Non violencia nos movementos sociais

O pasado 29 de marzo participamos nunha mesa redonda sobre nonviolencia nos movementos sociais, dentro dun curso sobre Nonviolencia da Universidade de Santiago e o Colectivo Noviolencia.

O certo é que, como lle comentaramos ás organizadoras, en Enxeñería Sen Fronteiras nunha tivemos unha aproximación ao noso activismo dende esta perspectiva, así que nolo plantexamos como unha posibilidade de aprendizaxe, e de compartir con outros colectivos e as persoas asistentes ideas sobre como a Nonviolencia pode mellorar o activismo e a transformación social cara un mundo máis xusto e solidario (que é o que organizacións como ESF buscamos). Tamén puidemos comparar valores e xeitos de traballo dos que xa temos interiorizados que, sen sabelo, compartimos coa cultura da nonviolencia.

Por se non estades familiarizadas co tema de nonviolencia, e das cousas que fomos captando ese día, comentar que se falou da existencia de tres tipos de violencia:

– Directa

– Indirecta

– De “estar fora” (indiferencia ante a inxustiza, que se considera tamén un tipo de violencia).

Nonviolencia (recomendan poñelo todo xunto, a modo de nome propio deste movemento ou cultura), vén dunha palabra en sánscrito, ahimsa, que en realidade non se traduciu moi ben, xa que en realidade significaba algo así como respecto para todo o sentinte, ou “non danar” (nun senso amplo). Ten até un día internacional recoñecido polas NNUU (2 de outubro).

Puidemos ademais coñecer, grazas ao faladoiro previo á mesa redonda, un resumo dos principios da nonviolencia.

1) Trátase dunha cultura e un modo de vida, que trata de superar e mellorar outro tipo de xeitos de actuar.

2) Non se poden separar medios de fins

3) A verdade é un valor clave na nonviolencia, no sentido de buscar elementos “non relativistas” na visibilización das situacións de opresión e dominación que se queren combatir. Aquí se pode ver algo do que pensaba Gandhi, unha das figuras máis coñecidas da nonviolencia, sobre a verdade.

4) Coa nonviolencia tamén se busca liberar a quen oprime.

5) A nonviolencia ten unha parte filosófica fonda, pero tamén de acción.

Destes principios hai varios elementos que compartimos en ESF, ademais de compartir o obxecto de xustiza global e eliminación da opresión (o que nós chamamos “ben común” e “emancipación”), a saber:

Do 2, dicir que un dos valores de ESF é a coherencia (entre o mundo que queremos e como o queremos acadar).

Sobre o 3, cando en ESF falamos de promover o pensamento crítico, o facemos porque pensamos que é o xeito de visibilizar un mundo no que pague a pena vivir, e sen deixar a ninguén atrás. Pensamos que ese pensamento crítico pode axudarnos a vislumbrar a verdade nas situacións de opresión ou falta de dereitos humanos. Para iso tratamos de enfocar a tecnoloxía e a ciencia. Sería unha sorte de “tecnoloxía ao servizo da verdade”.

No que ten que ver coa liberación de quen oprime, o traballo estase a enfocar máis en masculinidades alternativas. Noutros aspectos é máis complexo ese enfoque. Sóese ter en conta a “persoas perxudicadas” polas accións que impulsamos, pero non tanto para liberalas como para evitalas ou paliar os seus impactos. Por outra banda, en ocasións a acción se enfoca máis contra organizacións ou estructuras deshumanizadas (formadas por persoas, pero que se comportan como un “ente”, tal como explica o libro e o documental “The Corporation”).

Con respecto a parte filosofía-práctica, en ESF hai unha carga importante de reflexión e discusión crítica, cos dereitos humanos como clave do benestar común e a xustiza que se busca. Sen embargo, a necesidade de ir amosando “pilulas” dese mundo mellor ao que aspiramos tamén nos fai tratar de construir alternativas, a modo de sementes dese mundo, que teñan vocación transformadora.

Algunhas reflexións coas que nos quedamos no debate foron:

– Moitas persoas preguntábanse até onde aguantar, até que extremo levar a nonviolencia en situacións de opresión de longa duración e sen visos de arranxo (violencia machista, ataque a defensoras de dereitos ambientais, conflictos enquistados como Palestina ou o Sahara Occidental). Tratar de aplicar “de cero” o que en realidade é un modo de vida nun destes contextos probablemente sexa como tratar de mesturar auga con aceite. Fai falta unha valentía heróica para transitar ese proceso (non moitos o teñen feito), e algo moi importante e non xulgar as accións destas persoas oprimidas cando a fartura e o agobio non lles permiten (ou non se sinten con forzas de) ser mártires.

– Para transitar ese camiño é básico quitarse privilexios, liberarse de relacións de dominación (tanto oprimidxs como opresorxs). Pode a tecnoloxía e a ciencia contribuir a isto?

– Parte desa sociedade sen dominación e opresións débese construir dende a infancia, e en todas as esferas da vida. Que dúbida cabe que formacións enfocadas a nais e pais, e tamén a profesorado (presente e futuro), son claves. Pero traballar por que as persoas rexeiten mensaxes e accións no noso día a día que prolongan relacións de opresión tamén é imprescindible (exemplos concretos que tiveron lugar nestes días v an dende sexismo en espazos deportivos infantís, ao racismo nos campos de fútbol, rentas básicas condicionadas para “pobres”…).

ACTUALIZACIÓN:

Apórtanos xente que controla do tema que paga a pena mencionar tamén o concepto do triángulo da violencia, así como o tema da importancia de non caer na espiral da violencia, que é crucial (se a resposta é máis violencia, ou se mantén a ameaza da violencia, ou o vencido busca a maneira de devolver o golpe).

Boletín Oficial Esfeiro: abril 2019


CONTIDOS

  • Vida Asociativa
  • Honduras
  • Enlaces de interese
  • Publicacións en físico
  • E no próximo mes …
  • A ESFrase do mes

VIDA ASOCIATIVA

Parece que a primavera vainos animando e traendo máis actividade na vida Esfeira. Como non podía ser de outra maneira, comezamos marzo con moita enerxía apoiando a #FolgaFeminista #8M2019 e  ao movemento feminista, imprescindible na nosa sociedade para poder acadar a igualdade e xustiza social.

Sseguimos coas clases da XIX edición da materia de Cooperación ao Desenvolvemento na Caminos A Coruña da Universidade da Coruña. Queres coñecer a súa historia?

O finde do 23 de marzo tivemos aXuntanza da base social e a Asemblea Xeral de persoas socias, poucas desta volta, pero moi ben avenidas. Tivemos unha intensa xornada de reflexión sobre a ESF que queremos (que terá o seu broche final nun obradoiro do que se informará próximamente e no que esperamos moitíiiiiiisima participación!). Moitas grazas ao Concello de Padrón por cedernos as súas instalacións do centro social. 

A última semana do mes veu movida. O día 28 tivemos unha xente xenial na clase da materia Enerxía, Cooperación e Sustentabilidade do mestrado de Eficiencia Enerxética da Universidade da Coruña na Escuela Universitaria Politécnica Ferrol.
O 29, participamos nunha mesa redonda no curso de Nonviolencia, en Santiago. Aprendemos e compartimos moito sobre esta temática con outros movementos sociais. Pronto compartiremos unhas reflexións na web.


HONDURAS

En Honduras estívose a traballar arreo para preparar a documentación que debe servir para xustificar o proxecto financiado pola Xunta de Galicia que rematou en decembro 2018 (no programa de soberanía alimentaria que, entre outras actividades, contemplaba a elaboración da ferramenta SIROS), así como a primeira anualidade das dúas que forman dous proxectos (tamén financiados pola Xunta de Galicia):

-o proxecto de xénero que se está a realizar con CODDEFFAGOLF (apoio de grupos de mulleres productoras) e a Mancomunidade NASMAR (fortalecemento das Oficinas Municipales de la Mujer)

– o proxecto do programa de Dereito á Auga, que inclúe fortalecemento en temas de hidroxeoloxía e enerxías renovables co apoio do grupo AQUATERRA da Universidade da Coruña, colaborando coa Mancomunidade NASMAR e a Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Agua y Saneamiento.

Ademais, pódese ver como de desenvolveu o proxecto financiado en 2018 polo Concello de Santiago de Compostela, dentro do programa de Dereito Humano á Auga (tamén o presentamos no Consello Municipal de Cooperación de Santiago de Compostela, conformado por fin en 2019).


ENLACES DE INTERESE

Auga

Comunicación para o (como) desenvolvemento

Consumo responsable

Cooperación e ONGD

Educación para o desenvolvemento

Iniciativas

Investigación para o desenvolvemento 

Mundo

Políticas e modelos de desenvolvemento

Sensibilización

Soberanía alimentaria e desenvolvemento rural

Tecnoloxías da Información e Comunicacións (TIC)

Tecnoloxía para o desenvolvemento humano

Activismo e Persoas


PUBLICACIÓNS EN FÍSICO

(se che interesan, están no local de A Coruña ou fácilmente accesibles, e as persoas da base social de ESF poden solicitalas para préstamo).

Aquí podes ver moitas das publicacións que temos disponibles para préstamo á base social xa catalogadas e, se che interesan estes temas, tamén podes consultar o catálogo da biblioteca da Coordinadora Galega de ONGD, con moitos fondos que ceden para préstamo.

Este mes:

  • Palestina. Sangre y olvido (revista de Eldiario.es)

E NO PRÓXIMO MES …


A ESF-RASE DO MES

“Permitimos que as grandes compañías, cunha enorme sede de datos, implanten un modelo de negocio que domina a Internete e que está impulsando os sistemas de intelixencia artificial, co que acercámonos á creación dunha nova orde económica onde o importante é captar información pero sen darlle ningún valor ás persoas”.
Jaron Lanier

Exemplo de proxecto de mellora da xestión pública municipal da auga, El Triunfo (Honduras)

En 2017 foinos concedido, na primeira convocatoria de axudas para ONGD do Concello de Compostela, o “Proxecto de mellora das capacidades do municipio de El Triunfo (Honduras), para a xestión pública da auga con transparencia e rendición de contas”.

El Triunfo é un municipio no departamento de Choluteca que limita ao sur e ao leste con Nicaragua. Ten unha poboación de 43.670 habitantes,sendo 21.759 homes e 21.910 mulleres distribuídos en 301 Km2, en 11 aldeas (entidades de maior tamaño), 182 caseríos e a área urbana, que conta con 19 barrios. Así mesmo, en conxunto 23.899 son maiores de 18 anos. É dicir, case o 49% é menor de idade.

A actividade económica principal é a pesca artesanal, agricultura, gandería e silviculura, cun 68% da poboación dependente destas actividades. Posteirormente, destacan algunhas industrias manufactureras (moblerías, salineras, empacadoras, minería, etc), co 8%, e servizos.

Un dos problemas máis graves afrontados polo municipio é a xestión dos recursos hídricos, xa que o 78,5% da súa poboación non ten acceso a auga potable, sendo o maior índice de todos os municipios do departamento Choluteca.

Ademais, como algo xeneralizado no país, está o problema da xestión pública, coa inexistencia do funcionariado na administración (hai pouco tempo está a iniciarse o proceso de implementación do “funcionariado de carreira”, co cal na maioría de municipaios aínda non existe esta figura, e cambia todo o persoal en cada unha das eleccións municipais). Iso por non falar da corrupción e falta de control público (nin procedementos) para gran parte das políticas públicas, e a xestión da auga (cuxo aseguramento á poboación corresponde por lei aos concellos) non se libra.

Con este contexto, e a traxectoria de 5 anos traballo de Enxeñería Sen Fronteiras na zona coa Mancomunidade de Municipios NASMAR (á que pertence El Triunfo), quíxose plantexar neste concello, coa colaboración total da súa corporación municipal, un proxecto para mellorar os procesos de transparencia e rendición de contas no relativo á xestión da auga. O proxecto tiña dúas liñas de acción moi vinculadas:

  1. O traballo en procesos e metodoloxías de transparencia e participación cidadá na planificación e xestión da auga
  2. Asociado ao anterior, realización dun proxectiño piloto de mellora de infraestructuras de abastecemento de auga para 5 dos 19 barrios do núcleo urbano de El Triunfo

O proxecto iniciouse o 1 de novembro de 2017, e rematouse o 31 de agosto de 2018. O seu orzamento foi de 18.487,34, dos que 15.016,41 os aportou o Concello de Santiago. O 2 de abril de 2019 presentouse o proxecto no Consello Municipal de Cooperación do Concello de Santiago, para que se coñecera o realizado, ademais de realizar unha presentación inicial do programa de promoción do Dereito á Auga no que se ía enmarcar, a finais de 2017 en Compostela, e de que a propia alcaldesa de El Triunfo e o resto dos alcaldes dos concellos da Mancomunidad NASMAR puideran tamén presentar o realizado e agradecer o apoio ao propio Concello de Santiago na visita que a delegación fixo a finais de 2018.

En Honduras, iniciouse o proxecto unha vez o clima social e político permitía a realización de reunións e traballo social sen riscos, despois das controvertidas eleccións nacionais e municipais de finais de 2017. Iniciouse con cautela, debido a esta situación, incidindo no traballo técnico de análise dos mecanismos de participación e normativa e recomendacións para a xestión pública de calidade nos proxectos de auga. Así mesmo, actualizouse a táboa de información de rendición de contas sobre o estado de proxectos de auga.

Posteriormente realizouse un análise técnico das posibles solucións de obra e acceso á auga, detectándose dificultades para a obtención do permiso do dono da finca na que se ubica o pozo considerado no inicio para o proxecto. Esta persoa pedía unha contraprestación a modo de contratación laboral de dúas persoas da súa familia a cambio da cesión do uso do pozo. Considerouse e así se explicou ás comunidades, que no marco da mellora da transparencia e calidade na xestión pública non debía caber aceptar esa proposta, porque se estaría prexudicando a calidade na xestión pública de contratacións.

Asemblea de barrio

Socializouse coas comunidades beneficiarias en asembleas abertas esta cuestión e toda a componente técnica de execución, explicando as pautas de participación e transparencia. As comunidades participaron activamente na búsqueda de solucións. Propúxose substituir o pozo inicial polo pozo da colonia “27 de Mayo”. Este pozo rinde algo máis de auga, pero non contaba con tanque de almacenamento próximo.

Depósito restaurado
Depósito vello

Realizouse outra análise participativo de posibles solucións, e se propuxo utilizar o tanque do sistema de auga alimentado pola fonte de auga superficial de Matapalo. Este tanque detectouse que non reunía as características sanitarias axeitadas. Como as veciñas da colonia do 27 de Mayo desconfiaban da calidade de auga da fonte de Matapalo, houbo un rexeitamento forte inicial ao uso do tanque compartido, xa que a auga do pozo da colonia se estaría misturando no tanque coa auga proveniente da fonte superficial.

Asemblea de barrio

A proposta do equipo técnico da Nasmar, acordouse en reunións coa veciñanza, realizar análises de auga da fonte, así como do tanque. A socialización das análises e das graves incidencias detectadas permitiu que a poboación da colonia 27 de mayo aceptase a proposta. Así que o proxecto de obra se aprobou finalmente por todas como a liña de bombeo dende o pozo da colonia 27 de Mayo ao tanque que recibía augas da fonte de Matapalo.

Instalación liña eléctrica

Executouse o proxecto de obra definido na formulación, modificando por tanto o pozo de auga e o tanque de destino da obra de liña de bombeo. Por elo, se deron modificacións sobre o orzamento inicial. Por exemplo, fixo falla colocar unha bomba de maior potencia para o bombeo, e diversas obras de adecuación do entorno do pozo (caseta, etc).

Levantamento topográfico

Na execución do proxecto, participaron persoas dos barrios beneficiarios en traballos que requerían man de obra non cualificada.

Instalación de tubaxe

Así mesmo, se fixeron reunións nas colonias, para explicar as obras, especialmente a dotación de 157 conexións familiares a novas vivendas, e todas as obrigas que elo implica, como o pago da cota á xunta de auga para mantemento.

Caseta de bombeo

Posteriormente, a municipalidade, debido ás solicitudes da poboación, acordou un segundo proxecto, consistente na ampliación do tanque e mellora da obra-toma da fonte de Matapalo. Elevouse por tanto en altura o tanque e se fixeron diversas obras de protección. Isto xa correu a cargo da propia alcaldía.

Todo este proceso de diálogo e mecanismos de participación se deu coa participación da veciñanza en xeral nas asambleas, así como as persoas representantes das xuntas de auga e patronatos veciñais, o equipo técnico da Mancomunidade Nasmar, equipo técnico da municipalidade, persoal técnico expatriado así como voluntarias en terreo de Enxeñería Sen Fronteiras, representantes da corporación municipal (rexedoras, que equivalen a concelleiras), e representantes de organizacións e comisións de sociedade civil, tales como a Asociación Hondureña de Juntas Administradoras de Sistemas de Auga (AHJASA), na súa delegación local, o Comité Municipal de Auga e Saneamento (COMAS), entre outras.

No mes de agosto, se celebraron os Cabildos Abertos, que son os mecanismos máximos de participación regulamentados na normativa hondureña. Os cabildos teñen implicación legal e os acordos tomados nos mesmos son vinculantes para a municipalidade.

No primeiro cabildo celebrado, expuxose a forma de execución do proxecto de xeito participado, e se informou da execución dos proxectos de auga da municipalidade nos últimos anos, así como o compromiso de seguir traballando por mellorar o acceso ao Dereito Humano á Auga e Saneamento.

No segundo cabildo aberto celebrado, conseguiuse o compromiso oficial vinculante entre a municipalidade e a sociedade civil, para seguir traballando por solucionar o acceso á agua, así como por mellorar a participación da sociedade no control da función pública da municipalidade.

Pola súa banda, se estableceu un mecanismo de medición da participació das mulleres nestes cabildos abertos sobre proxectos de auga. Para elo se modificaron os modelos de listados de participantes para reflectir a asistencia diferenciada por xénero, e a persoa encargada da Oficina Municipal da Muller, realizará un seguemento do tipo de participación diferenciada home / muller, especialmente deixando reflectida a diferencia no nivel de participación en exposición aberta da asemblea, a participación na mesa principal, o tipo de mensaxes ou participación realizada, se estas foron escoitadas, e cal foi a repercusión das propostas levadas ao cabildo polas mulleres. A mancomunidade Nasmar está tratando de extender esta medida a todos os concellos que a conforman, e a todo tipo de cabildos abertos. Para elo se baseará no persoal de apoio en xénero que se dispón no marco dun proxecto financiado pola Xunta de Galicia que se estivo a executar en 2018 e continúa en 2019.

Durante a execución do proxecto, conseguiuse así mesmo que outros dous proxectos municipais se executasen con criterios de transparencia e bó goberno. O primeiro proxecto foi de instalación do sistema de enerxía renovable para o abastecemento enerxético para o bombeo de auga na comunidade de El Fortín, no que tamén participou ESF e foi financiado pola Deputación da Coruña. O segundo consistiu nao mencionado de ampliación do tanque e mellora da obra-toma da fonte de Matapalo, cuxa identificación se produciu na execución deste proxecto, e xurdiu das demandas da poboación.

Esperamos nos vindeiros meses aproveitar a inercia deste proceso co proxecto que temos en marcha financiado pola Xunta de Galicia, e seguir avanzando en mellorar procedementos para rendir contas e promover a participación da cidadanía na xestión da auga (moito temos que aprender disto tamén en Galicia…).