Posts

ESFRadio. Un tema ao mes. Comunidades Enerxéticas

O obxectivo do programa é dar a coñecer esta posibilidade a público que non manexa moito o concepto de comunidades enerxéticas, para que vexan o seu potencial a prol da soberanía enerxética de Galicia, e tamén para que lle perdan “o medo” a meterse nunha iniciativa deste tipo.

Para dar esta visión, temos a sorte de contar con con Raquel Fernández, de Amigas da Terra Galicia (dende esta organización se está a impulsar un proxecto Life para visibilizar este tipo de xeito de organizarse para producir enerxía, en base a un interesante informe que publicaron hai uns meses), Fernando Malvar da Comunidade de Montes de Buchabade (que fixeron o proceso de constitución dunha comunidade enerxética no monte veciñal) e Xose Manuel Vilas, experto e asesor nestes temas.

  • Produce: Jorge Lama
  • Guión: Sergio Fernández e Jorge Lama
  • Presenta e modera: Jorge Lama
  • Participan: Raquel Fernández (Amigas da Terra Galicia), Fernando Malvar (Comunidade de Montes de Buchabade) e Xose Manuel Vilas.

Foto de portada: xornada de enerxía comunitaria en Seixalbo o pasado venres 9 de setembro (con Raquel Fernández e Xosé Manuel Vilas; Fernando Malvar estivo por teleconferencia). Fonte: instagram de Amigas da Terra

Eolicos nas Reservas

ESFRadio: Eólicos vs Biosfera

Segundo programa do formato de ESFRadio “Un tema de ESF Galicia”, que estreamos este 2022. Son programas que esperamos sacar unha vez ao mes onde afondar nun tema que nos interese, dando a coñecer actividades que facemos en ESF Galicia relacionadas co mesmo.

Este programa se puido realizar grazas ao apoio do Concello de Lugo, coas axudas para proxectos de sensibilización na súa convocatoria de 2021.

Este mes o tema é “Eólicos vs Biosfera“, e o encadramos dentro do noso proxecto Mulleres Bravas. Coas nosas invitadas, tocamos a problemática da extensión sen control dos parques eólicos, seguindo un modelo extractivista en vez de aproveitar o seu potencial descentralizador e máis sustentable para avanzar nunha transición enerxética xusta. Neste caso, centrarémonos no impacto destes parques nas reserva da biosfera de Galicia. Tocaremos ademais temas máis técnicos de “trampiñas” para fragmentar parques de xeito que sexan máis sinxelos os trámites de avaliación de impacto ambiental. Tamén falaremos da Alianza Energía y Territorio, onde a poboación afectada por este descontrol eólico se agrupa para alzar a voz. ESF acaba de adherirse á Moratoria científica Reservas de la Biosfera promovida por esta alianza.

Para iso, falamos con:

Pódese escoitar en Spotify e tamén aquí:

Produción e montaxe: Jorge Lama

Narración e entrevista: Marc Romero

Guión: Carmen Molejón

Imaxe desta nova sacada do Informe Macroeólicos Galicia, de MonferoDiNon

Crónica do faladoiro “É posible unha transición enerxética xusta?”

O pasado 16 de novembro tivemos un encontro de persoas de Enxeñería Sen Fronteiras e Amigos da Terra con Xavier Simón, do Observatorio Eólico de Galicia, para falar sobre se é posible unha transición enerxética xusta. Esta actividade se enmarca nun proxecto que estamos facendo ESF e Amigos da Terra, financiado pola Cooperación Galega da Xunta de Galicia, co fío condutor de mulleres defensoras da terra en Galicia e Honduras.

En Enxeñería Sen Fronteiras levamos tempo defendendo un modelo máis descentralizado de produción e de gobernanza da enerxía (en España, e tamén nos países nos que traballamos), así como unha aposta polas enerxías renovables e unha sensible redución do consumo. Temos un grupo de traballo neste eido, que impulsou recentemente algúns faladoiros de reflexión, como o de As Pontes ou o do papel da nuclear na actualidade.

O que vén ocorrendo, sen embargo, é que no actual contexto o modelo non muda (aínda que agora falemos de enerxía renovable) e trátase de macroproxectos en mans do oligopolio enerxético (que xa controla o sector enerxético e máis en concreto o eléctrico). É o modelo extractivista que clava as poutas na terra e bombea alimentos, madeira, auga ou enerxía (ou os seus equivalentes en cartos) cara unhas poucas persoas, e deixa esmorecido o territorio.

Unha aposta interesante é a enerxía comunitaria, a enerxía en mans das persoas e comunidades para facer fronte aos retos climáticos, ecolóxicos e sociais. Recentemente Amigos de la Tierra presentó un informe, “Energía comunitaria, el potencial de las comunidades energéticas en el Estado español”, onde se demostraba o enorme potencial do autoconsumo colectivo. Así para 2030 a través de paneis fotovoltaicos en cubertas e tellados podemos chegar a cubrir máis do 40% da demanda do sector doméstico e terciario. Esta cuestión é especialmente importante nas cidades xa que reduciría a demanda externa e polo tanto a presión nos territorios (rurais) que as rodean.

E se falamos de comunidades enerxéticas baseadas tamén no autoconsumo colectivo (a partir dun mix enerxético de comprende enerxía solar, pequena eólica e biomasa a pequena escala) chegaríase a cubrir o total do consumo residencial e terciario para 2030.

Sen embargo é significativo que esta figura non estea regulada e tampouco traspostas as directivas europeas (MED: mercado eléctrico e REDII: Enerxía renovable) o que se traduce nunha enorme inseguridade xurídica e indefinición a pesar de que xa existen numerosos exemplos tanto en España como en todo Europa que se poden consultar na guía  “Comunidades energéticas, una guía para impulsar la Energía comunitaria

Ante este panorama quixemos coñecer a opinión de Xavier (e do resto de participantes) sobre se “eólica si, pero non así”, entón como? Porque corremos o risco de paralizar unha tendencia á expansión das renovables, e xerar confusión ante a opinión pública (“entón, estades en contra das renovables?”).

Unha das claves é que non é tanto que o sistema mude cara a que haxa máis megawatios renovables senón a que haxa máis control local dos xeitos de obter enerxía, outro modelo que poña as persoas e o medio ambiente no centro.  Non pode ser que a sua implantación implique o empobrecemento do medio natural e das persoas. Cuestionamos o crecemento polo crecementos dos MW, actualmente temos 180 parques eólicos, case 4.000 MW (máis de 4.000 aeroxeneradores)  en funcionamento e hai solicitados parques para poñer en marcha outros 7.000 MW e eso non hai territorio que o aguante.

Por exemplo, unha idea (que xa está sendo realidade) son as comunidades enerxéticas. Na última poxa de enerxía que foi o 19 de outubro resultou en que as grandes empresas “colleron” os 3000 MW poxados, pero outros 300 MW que estaban reservados para comunidades enerxéticas (por primeira vez na historia) de menos de 5 MW de potencia só se adxudicaron 10 M. En realidade, hai moitos atrancos para constituír estas comunidades, que non teñen en España unha figura propia xurídica  e que atopan numerosas trabas burocráticas e administrativas na fase de rexistro e legalizacións, dificultades na autorización e conexións por parte das empresas que monopolizan a distribucións eléctrica, o difícil acceso á información así como axudas e subvencións entre outras barreiras.). É importante entón apoiar (a nivel lexislativo, legal, administrativo, económico, técnico, tecnolóxico, participativo) a constitución destas comunidades enerxéticas, e que haxa cada vez máis demanda para que se cubran os MW reservados a elas (e cada vez se precise reservar máis). De feito dende Amigos da Terra demandan que para 2030 o 40% da potencial enerxía xerada sexa mediante comunidades enerxéticas.

Por outra banda, estamos en situación de inflación e escaseza que leva asociado aumento da pobreza enerxética. Habería entón que seguir saíndo ás rúas en vez de para dicir eólicos así non para reclamar baixadas dos prezos da enerxía (queremos megawatios máis baratos), ou para que se tomen medidas para reducir o consumo, ou pedindo que non se corte a luz ás persoas vulnerables. Todo iso se podería lograr, entre outras medidas, coa promoción das comunidades enerxéticas. A forte compoñente social que posúen a maioría destes proxectos e a súa implementación local teñen incuestionables vantaxes para incidir contra a pobreza enerxética e aumentar a presencia de colectivos tradicionalmente infrarepresentados no sector enerxético (mulleres, colectivos vulnerables, xente nova)

Un tema que ocupou tamén un espazo importante foi o desequilibrio (ou incluso enfrontamento) entre as perspectivas “dende o rural” o “dende o urbano” nesta posible transición enerxética. Falouse de que se replica o modelo de apropiación capitalista, neste caso no territorio, perdendo as persoas poboadoras o control do seu propio territorio. A xeración de enerxía eólica non pode facerse nas cidades, así que colócase no rural, un medio tradicionalmente moito menos intensivo, co cal impacta moito máis.

Falouse de sensibilizar entón tanto na cidade como no rural, conectar cos intereses da xente (traballo, saúde, etc). Na cidade, sobre a insustentabilidade dalgúns modelos de cidade (sobre todo grandes), e buscar, se se aposta polo equilibrio territorial, tamaños óptimos de asentamentos, sen apostar polas megalópolis. As acumulacións de persoas para xenerar innovación cada vez teñen menos sentido coas canles de comunicación actuais. No rural, sen idealizar tampouco, xa que hai dinámicas que atraen estas inversións por parte de axentes interesados, e ademais moitas veces custa mobilizar ás persoas. Igual empezan “catro hippys” e, tal vez, logran arrastrar despois ao resto cando ven o que se lles vén enriba, a risco de xerar un movemento NIMBY (not in my backyard), de persoas que só loitan porque lles afecta directamente, pero sen ver o problema fondo do modelo. Noutros casos (ou convivindo co anterior), dáse o fenómeno PIMBY (“please in my backyard), que son eses axentes que si queren esas inversións. Tampouco se debería dar un enfrontamento ante calquera proxecto eólico. O importante é que a veciñanza teña o control. Se hai un monte da aldea, pódese planificar ben algún muíño e impulsalo dende a propia aldea sen que teña que vir unha multinacional a facelo sen contar coa veciñanza? En Galicia temos o caso da Comunidade enerxética de Tameiga impulsado por unha comunidade de montes. Tampouco se poden rexeitar sistematicamente estas tecnoloxías.

As ferramentas que temos para promover un modelo que coloque ás persoas e o medio ambiente no centro, e que busca o crecemento pausado e sustentable (da calidade de vida, non do PIB), contra o modelo do crecemento polo crecemento son poucas… Como o que buscamos é enfrontarnos a autodestrución semella que temos a razón, e iso está ben, pero o que pasou en Glasgow demostra que os políticos só están a maquillar o sistema, non a mudalo. É preciso acompañar a transición con medidas en paralelo, que poderían ser a Renda Básica Universal porque sería unha ferramenta para evitar a pobreza e distribuír a riqueza e por tanto certo poder de influencia. A xente máis pobre pouco pode facer para mudar o seu modo de vida pouco vai poder facer para cambiar o modelo. A este respecto, temos que darnos conta que somos afortunadas por estar no norte global, hai lugares onde teñen situación moito más precarias e intentar cambiar as cousas e moito máis perigoso e duro. Non  debemos deixar de apoiar tamén aquelas loitas, tendo esa visión global ou internacionalista buscando a xustiza climática.

A conclusión é que é posible e desexable buscar que as persoas e o medio ambiente sexan máis importantes que o capital á hora da produción e uso da enerxía, e existen aliados dispostos a ser proactivos. Hai que plantar sementes de alternativas de produción e xestión (aínda que sexan simplemente comercializadoras alternativas, como A Nosa Enerxía), apoialas e participar nelas. É posible construír modelos de vida vinculados ao territorio e as comunidades enerxéticas son unha ferramenta factible. O movemento se demostra andando.

Crónica do ciberfaladoiro sobre “O papel da enerxía nuclear a día de hoxe”

Esta vez tocamos un tema que siempre ha generado debate, tanto a nivel social como en ESF Galicia. Quisimos establecer un hilo conductor hablando de distintos problemas que enfrenta la transición energética, y viendo si en ellos la nuclear era parte del problema o de la solución.

Comenzamos comentando que ha existido mucha desinformación sobre las energías, como funcionan, ni cuánto es el % de uso de cada una, ni una mínima formación energética de la ciudadanía.

Los problemas desde cuyo prisma tocamos la energía nuclear fueron:

  • Emisiones de CO2
  • Residuos
  • Oligopolio y soberanía energética
  • Precio
  • Agotamiento de materias primas
  • Modelo de sociedad poco sostenible

Emisiones de CO2

Desde el sector nuclear dicen que no emiten, pero para que exista una central nuclear tiene que transportarse el combustible, construír, demoler, etc. En el ciclo de vida hay emisiones. Pero son mucho menores, por supuesto, que la producción a partir de combustibles fósiles, y similares a las que emiten las renovables.

Ahora mismo hay 7 centrales en funcionamiento. Si mañana mismo se cierran, estaríamos reduciendo su ciclo de vida en funcionamiento (que es justo cuando no emiten tanto CO2). El límite de 40 años del que tanto se habla es más bien el tiempo mínimo en que se amortiza, pero no tiene que ver con que estén deterioradas. Por eso, tal vez no tiene mucho sentido cerrar antes de tiempo las que ya están en marcha, siempre que se siga avanzando con decisión en la transición energética justa a renovables.

Esa transición justa a renovable precisa de tiempo, a no ser que no nos importe cierto colapso del sistema. La nuclear en 2020 fue la que más electricidad produjo en España (22%), con la particularidad de que tiene muy poca potencia instalada. Con renovables hace falta muchísima más potencia instalada para producir la misma energía (con el rechazo del Eólicos sí, pero no así, que se está dando, y que tiene que ver con la poca participación social en el diseño y planificación del sistema energético ni territorial). Por eso sería complicado (o imposible) hacer un cambio repentino si un colapso de consecuencias imprevisibles (que, de todas formas, si no se hace algo, llegará de forma desordenada, ver el último problema tocado hoy). En realidad, la previsión es que se gaste más y más electricidad, ya que se quiere trasladar el gasto de la mobilidad con fósiles a electricidad, por ejemplo. Así que es muy problemática la transición.

Al final, sin embargo, el fiar todo a ciertas tecnologías más o menos disruptivas no deja de ser una estrategia de evitación (un “patapúm palante”). Son, como dijo uno de los participantes en el ciberfaladoiro, volantazos tecnológicos. También se puede usar parte del remanente de las renovables (de ese sobrante que no se puede almacener) en fijar CO2, para hacer hidrógeno verde, con eso y CO2 metano y luego, tal vez, plásticos de vida larga. Pero en vez de intentar movernos en el respeto a los ciclos naturales, seguiríamos con los parches tecnológicos para fijar un carbono que nuestros propios procesos han liberado, en vez de acompañar más a los procesos naturales que llevan miles de años funcionando.

Residuos

En residuos nucleares es tema es de difícil solución. Básicamente es tratar de reducir su intensidad y reaprovecharlos en lo posible (en esto se están dando avances), y después “encerrarlos” en las condiciones más seguras posibles (en zonas de poco riesgo sísmico y estables). Se llegó a la conclusión de que lo ideal sería limpiar nuestra mierda (gestionar nuestros resíduos). Por lo menos tenerlos controlados (no como lo que se hacía de tirarlos a la fosa atlántica). Incluso se está bajarando mandarlos fuera de la Tierra (al sol), pero sería también un volantazo tecnológico, quitarnos nuestros desechos de encima (un poco como lo de “tira de la cadena”, que parece que nos quita responsabilidad de nuestros desechos). La “externalización” de la gestión de los deshechos propios (que en el caso de la nuclear cuesta mucho a la hora de crear cementarios nucleares por el rechazo social y la poca participación social en las decisiones sobre infraestructuras energéticas, como pasa con parques eólicos, solares…) cuesta mucho dinero (mandarlos a Francia en realidad no acaba con el problema, no están tan lejos…), y tiene que ver también con el siguiente problema de soberanía energética (que engloba todo el ciclo de vida, no solo la producción).

Oligopolio y soberanía energética

Las barreras a la transición no son sólo el oligopolio, que lo que quiere es simplemente dinero (y va a estar donde esté ese dinero). De momento las renovables tienen el problema del almacenamiento para amortiguar. Si se cierran de golpe, puede haber desestabilidad en la red, cortes, y la gente no estaría “muy contenta”. Pero qué duda cabe que el modelo energético (centralizado) y las tecnologías empleadas intensivas en tecnología y, como la nuclear, con una gestión complicada, no facilitan el control social. Es actualmente imposible hacer comunidades energéticas de energía nuclear. Tal vez se podría en un futuro, pero no serían comunidades tal como las conocemos.

Sí hay que decir que existen iniciativas e innovación, las centrales más grandes se están viendo cada vez más relegadas, apostando por centrales más pequeñas, pero sigue siendo una tecnología poco accesible para el común de la sociedad

https://www.iaea.org/es/temas/reactores-modulares-pequenos

También se está probando Torio en China y otros lugares (que podrían reducir el problema de los residuos).

Precio

Hablamos de como se fija el precio de la electricidad en las subastas (eso de que la más cara entra la última para cubrir la demanda, y es finalmente la que marca el precio de todas, que casualmente suelen ser las mismas empresas las que las proveen, lo que tiene que ver con el problema anterior). El gas (ciclo combinado) está marcando ese precio más caro. Y está caro porque China está comprando mucho (19 gaseros que tiene de déficit España, que son buques que lo traen licuado). También existen problemas con los gaseoductos desde Rusia y Argelia.

Se compartió una web interesante para ver los flujos de energía y lo que contamina cada país por producir energía.

https://app.electricitymap.org/map

Agotamiento de materias primas

Se habló brevemente de la limitación en los tipos de energía que precisan para su producción de materiales agotables, por más que se pueda avanzar en reutilización de residuos y una eficiencia cada vez mayor. El pico del uranio es una amenaza, como también lo es el hecho de que no todos los países lo tengan (igual que ocurre en metales y terras raras para implementar las renovables, que es parte del problema de la soberanía energética). Por qué no entonces apostar mucho más por I+D+I más basada en sistemas más naturales de producción de energía, más descentralizada y accesible para todo el mundo.

Modelo de sociedad poco sostenible

Dejamos para el final las divagaciones sobre posibles escenarios futuros de energía (y por tanto de sociedad). Desde un decrecimiento más o menos controlado, hasta un apocalipsis energético (o colapso), hasta una utopía de vivir sin trabajo (y cómo organizarse socialmente para llegar a ello sin dejar a nadie atrás, con renta básica universal, reparto gradual de trabajo, etc.), hubo para todos los gustos. Seguro que en un próximo ciberfaladoiro ahondamos en el tema… Mientras, dejamos aquí una publicación de la que se habló: