Avances en programa de restauración de lagunas de invierno Honduras

En el programa de restauración de lagunas de invierno, que impulsamos junto con CODDEFFAGOLF dentro del eje de trabajo de soberanía alimentaria, hubo en estas semanas mucho movimiento.

Una de las actividades fue de monitoreo de peces e crustáceos, con el acompañamiento y la participación activa de los pescadores locales. El objetivo es determinar la presencia y densidad de peces y camarones en la laguna, creando así una base de datos que nos permitirá evaluar el impacto de las acciones de restauración. Cabe destacar que el propósito principal de la restauración es aumentar la abundancia de organismos en la laguna y prolongar el período de captura. Además, es fundamental valorar la participación comunitaria en los procesos de investigación, ya que esto contribuye al empoderamiento local y fomenta la conservación y protección de las lagunas de invierno como medio de vida para las comunidades locales.

También con la participación activa de la población (en este caso de ocho comunidades), se ha llevado a cabo la limpieza y desazolvado de 800 metros del canal principal que abastece la laguna de invierno de Quebrachal. Esta actividad tiene como objetivo mejorar el flujo de agua hacia la laguna, lo cual aumentará la entrada de peces y camarones, optimizando los esfuerzos de captura. Quebrachal forma parte del sistema lagunar de invierno que abarca los municipios de El Triunfo, Namasigue y Choluteca, las lagunas de invierno son uno de los objetos de conservación prioritarios en el Plan de Manejo del Sistema de Areas Protegidas del Sur de Honduras.

Con la Asociación de Pescadores Artesanales del Municipio de Namasigüe (APEANA), se estuvo trabajando en la reforestación de manglares mediante el método de restauración hidrológica. Este método consiste en restablecer el flujo natural del agua en estos ecosistemas. La actividad se lleva a cabo en el área protegida de Jicarito y se coordina con el Instituto de Conservación Forestal ICF Honduras. La restauración hidrológica es un enfoque integral y sostenible para recuperar la funcionalidad y los servicios ecosistémicos de los manglares, esenciales para los medios de vida de las comunidades locales.

También se llevó a cabo una gira de intercambio entre el Comité de Gestión de Apoyo para la Restauración de la Laguna de Invierno de Guapinol y miembros de la Seccional de Pescadores de La Berbería. El objetivo principal de este encuentro fue compartir las experiencias de los compañeros y compañeras de La Berbería en el proceso de mejoramiento de su laguna, destacando su participación activa en cada una de las etapas del proyecto. Esta jornada también tuvo como propósito inspirar y motivar a los miembros de las comunidades con influencia en la laguna de Guapinol, brindándoles un ejemplo tangible del impacto positivo que pueden lograr en su entorno al iniciar el proceso de restauración de su laguna. El intercambio de conocimientos y experiencias busca fortalecer el compromiso colectivo y contagiar el entusiasmo necesario para emprender acciones efectivas en favor de la conservación ambiental.

Hubo tiempo para una gira educativa con el Centro de Educación Básica Francisco Morazán, de la comunidad de San Jerónimo, Namasigüe. La visita se realizó a la laguna de invierno de Jicarito, con el objetivo de que los alumnos, docentes y padres de familia experimenten un contacto directo con la naturaleza y aprecien los valores que ofrecen las áreas protegidas y los ecosistemas únicos, como las lagunas de invierno. Durante la jornada se impartieron charlas educativas, presentaciones artísticas y se concluyo con un recorrido por el área protegida. En la naturaleza, lo que se conoce se ama 💚.

Crónicas de Honduras. Sandra III


Que es un derecho de nacimiento
Es el motor de nuestro movimiento
Porque reclamo libertad de pensamiento
Si no la pido es porque estoy muriendo
Es un derecho de nacimiento
Mirar los frutos que dejan los sueños
En una sola voz y un sentimiento
Y que este grito limpie nuestro viento


Derecho de nacimiento, Natalia Lafourcade

Una persona a la que valoro y admiro mucho siempre me dice que dentro de este mundo, hay muchos mundos. Y es una frase que me viene a la mente cada día desde que he llegado aquí. Siempre me ha interesado informarme por la situación sociopolítica a nivel global, así como por las luchas sociales que se gestan en los diferentes territorios. Sin embargo, en este mundo globalizado, con gran cantidad de manipulación informacional por parte de las élites y que funciona en beneficio de estas, conocer las diferentes realidades es muy complejo y conseguir que la información llegue con la misma claridez y sin pasar por los filtros neoliberales aún más.


El fin de semana pasado quisimos ir a pasarlo a Nicaragua, para conocer sus maravillosos paisajes que atraviesan la llanura del pacifico con sus elevados volcanes. Sin embargo, nuestros intentos de acceder fueron truncados ya que se nos negó el acceso al país. El trato policial, deshumanizante y sin ningún tipo de tacto ni explicación a nuestra reportación fue de las situaciones más impactantes que he vivido nunca. Siempre tuve una concepción de la revolución sandinista como un movimiento de izquierdas y libertario. Sin embargo, desde que he llegado a Centroamérica, ver de cerca la realidad que vivencian los países, como es el caso de Nicaragua, conocer testimonios de organizaciones a las que han expulsado y de reportaciones forzosas, me ha hecho reflexionar. Los objetivos de la revolución sandinista, quedan muy lejos de la represión y autocracia a la que se está sometiendo el país durante el régimen de Ortega, con una grave represión de libertades y derechos.


Y si, lo mismo me ha pasado con Honduras. Mi conocimiento previo se derivaba de la existencia de un gobierno de izquierdas protagonizado por una mujer, Xiomara Castro. Pero en mi llegada al país, he podido charlar y escuchar diferentes opiniones sobre si realmente este gobierno ha posibilitado un avance en derechos y libertades o se ha quedado corto. Duda no cabe, de que se han conseguido mejoras como la Píldora Anticonceptiva del Día después (PAE). Tal y como nos comentaban compañeras activistas feministas, en el “Encuentro intergeneracional por una vida libre de violencias” al que tuvimos el placer de asistir Martina y yo, estas medidas son insuficientes y las expectativas durante este gobierno eran mucho mayores. Sin embargo, los logros conseguidos deben su responsabilidad a todos los movimientos Hondureños que día a día luchan por la consecución de derechos. Con proposiciones legislativas, como las llevada a cabo por la Articulación de mujeres por el buen vivir, engendradas en torno a vía campesina. Las luchas y las conquistan se gestan en la cotidianidad, día a día en las salidas con CODDEFFAGOLF y en las conversaciones informales que voy teniendo durante mi estancia las observo. He podido sentir esas pequeñas semillas de vencer, mujeres de comunidades que emprenden en diferentes campos, mujeres que se autoorganizan y generan pequeños espacios de conversación y ocio como la Red de mujeres jóvenes de Choluteca o la agrupación teatral “Las Wendys” e incluso hombres, como Javier que día a día deconstruyen su masculinidad y siguen teniendo esa capacidad de curiosidad que les impulsa a aprender y sorprenderse día a día. Hoy mis compas de @comadre.ando escribían ¿Qué pasaría si le diéramos al amor cotidiano, la misma o más posibilidad que al odio o a la guerra?. Sí, hermanas, ante contextos globales adversos en el norte y sur global, me quedo con estas pequeñas resistencias, conquistas y vivencias cotidianas, que nos sostienen y nos permiten vivir día a día. Estos pequeños actos desde el amor al territorio y lxs
otrxs, ya sean desde un lugar politizado como la Plataforma 25 de noviembre de Honduras, o desde las alianzas personales, como las que tejen día a día las mujeres marisqueras de Amapala o de la comunidad de Moropocay (que dan los mejores abrazos de todo Honduras).


Estos días estaba reflexionando sobre mi TFM, me gustaría entrevistar a mujeres defensoras del cuerpo-territorio. Pero ¿quién te pone el título de defensora o activista? ¿Acaso no lo somos cada una, al tener que luchar diariamente dentro de este sistema heteropatriarcal? ¿No lo somos cada una, con sus mayores o menores privilegios y atravesadas por diversidades de clase y raza?


Me quedo con las palabras de mi querida Guadi Galego, todas somos “brillantes activistas, da vida cotiá”, gracias a cada una de las maravillosas mujeres que estoy conociendo, a cada una de las personas que me abre al mundo de sus relatos e historias, y que me permite viajar dentro de ellas. Os admiro.


Nos vemos pronto, os abraza Sandra

FOTO DE PORTADA: Sandra, Martina e Chevi, xs tres juntitxs. No compitas, haz compitas✊🔥

Enxeñería Sen Fronteiras rexistrada como Entidade de Carácter Ambiental de Galicia

O pasado día 21 de agosto recibimos a confirmación de admisión de Enxeñería Sen Fronteiras Galicia no Rexistro de Entidades de Carácter Ambiental de Galicia.

Hai anos que ESF traballa no eido ambiental, xa que este é un dos piares para unha tecnoloxía para o ben común (moi centrada nas persoas pero, precisamente por iso, tamén centrada no ambiente e nos sistemas que aseguran a vida). Pero nunca nos vimos nin nos vían como unha entidade especificamente ecoloxista. Tal vez porque en realidade estabamos máis centradas no eido de cooperación ao desenvolvemento e educación pola cidadanía global (ou sexa, no traballo coas persoas). Pero xa hai anos que se ten asumido que non se pode traballar poñendo a vida no centro sen traballar polo que sustenta a vida.

Así que, celebramos este novo fito que, se ben é un recoñecemento administrativo, tamén nos axuda a definirnos como asociación moito máis transversal.

Aquí se pode consular o dossier de proxectos actuais de carácter ambiental, que presentamos como complemento á solicitude de entrada no rexistro.

Crónicas de Honduras: Martina III

Como corre o tempo! Xa estou chegando á metade da miña estancia, agarrando expresións catrachas e recuperando o moreno que perdín durante os anos universitarios.

Nestas semanas aconteceron bastantes cousas: chegou Chevi, o terceiro PCR; comezaron as festas de San Lorenzo, coas que non compartimos o gusto por botar bombas (fogos) a partir das 4 da mañá pero das que desfrutamos o ambiente festivo; e un señor cantoume a canción La Martina, ao parecer bastante famosa por aquí, pois xa na saída cos pescadores de Amapala que comentei noutra crónica fixéranme referencia a ela pero inda non tivera o gusto de coñecela, así que deixo o enlace para as persoas curiosas.

Unha actividade con CODDEFFAGOLF que me gustou moito foi un día que o pasamos nun laboratorio de química nunha facultade universitaria en Choluteca. Aprendemos a analizar mostras de auga para coñecer o seu estado de eutrofización, que se refire ao enriquecemento excesivo en nutrientes nun ecosistema acuático. Para iso analizamos a clorofila e o nitróxeno e o fósforo, dous elementos presentes no medio de xeito natural pero que aumentan por efecto do ser humano (contaminación, vertidos agrícolas…) e que están relacionados coa proliferación de microalgas. As microalgas en cantidade poden provocar a morte da fauna acuática, e crese que é un factor clave no aumento das mortes de peixes de río que están acontecendo nos últimos anos. Por iso, CODDEFFAGOLF fixo esta análise hai un tempo, na que obtivo un índice moi alto de eutrofización, o cal é algo negativo. Agora, tras facer actividades de conservación na contorna, estase a repetir a análise para ver se o índice mellorou ou non e actuar en consecuencia.

Aproveitando a visita a esta facultade, tres estudantes de química mostráronnos unha serie de piscinas que tiñan con tilapias (un peixe de auga doce que se come) nas que fan estudos tanto da mortalidade desta especie como da profiferación de microalgas segundo as condicións eutróficas das augas, da clorofila, da salinidade, da temperatura, etc. e o sistema de filtrado que empregaban, o cal chamoume moito a atención. A auga dunha das piscinas con peixes era canalizada ata un bidón con pedras de río na que tiña que estar durante 24 horas. De aí mándase a outro bidón con tapóns de plástico de botellas que actúan de biofiltro, pois as bacterias adírense ás tapas e, 24 horas despois, esa auga métese nun circuíto de cultivo de plantas por hidroponía (só con auga, sen precisar de terra) e remata volvendo ao tanque de peixes. Este sistema recibe o nome de acuaponía.

Pois alí estivemos as dúas PCR que non tiñamos nen idea de bioloxía (Sandra e máis eu) aprendendo a analizar elementos químicos na auga, facendo todo o proceso, dende o filtrado e etiquetado das distintas mostras, pasando pola mistura destas con certos químicos para logo facer a lectura das concentracións dos elementos en cuestión co espectrofotómetro. A verdade é que foi unha experiencia ben chula, e ata emocionante, ao ver todo un equipo de persoas, que ao final do día eramos unhas 10, coordinadas para optimizar o tempo no laboratorio.

Crónicas de Honduras: Víctor 1. Diario d’abordo, do 24 ó 28 de xulho

Xa temos a Chevi hai máis de tres semanas por Honduras e aquí deixamos a súa primeira crónica. Chevi puido participar no Programa de Voluntariado Internacional de Coñecemento doutras Realidades (PCR) grazas ao programa que temos en marcha de Tecnoloxía e Enxeñería para o Ben Común no eido profesional galego (ESFPro).
————————————————————-

De cando en cando aparecen eiras de milho,

a traérenme lembranzas da outra beira do Atlántico.

Quilómetros e quilómetros: 1300 km dende os Pireneus Leridanos até Bembrive, 250 km de ir e voltare a Santiago de Compostela, outros 1200 km de ire e voltar a Madrid, e, xa por último, a viaxe da que tentará dar fe este diario d’abordo: máis de 10000 km até chegar a Honduras; concretamente, e contrariamente ó que indicaba o boleto dun avión con destino Tegucigalpa, a Comayagua – o único sobresalto da viaxe-.

Voltei a acordare a iso das cinco da manhá. Fora o sol turra polo abrente dun novo día, e eu estou ás portas da minha cuarta xeira morando á beira do Pacífico. Mais, certamente, sigo sen acreditar, ou melhor dito, perceber ó cento por cento que sexa certo iso de que crucei o charco. Sei có meu corpo está eiquí. Síntoo. A calor, a suor continua, as paisaxens, os sons, os fusos horarios, os xeitos das xentes… porén é soio iso: o sentire, o instinto primario. Polo demais, inda non dou matinado nen profundado no cotiá desta nova realidade que estou a viver. A minha mente inda non mora eiquí comigo. Acho que debeu ficar disociada nalgún ponto quilométrico das viaxes que encheron os catro días previos á minha partida. Ou cecais a cousa sexa moito máis sinxela, e simplesmente entrei en modo supervivencia ante o desconhecido, ante un mundo novo preconfigurado sob preconceitos alheios a ele.

Onte (25) foi un día de tirar véus, de bater de bruces contra a realidade climática que habitarei nos vindeiros tres meses e tambén de descobrir a sorna que agochaban os sorrisos da Sandra, a ghefa —pra non trabucarmos Sandras—, cada vez que eu, inocente de min, facía referencia ó exaxerado das advertencias que nos deran respeito á calor. Tudo por mor do engado de Comayagua. A benvida que me dera este páramo de augas fora demasiado boa; engaiolárame co seu clima: as brétemas que toldaban o ceo, animadas pola densa vexetación que cobre o sistema montanhoso que arrodeia a cidade, xunto a umhas temperaturas mornas e atravesadas por umha brisa lixeira e fresca, testemunha da presenza do sistema de canles de auga subterránea que – disque- deixaron os Malhas, configuraban un agradábel clima subtropical que, con certas diferenzas, iso sin, lembrárame ó clima atlántico do país. Até cheguei a acreditare que eiquí o inverno ía aquelarse a un vrán nas Rías Baixas —“tampouco é pra tanto a calor que vai, Sandra”, foi do primeiro que comentei ó aterrar—.

Casque levábamos a metade do caminho cara San Lourenzo cando empecei a sospeitar do engado. As raiolas de sol que penetraban no carro a través dos cristais tintos, e que conseguiron, a pesar do ar acondicionado, afacerse cun oco das minhas coxas até facelas proer, foron as primeiras airexas en abanear o véu de Comayagua; que rematou por caire ó vindeiro día (26). Os seguintes en sentirei o seu devalar foron os pés, amanhá ben cedo, abondou umha andaina cativeira até o lugar onde foramos almorzar as tres PCRs – Martina, Sandra e mais eu- pra comprobar có de andare en sandalias non ía ser boa ideia, agás que un queira có sol lhe escarne neles. Ó meio-dia arrincamos a nosa viaxe cara Choluteca, e aí, no caminho pra colhermos o autocar, ó tempo que atravesaba umha chea de postos a pé de rúa, intuíndo o calado que ten a economía de supervivencia no país, tambén a percibín a caída definitiva do espelhismo. A andaina até a parada fora un chisco máis dun quilómetro, ora, a suor que me escorregaba polo corpo tudo ben podía semelhar que vinha de rematar umha maratón. Inda vai ser certo o que me dixera o Facundo, i está calor que tira o apetito vaime axudar a perder algún quilinho…

No autocar a cousa non melhorou. O ambiente non axuda a escorrentar a pesadume da calor. Ó contrario, xúnguese con ela e cría umha atmosfera imposíbel de definir. As altas temperaturas son a forza centrípeta que aquela o micro-hábitat próprio dos buses. Apéganche a uns asentos veludos que chaman a berros pola suor, e dende aí, estando mais sen estar, observas o trafego de pasaxeiros que suben e baixan en paradas indefinidas; o bulir de vendedores ambulantes, paiasos doentes – maiormente de ril- e vagamundos que tentan, cada un ó seu xeito, ganhar algumhas lempiras cás que ire tirando un día máis. Por voltas, voltas a estar presente, a facerte consciente da pesadume, a ouvir umha música demasiado leda que, a toda pastilha, tenta camuflaren un ambiente co que non concordan os seus ritmos. Mais axiña liscas outro retrinco…. até chegar a destino!

O sábado (27), decidimos facer xornada de praia e arrincamos cara Amapala, un conxunto de ilhas que se atopan na beira dereita do Golfo de Fonseca. O lugar é ben fermoso. Ilha Tigre, un extinto volcán con figura de tartaruga e case 800 metros, atrapa a atención dun sen querelo, así coma o bus alcanza o alto da estrada que baixa cara o peirao de Coyolito, e está aparece por vez primeira ó fondo da paisaxe. Pra chegarmos até ela, tivemos que sulcar un pequeno treito do golfo nun caiuco que nos deixou no porto de Amapala. Un pequeno forte empregado durante a colonización pra asegurar o golfo, e que hoxe amosa algún cartaz con grandes cifras de axudas ó desenvolvemento e á cooperación que contrastan cá pobreza intrínseca do lugar, é que, dalgún xeito, traen con eles umha pegada neocolonial. Dende o molhe colhimos umha moto-taxi – nova experiencia riscada- pra ire a Praia Grande. Lá apenas puidemos estar un par de horas, posto que eiquí os buses rematan en canto cae o sol, e inda có tempo era agradábel non ía ser boa ideia ficare a durmir no peirao. Mais foi dabondo pra comprobar có acceso ós areais nesta parte de Honduras está en certa maneira privatizado, pois as entradas están copadas por negocios de restauración rexentados – inda menos mal- por persoas locais.

Rematamos a aventura charlando con Don Cleto, quen se introduciu coma historiador e guía turístico, e quen nos apresentou a un dos grandes actores do capital extractivista que ha na contorna: as camaroneiras. Divisou a barca que traía as larvas dos camaróns en canto apareceu pola dereita de Ilha Tigre – “venir por aquí, que os voy a enseñar como se cría el camarón”, díxonos-, namentres polo peirao baixaba un camión con seis grandes depósitos, nos que uns homes con pasamontanhas verqueron as larvas de camarón que traía aquela lancha dende o laboratorio ca empresa ten na ilha. Ele apresentou o proceso con certo ton de gabanza, que, se ben deixaba ver o orgulho próprio por ensinarlhes algo a catro chelitas, tambén omitía a pegada que estas empresas tenhen sobor das comunidades locais, desprazándoas do seu territorio de supervivencia, ó privatizar os recursos naturais que empregan pra mantérense, e actuando, asemade, coma un grande factor de deforestación do mangle, umha fonte pingüe de contaminación das augas, eutrofización do meio marinho, alteración das cadeias tróficas, etc.

Rematamos a fin-de con outra xeira de praia, pro, desta volta, fomos até a outra beira do golfo, a Cedenho. Chegamos lá no carro de ESF, xa cá ghefa viuse connosco, o que nos permitiu aproveitar moito melhor o tempo e estiralo día un par de horinhas máis có sábado. O caminho até a praia foi, se cadra, o máis interesante da xornada, xa que umha das técnicas de proxectos de CODDEFFAGOLF, foi introducíndonos outros persoeiros da sobreexplotación do medio: a industria da cana de azucre, coa incidencia das súas chemineas na calidade do ar, e o uso do lume pra facilitar o trabalho da terra nas grandes plantacións de canas, que, alén dos problemas ambientais que isto xera, xa ten custado vítimas mortais, coma a de dúas crianzas que andaban perseguindo un coelho; ou as grandes plantacións de melóns que, amais de empregar man feminina en condicións de escravitude, financian o xenocidio do povo Palestino, pois está industria está xerida por capital sionista…

Secasí, o día rematou amosándonos o atenta que ten que estar quen queira manter umha dieta vexetariana por eiquí, coma ben sabe Martina, que tivo que rematare a semana cun pequeno anoxo co Cocobaleadas, xa que case lhe fan o Chuchi catracho con polo.

Víctor Echevarría Bastos