidade da Cultura en Santiago de Compostela.

E NO PRÓXIMO MES …

    Temos un novo apartado na nosa páxina web, onde se pode ver a axenda de próximos eventos ESFeiros ou que nos parecen interesantes pola temática. Ademais:

   Para máis info sobre cursos e eventos en Galicia  consulta a Axenda Solidaria e as formacións da Coordinadora Galega de ONGD

A ESF-RASE DO VERÁN

    A tecnoloxía só ten sentido se contribúe a superar a dor e o sufrimento do conxunto humano. Tales avances non poden quedar restrinxidos por cláusulas ou murallas comerciais, nin tampouco limitados a determinadas rexións xeográficas, perpetuando así iniquidades.


Javier Tolcachier é investigador no Centro Mundial de Estudos Humanistas e columnista e coeditor da axencia internacional de noticias con enfoque de Paz e Non Violencia Pressenza.

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas de Honduras. A segunda de Aída. Un escenario cheo de voces

/in , , ,

Ábrese o telón. O traxecto comeza e, con el, un espectáculo que se percibe con todos os sentidos: a brisa do aire acondicionado que fai mover os pelos dos meus brazos, a música de ritmo constante que se mestura co traqueteo do autobús, o scrolling de corpos de mulleres convertidas en produto, a incomodidade e violencia dunha caricia e proximidade non desexadas…


Entre paradas e reténs, avanzamos pola Panamericana de camiño á zona norte do país, pero a miña cabeza lévame unhas semanas atrás.


E comeza a primeira escena: estou no Matearal, nunha escola onde crianzas e adultas cadran para protexer a súa microcuenca, a do río Laure. Ashly era o río, Oliver tiraba residuos, Aisha un gatiño que comera plástico e Sara unha serpe que non acababa de morrer. Todas rimos, comentamos e aprendemos. Esta era unha sesión de teatro comunitario e, aínda que tan só foi unha primeira toma de contacto, deixou claro que nesta dramaturxia todas as personaxes teñen algo importante que dicir. E sinto que a miña experiencia de PCR estame permitindo observar algo semellante: un escenario cheo de voces distintas que narran historias valiosas.


E esas voces non sempre falan dende os mesmos códigos que eu traía. O trascendental das conversas, os roles de xénero marcados, a emocionalidade e tenrura expostas, a política, as bromas, os ciumes, as pláticas profundas, a relixión, o canto… As formas son distintas e, malia chocarme con outros puntos de vista, os fondos non difiren tanto do contexto que eu coñecía. Ao principio custábame moverme nesas táboas, pero fun aprendendo que para formar parte do elenco preciso escoitar e observar coa mente e o corazón abertos. Ao facelo, atópome con matices e contradicións, e achego o meu corpo a esta obra colectiva. Isto non significa renunciar ao que penso ou a ser crítica, pero si entender que as ideas perden forza se non saben dialogar coas realidades cotiás da xente e o seu territorio.


A segunda escena lévanos a Nacaome. Alí coñezo a súa Mesa de Seguridade Alimentaria (SAN), un espazo de coordinación entre distintas organizacións e institucións desta zona do corredor seco, e sumérxome nunha das súas iniciativas: o Mercadiño Verde. O atrezzo cambia de súpeto e, en cuestión de días, pasamos dunha asemblea avaliativa a unha feira viva, onde produtoras e emprendedoras locais venden alimentos e produtos artesanais. Tamales, horchata, rosquetes, pan de queixo, pitayas e moitos outros arrecendos e sabores percíbense dende as butacas. O reparto pecha o cadro cunha deliciosa sopa de res, que garda o segredo da casa.


Algunhas destas actrices e actores, as pertencentes ao grupo APROEM (Asociación de Productores Experimentadores de Morocopay) quedan nas táboas para mostrarme o seu banco de sementes e proceso de conservación de graos criollos. Gardar sementes é tamén gardar un futuro.


Entre variedades de millo e frijol, destaca o millo Morocopay, exclusivo desta zona, e polo que están decidindo apostar. Así foi que, semanas máis tarde, o escenario tornouse nunha cansada coreografía de homes e mulleres chapeando unha grande leira que, nun tempo, convertirase nunha mazá deste cereal. Malia as maniotas dos días de despois, tiven a sorte de participar desta escena, onde cada golpe sostía un compromiso compartido.


A dureza física do traballo é só un dos impactos que teñen estes actores e actrices, defensoras ambientais. No escenario tamén retumban a criminalización, a violencia e as ameazas. Isto móstrase con detalles na terceira escena, que nos leva a unha formación sobre incidencia política en Namasigüe. O guión énchese de impresionantes historias de persecución e resistencia. Del participan líderes e lideresas comunitarias, membros dos patronatos e representantes doutras estruturas comunitarias, como as caixas rurais. As tensións internas son evidentes, pero tamén o é a decisión de traballar conxuntamente para defender as áreas protexidas e as comunidades contra unha ameaza común moito maior que calquera discrepancia. Para min, un grande exemplo de organización, escoita e estratexia. A
obra só sae adiante se todas actúan.


Ao longo da peza teatral, tamén hai momentos de decorado natural impresionante: as maxestuosas vistas do Golfo de Fonseca dende o volcán de Conchagua; o Parque Nacional La Tigra, coa mellor banda sonora e onde unha tormenta tropical nos sorprendeu no medio do camiño; o percorrido polo cañón de Somoto nadando con arañas e voando entre morcegos; ou a viaxe en lancha polos manglares de San Lorenzo, coa illa dos paxaros e a praia do Amor. A marea alta borrou a area, mais gañamos unha escena improvisada, bañándonos soas en augas do Pacífico.


E entre bambalinas, tamén hai tempo para actos que non estaban no guión: xogar coas crianzas do Matearal, unha festa de aniversario chea de música e baile, partidas de cartas ao solpor no muelle con Harold e Cynthia, ou un intento fallido de seguir o ritmo dunha banda tradicional.

Moitas accións, voces e escenas que me removen por dentro. O traqueteo do autobús conéctame co presente, e vexo de preto os meus pelos de punta. Respiro profundo e pecho os ollos. Esta obra, escrita a moitas mans, déixame preguntas, emocións e aprendizaxes que aínda estou a procesar. Péchase o telón.

Debuxo dende o autobús.
Paseo en lancha polos manglares.
Asemblea da mesa SAN.
Banco de sementes criollas do grupo APROEM.
Formación de teatro comunitario no Matearal.
Roteiro no Parque Nacional La Tigra.
Vistas na subida ao volcán de Conchagua (El Salvador).
Amencer dende o volcán de Conchagua (El Salvador).
Roteiro polo cañón de Somoto (Nicaragua).
Produtoras de APROEM no Mercadiño Verde de Nacaome.
Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas de Honduras. Lorenzo. Segundas reflexiones en San Lorenzo: sintiéndome en casa

/in , , ,

Después de las primeras semanas de adaptación, las enfermedades quedaron atrás y la sensación de estar perdido empezó a desaparecer. Ahora, poco a poco, empiezo a sentirme en casa. Una casa nueva, en un contexto muy diferente, pero casa al fin y al cabo. San Lorenzo nos recibió con las primeras lluvias torrenciales y con un paseo precioso por los manglares, que terminó con un baño en la Playa del Amor, rodeados de aves y de una naturaleza que se siente muy virgen.

En las salidas con CODDEFFAGOLF también comencé a sentirme uno más. Especialmente con el grupo de APROEEM, donde hemos ido creando vínculos con varios agricultores y agricultoras, escuchando sus historias y compartiendo momentos. Como con Doña Santos o Dilma, dos mujeres agricultoras con las que participamos en la organización de la siembra de maíz, un mercadito verde donde vendieron frutas, verduras y tamales deliciosos, y la limpieza de una finca donde más adelante se plantará maíz local (maíz de moropocay) entre todos. Es muy especial sentir que, aunque sea desde un papel más de observador, puedes formar parte de una organización que apoya directamente a las personas que más lo necesitan.

En la primera reunión de APROEEM también tuvimos el honor de probar nuestra primera sopa de gallina, cocinada por Araceli. Con pollo, yuca, plátano, zanahoria y cocinada a fuego lento… sinceramente, una de las sopas más ricas que he probado en mi vida. La comida hondureña sigue siendo, sin duda, uno de los grandes puntos fuertes de esta experiencia.

Otra actividad que me encantó fue acompañar a CODDEFFAGOLF en un monitoreo de aves. El objetivo era que la comunidad más rural de la zona de las lagunas de invierno conociera el nombre de las aves que viven a su alrededor. Allí conocí a Tony, un joven de unos 15 años, que al terminar la actividad y antes de arrancar su moto, me pidió la cámara para hacer unas cuantas fotos. Su entusiasmo era contagioso.

También visitamos la Isla Almeja y la Isla de los Muertos, cerca de la Isla Tigre, para medir bivalvos (sobre todo almejas) plantados por CODDEFFAGOLF. Pero, sin duda, mi salida favorita fue a la zona de El Matearal, donde visitamos un colegio y ayudamos a organizar una sesión de teatro comunitario con niños de 6 a 11 años. La idea era dramatizar los efectos negativos de la contaminación o de las presas en la microcuenca de Laure. Fue divertido, educativo y muy enriquecedor.

Durante los fines de semana también hemos aprovechado para viajar. Una de las experiencias más bonitas fue recorrer los bosques de La Tigra, que parecen sacados de una película de exploradores: humedad, sonidos de aves, senderos verdes… se siente un lugar muy poco explorado. Tegucigalpa nos dio otra perspectiva del país, con su bullicio, sus puestos de comida y museos como el de Identidad Nacional.

Guiados por las recomendaciones de Raquel y Sandra, utilizamos dos fines de semana para cruzar fronteras. Primero, al volcán de Conchagua en El Salvador, donde dormimos en la cima y vimos un amanecer impresionante, con el Golfo de Fonseca desplegándose ante nosotros y la vista de El Salvador, Honduras y Nicaragua a la vez. Después, el Cañón de Somoto en Nicaragua: seis horas caminando, nadando y saltando entre rocas. La experiencia fue aún mejor gracias a nuestro guía, Oswin, un local que convirtió la ruta en algo mucho más inmersivo.

En general, está siendo una experiencia muy positiva, llena de aprendizajes personales, culturales y, cómo no, gastronómicos (jeje). Cuando me preguntan, siempre respondo que lo mejor está siendo la amabilidad de la gente y la cantidad de comidas riquísimas que estoy teniendo la suerte de probar.

Si estás leyendo esto y te estás planteando aplicar para ser PCR el año que viene… ¡te lo recomiendo sin dudarlo!

Desayunando en La Tigra
Dilma con una Pitahaya
La Tigra
Nadando en el cañón de Somoto
Manglares de noche
Sopa casera de gallina
Enxeñeria Sen Fronteiras

Boletín Sonoro en ESFRadio. 2º trimestre 2025

/in , , ,

Este é un programa de ESFRadio, podcast da Asociación Enxeñería Sen Fronteiras Galicia.

Chega o segundo programa do ano neste novo formato trimestral do boletín sonoro.
Son programas un pouquiño máis longos (15 minutos), pero con máis contexto das actividades que vos contamos, e tamén das novas que nos chamaron a atención.

Segue o esquema dos boletíns escritos de cada mes, falando das actividades realizadas en Galicia, en Honduras, en Mozambique, escolma de novas que nos chamaron a atención, recomendación artística (desta volta un xogo de mesa!), datas vindeiras de interese e a ESFrase do trimestre.

Pódese ver a información deste boletín sonoro ampliada nos BOE de maio, xuño e xullo.

▶️ ESCÓITAO AQUÍ

Enxeñeria Sen Fronteiras

Crónicas de Honduras. A primeira de Belén. O amencer en San Lorenzo

/in , , ,

Desperto, miro o reloxo e vexo que aínda é cedo. “Mellor intento durmir un pouco máis”, penso. Acendo o ventilador e volvo pechar os ollos. Quedo durmida outro anaco e, cando volvo espertar, xa decido levantarme. A vida en San Lorenzo xa comezou.

Aínda me quedan un par de horiñas antes de ter que ir á oficina ou a algunha das saídas previstas para hoxe, así que decido vestirme e saír á rúa.

Vivo nun apartamento desde o que hai que baixar unhas escaleiras e abrir un candeado para poder saír pola cancela, que despois tamén teño que volver pechar. Xa comezo a sentir ese fresquiño da primeira hora da mañá que tanto agradezo.

Na rúa xa circulan coches que pitan sen parar. Aínda non teño claro por que o fan: se é para avisar aos viandantes do seu paso ou simplemente para saudar. Intento non interferir no seu paso e sigo o meu camiño, pasando polo parque principal de San Lorenzo, onde están a igrexa e a xeadaría Sarita.

Mesmo a estas horas xa hai xente reunida no parque, pero non quero molestar, así que continúo andando na dirección dos manglares. Polo camiño detéñome noutro parque, onde hai moitas mulleres con chalecos nos que se le “Servizos Públicos”. Levan vasoiras coas que limpan as follas caídas das árbores e o lixo da rúa.

Séntome nun banco e obsérvoas. Non me sinto soa coa súa presenza. Algunhas, ao ergueren a vista, regálanme un sorriso. Danme paz. E eu desfruto vendo como o sol vai ascendendo, aínda que a calor xa comeza a facerse notar.

Gustaríame falar con elas, pero tamén temo incomodalas coas miñas preguntas. Por iso, decido quedar un pouco máis só observando, ata que chega o momento de volver ao apartamento para que non se me faga tarde.

Reflexión persoal

Durante este voluntariado, estou aprendendo a valorar o respecto polo espazo alleo, algo que noutras experiencias non sempre tiven tan presente. En ocasións anteriores, sentía a necesidade de iniciar conversacións, de buscar o contacto para coñecer outras culturas. Quería comprender, integrarme, estar presente. Pero agora estou entendendo que ás veces o máis honesto é simplemente observar, estar dispoñible e deixar que sexan os demais quen dean o primeiro paso.

En San Lorenzo, practico esa presenza silenciosa: un sorriso, unha mirada amable, un xesto de respecto. Aprendín que tamén se pode crear vínculo sen palabras, sen interromper o ritmo dos demais.

Chegar como estranxeira a un país en desenvolvemento implica recoñecer as diferenzas visibles e invisibles. Non quero ser intrusiva porque non coñezo as ideas preconcebidas que poden existir, e respéctoas e acepto que non sempre me corresponde a min traspasar esa distancia.

Este voluntariado está a ensinarme que a verdadeira conexión tamén pode nacer do silencio, da escoita atenta e do respecto profundo polas dinámicas locais. E iso, para min, é unha forma moi valiosa de aprender.


Debuxo realizado por Belén Pombo López dun dos parques de San Lorenzo

Enxeñeria Sen Fronteiras

ESFRadio. Os coidados ás activistas nos movementos pola defensa da terra

/in , , ,

Neste programa de ESFRadio quixemos chamar a atención sobre un tema do que non se soía falar demasiado nos activismos tradicionais: os coidados das persoas activistas.

Cando o obxectivo é defenderse dunha ameaza concreta e acuciante, a cousa convírtese nunha guerra, cos seus códigos e xeitos de organizarse e actuar. O obxectivo final é claro, e todos os recursos se poñen ao servizo de acadar ese obxectivo. As formas, o como traballar e organizarse, quedan aliñados só con vencer nesa loita. Este enfoque (moi vinculado ademais á masculinidade tóxica), é irremediablemente incompatible co benestar das persoas que, no caso do activismo, soen ademais estar colaborando no seu tempo libre (non é o mesmo que nos exércitos, onde sóese estar por obligación ou coacción, ou en traballos alienantes, onde sóese estar por necesidade perentoria).

Ás veces hai hiper-liderados que tiran moito pero outra xente non da seguido o ritmo e se desengancha. Outras veces as persoas que máis lideran teñen moita sobre-exposición, que afecta á súa vida persoal e laboral (e mesmo ás veces como foco de ameazas ou acoso, cando non cousas peores). Tamén pode ocorrer que as persoas que soen estar no núcleo máis activo poden sentirse soas ou non entender os ritmos máis lentos ou discontinuos das outras persoas… Como lidiar con isto? Como podernos coidar mentres coidamos o territorio? É importante mellorar os espazos de coidados? Como facelo? Que podemos aportarlles as asociacións máis xeneralistas como ESF, que podemos permitirnos facer un activismo máis “slow” ou menos acuciante?

Quixemos falar de todo isto cunhas compas ás que xa nos une un tempiño de colaboración e coñecemento mútuo. Estivemos con Maruxa de Colectivo do Vento de Campolameiro, Roberto tamén de Colectivo do Vento e tamén da nosa base social e Isabel da Plataforma Mina Touro-O Pino Non. Con Sergio lanzando preguntiñas e Jorge á produción, pasamos un rato agradable nunha contorna moi linda, na praia fluvial da Tarroeira, ás beiras co río Tambre, en O Pino.

E rematamos cunha visita ao redor da zona cero da mina Touro-O Pino, onde entendemos aínda mellor o conflicto que se está a vivir.

▶️ ESCOITA O PROGRAMA AQUÍ:

Maruxa e Sergio
Roberto e Isabel
Vista xeral do “estudio”
Unha zona da antigua mina onde se plantaron eucaliptos
Comentando aspectos técnicos do fallido proxecto de depuración de efluentes da escombreira da antigua mina
Detalle de efluente da escombreira mal sellada, que vai a cuneta de pluviais da estrada que sube ao polígono industrial que se promoveu sobre a escombreira

Enxeñeria Sen Fronteiras

Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras realidades: Primeira cŕonica de Aída. “Unha terra que me abraza e me cuestiona”

/in , , ,

Aquí todo vai máis amodo. Penso que non é só a calor —aínda que tamén—, senón outro xeito de vivir o tempo, de entendelo, de sentilo. Ao principio custoume coller o paso, desacelerar, mirar arredor sen présa. Pouco a pouco vou soltando esa ansia de produtividade que dende hai tempo me acompaña, esa necesidade constante de facer, de rendir. E con ese soltar, vou percibindo outras cousas que me rodean: o grande estrondo que fan os mangos ao caer enriba das chapas dos tellados, o cheiro mesturado da gasolina dos motores co fume das queimas de lixo e co arrecendo da comida preparada na rúa, o sabor intenso das froitas, as cores vivas dos murais de recunchos e paredes, o saúdo agarimoso duns ollos mate que brillan dende o interior, a conversa dun almorzo compartido.


Nestes outros ritmos, hai tempo para bromear coas compañeiras, pero tamén para preguntarlles como están. Para pararse de camiño de volta dunha saída para coller elotes e compartilos. Hai tempo para pensar, vivir e construír en colectivo.


As persoas e comunidades que vou coñecendo recíbenme cunha amabilidade que abraia, con xenerosidade sincera e os brazos abertos. Compartindo o que saben e o que teñen. Dóeme contrapoñer esta vivencia coa das persoas que migran a España e que resisten día tras día miradas hostís, violencia e desconfianza. Todo o que queda por mudar.


Aquí non todo é doado. Honduras é tamén un espello incómodo no que me vexo reflectida. Porque hai moita beleza, si, pero tamén moita dor e inxustiza. Crianzas traballando dende a mañá ata a noite, a vergoña dun curileiro que agocha as súas curtidas mans, bolboretas que revolotean entre plásticos e residuos. A pobreza e vulnerabilidade son rostros, son historia, son supervivencia diaria. E, aínda así, a vida rebenta en cada recuncho.

Como poden coexistir tanto amor e tanta agresión? Como se sostén a esperanza cando o sistema non ampara e as empresas depredadoras ocupan o seu lugar? A recente xuntanza coa empresa DINANT, tan disposta a financiar solucións para os pescadores, foi unha lección de complexidade. Porque, si, hai necesidades urxentes. Pero… a que prezo se resolve a fame cando quen a mitiga é tamén quen a xera?

Todo isto lévame a mirar o pasado —non un pasado remoto, senón aínda un presente—. Porque o impacto da colonización aquí non rematou; segue a vivir nas estruturas, nas necesidades xeradas, nos territorios arrebatados, nas culturas machacadas, nos nomes das crianzas. Mesmo no abandono do sitio arqueolóxico El Chilcal vin esa ferida aberta: a historia máis antiga do país, esquecida, mentres se glorifican outras memorias.


E, aínda así, a cultura catracha resiste. No sabor do peixe frito con tajadas, nas liras que viran e soan a ritmo de punta, as lideresas comunitarias que fan da súa casa un espazo de encontro e organización.


Durante estas semanas tiven a sorte de acompañar varias saídas de campo que me están permitindo coñecer en profundidade o territorio e ás súas xentes: a comunidade de Las Pelonas, onde nos xuntamos con infancia e adolescencia para impulsar unha rede xuvenil da illa de Amapala; o Instituto Julia Zelaya (Monjarás), onde falamos co alumnado sobre a protección das tartarugas golfinas; Punta Remolino, un paraíso natural para a vida onde conflúen minerais das augas dos manglares, da auga de río e do mar aberto, pero que está fortemente ameazado (e con el os pescadores artesanais e familias que viven do mesmo) polas técnicas destrutivas amparadas polo sistema; Los Delgaditos, onde traballamos guiadas
por Doña Silvia nun viveiro de manglar vermello; ou a praia de Cedeño, punto 0 na afectación do cambio climático, onde o nivel do mar xa cubriu máis de 3 cuadras da comunidade e as marejadas fan desperfectos de xeito continuado.


Esta experiencia estame agasallando a oportunidade de coñecer este territorio dende dentro: amable, diverso, rico, contraditorio, cunha cultura que late con forza e paixón. E no que cada encontro, por pequeno que pareza, ten a capacidade de transformarme.

Rede Xuvenil da Illa de Amapala
Sitio arqueolóxico El Chilcal
Paseos, reflexión e descanso nos manglares
Atardecer dende a praia de San Lorenzo
Charla sobre as tartarugas golfinas no Instituto Julia Zelaya
Pescadores artesanais de Amapala en Punta Remolino
Traballando nos viveros de mangle vermello en Los Delgaditos
Peixe frito con tajadas
A miña primeira tormenta en Honduras